اۋكسيون – كوپشىلىك الدىندا كىم ارتىق تولەم ۇسىنسا، بۇيىم جانە ت.ب. زات سوعان ساتىلاتىن باسەكەلەس جاريا ساۋدا.
قمدب عۇلامالار كەڭەسى بۇل جايىندا نە دەيدى؟
جۇمھۋر عالىمدار ساۋدانىڭ بۇل تۇرىنە رۇقسات بەرەدى (ساراحسي، «ءال-مابسۋت»، 15/138. تاحاۋي، «مۋحتاسار ءيحتيلافي ءال-ۋلاما»، 3/60. «ءحاشياتۋ ءال-ادۋا ءالا كيفاياتي ءات-تاليبي ءار-رابباني»، 2/137. يبن حاجار ءال-ھايتامي، «ءتۋحفاتۋ ءال-مۋحتاج»، 4/313. ءال-باھۋتي، «كاششافۋ ءال-قانناع»، 3/183.
ءاناس يبن ماليكتەن جەتكەن ريۋاياتتا بىلاي دەلىنگەن: «پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «كىم مىنا توقىم مەن شىنى ىدىستى ساتىپ الادى؟» – دەدى. ءبىر كىسى ەكەۋىن ءبىر ديرھامعا الاتىنىن ايتتى. سوندا ول: «ءبىر ديرھامنان ارتىق بەرەتىن ادام بار ما؟» – دەدى. سول كەزدە بىرەۋ ەكى ديرھام ۇسىنادى. اللا ەلشىسى ول ەكى زاتتى سوعان ساتتى» (تەرميزي، ءابۋ ءداۋىت).
كەيبىر عالىمدار پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ولجا مەن مۇرادان تۇسكەن زاتتان باسقا بىرەۋدىڭ ساۋداسى اياعىنا جەتپەيىنشە، ونىڭ ۇستىنەن ساۋدا جاساۋعا تىيىم سالعانىن (احماد، ءبايھاقي) العا تارتىپ، اۋكسيونمەن شۇعىلدانۋدى ماكرۋھ ساناعان. الايدا بۇل ءحاديستى جۇمھۋر عالىمدار تاۋاردىڭ باعاسى ناقتىلانىپ، تاراپتار كەلىسىپ جاتقاندا ۇستىنەن ساۋدالاسۋ دەپ تۇسىندىرگەن. ال اۋكسيونداعى جاعدايعا كەلسەك، وندا باعا ناقتىلانباي ءارى ساتۋشى مەن ساتىپ الۋشى ناقتى كەلىسىمگە كەلمەي جاتىپ جۇزەگە اسىپ تۇر. ءتىپتى ساتۋشىنىڭ «كىم ارتىعىمەن بەرەدى» دەپ ايتۋىنىڭ ءوزى ايتىلعان باعاعا رازى ەمەس ەكەنىن بىلدىرەدى (مۇحامماد تاقي ۋسماني، «فيقھۋ ءال-بۋيۋع»، 1/124-126). سوندىقتان اۋكسيونعا شاريعي تۇرعىدان رۇقسات ەتىلەدى. الايدا تومەندەگى شارتتار تابىلۋى ءتيىس:
1) قاتىسۋشىلاردىڭ تاۋاردىڭ باعاسىن ساتىپ الۋ نيەتىمەن كوتەرۋى (ءاد-دۋررۋ ءال-مۋحتار، 4/133. ءال-قاۋانينۋ ءال-فيقھيا، 175. ءتۋحفاتۋ ءال-مۋحتاج، 4/314. ءال-مۋعني، 4/279. كاششافۋ ءال-قانناع، 3/183). باعانى جاساندى تۇردە كوتەرىپ، باسقالاردىڭ ساتىپ الۋىنا زيان جاساماۋى كەرەك (ءال-ماۋسۋعاتۋ ءال-فيقھيا، 9/219). يبن وماردان جەتكەن ريۋاياتتا: «پايعامبارىمىز «ناجشكە» تىيىم سالدى»، – دەلىنگەن (بۇحاري، ءمۇسليم). مۇنداعى ءناجش دەگەنىمىز – زاتتى ساتىپ الماسا دا باسقالاردى ساتىپ الۋعا ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا باعانى (قولدان) كوتەرۋ نەمەسە ساۋدانى جانداندىرۋ ءۇشىن زاتتىڭ بويىندا جوق قاسيەتتى اسىرا ماقتاۋ. ءناجش – حارام، ونىڭ نەگىزگى كورىنىستەرى مىنالار:
ساتىپ الۋشىلار قىمبات باعامەن الۋى ءۇشىن زاتتى ساتىپ العىسى كەلمەيتىن بىرەۋدىڭ تاۋاردىڭ باعاسىن كوتەرۋى؛
زاتتى ساتىپ المايتىن بىرەۋ تاۋاردى قولدانعانداي ءارى ونى تاڭ قالدىرعانداي كەيىپ تانىتىپ، ساتىپ الۋشىنى قىمبات باعاعا الۋعا يتەرمەلەۋى ءۇشىن ماقتاۋى؛
ساۋدالاسىپ جاتقان ادامدى الداۋ ماقساتىندا زاتتىڭ يەسى نەمەسە اگەنتى ياكي دەلدالى تاۋاردى بەلگىلى ءبىر باعاعا الدىم دەپ جالعان مالىمدەمە جاساۋى؛
ءناجشتىڭ شاريعاتتا تىيىم سالعان زاماناۋي كورىنىستەرىنىڭ ءبىرى – راديو، تەلەديدار جانە الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى جۇرتتى قىزىقتىرۋ ءۇشىن تاۋاردى شىندىققا جاناسپايتىن جوعارى ساپاعا يە رەتىندە سيپاتتاپ جارنامالاۋى نەمەسە ساتىپ الۋشىنىڭ زاتتى ساتىپ الۋعا ماجبۇرلەيتىندەي باعانى كوتەرمەلەۋى (ءال-ھيدايا، 3/53. ءتابيينۋ ءال-حاقايىق، 4/67. ءال-ۋم، 3/92. ءال-مۋعني، 4/214. ءال-ماجمۋع، 12/34. ابدۋلۋاھھاب ابۋ ءسۋلايمان، فيقھ ءال-مۋعامالاتي ءال-حاديسيا، 358. يسلام فيقھي اكادەمياسىنىڭ 8-وتىرىسىندا اۋكسيونعا قاتىستى قابىلدانعان № 73 (4/8) قارارى.
2) ادىلدىكپەن ءوتۋى، ياعني ساتۋشى مەن ساتىپ الۋشى قۇپيا كەلىسىم جاساپ، اۋكسيون مەن تەندەردى كوزبوياۋشىلىق رەتىندە جۇزەگە اسىرۋعا بولمايدى؛
3) ساتىلاتىن تاۋاردىڭ شاريعاتتا حارام ەتىلگەن نارسە بولماۋى؛
4) اۋكسيوندى جۇرگىزۋ پروسەسى، كەڭسەنىڭ قوياتىن تالاپتارى مەن شارتتارى شاريعاتقا قايشى كەلمەۋى ءتيىس (يسلام فيقھى اكادەمياسىنىڭ جۋرنالى، 8-سانى، 2/25).
اۋكسيونعا قاتىسامىن دەگەن ادامنان كەپىلدىك سۇراۋعا رۇقسات ەتىلگەن جانە كونكۋرستان وتە الماعان قاتىسۋشىعا ونى (كەپىلدىككە قويىلعان نارسەنى) قايتارۋى ءتيىس. ال اۋكسيوندى ۇتقان ادامنىڭ الدىن الا بەرگەن كەپىلدىگى (اۋكسيوننان ۇتقان زاتتىڭ اقىسىنا تولەنەتىن) نەگىزگى سوماسىنا قوسىلىپ ەسەپتەلەدى. سونداي-اق اۋكسيونعا قاتىسۋ ءۇشىن «كىرۋ جارناسىن» تولەۋدىڭ شاريعي تۇرعىدان وقاسى جوق. ءبىراق ول ءىس جۇزىندەگى نەگىزگى قۇنىنان اسپاۋى ءتيىس.
شەشىم:
اۋكسيونعا قاتىسۋعا شاريعي تۇرعىدان رۇقسات ەتىلەدى. الايدا تومەندەگى شارتتار تابىلۋى ءتيىس:
اۋكسيونعا قاتىسۋشىلاردىڭ باعانى ساتىپ الۋ نيەتىمەن كوتەرۋى؛
تاۋاردىڭ شاريعاتتا رۇقسات ەتىلگەن زات بولۋى؛
ءادىل ءوتۋى؛
اۋكسيوندى جۇرگىزۋ پروسەسى، كەڭسەنىڭ قوياتىن تالاپتارى مەن شارتتارى شاريعاتقا قايشى كەلمەۋى.