ومىرىمىزگە الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ەنۋىمەن بىرگە بلوگەر دەگەن مامانمەن تانىس بولا باستادىق. ءبىزدىڭ ەلگە كەشەۋىلدەڭكىرەپ جەتكەن الەۋمەتتىك جەلىنىڭ تالاي قىزىعى تاريح بولىپ تا ۇلگەردى. ينستاگرامداعى پسيەۆدوپسيحولوگتار، جاسىل شۇلىق، قىزىل ءجىپ ساتقىشتار، وتىرىپ الىپ اقىل ايتىپ، كۋرس ساتقىشتاردىڭ ءبارىن العاشىندا بلوگەر دەپ بىلە قويمادىق. ءقازىر كەيبىرىنىڭ قىلىعى اشكەرە بولىپ، سەمينارىنا حالىقتى انشلاگپەن جيناي الماي قالسا، كوبىسى تونىن اينالدىرىپ كيىپ، باسقا نيشاعا اۋىسىپ كەتتى. مۇنىڭ ءبارى كەشە بولعان وقيعالار، ال بۇگىن وسىنداي جاعدايلار قايتالانباس ءۇشىن ءتارتىپ كەرەك ەكەنى بايقالدى. كەشە ءتىپتى ءماجىلىس دەپۋتاتى اناس باققوجايەۆ بلوگەرلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن زاڭنامالىق تۇرعىدا بەكىتۋدى ۇسىندى.
دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، ءقازىر ءوزىن بلوگەرمىن دەپ جۇرگەندەردىڭ دەنى – اقپاراتتىڭ راس-وتىرىگىن تەكسەرمەي، وڭاي جولمەن بايۋ ماقساتىندا كەز كەلگەن ادامعا جالا جابۋدان تايىنبايتىن، بوپسالاپ اقشا تاباتىن، اتاققۇمار، ەلدىڭ بەرەكەسىن بۇزىپ، قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەتىن ساۋاتسىز ادامدار.
بۇل ماسەلەنى قوعام قالاي قابىلدادى؟ بۇعان قانشالىقتى قاجەتتىلىك بار؟ بلوگەردىڭ قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى دەگەن قانداي بولۋى كەرەك ءوزى؟ وسى سياقتى كوپ سۇراق كوكەيدە تۇر. حالىق قالاۋلىسىنىڭ ۇسىنىسىنا قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ پىكىرى قانداي؟
شىڭعىس مۇقان، «مازمۇنداما» باسپاسىنىڭ جەتەكشىسى:
ەڭ الدىمەن، «بلوگەر» دەگەن كىم دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەرەك. ماماندىق پا؟ ماماندىق بولسا، ونداي ماماننىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن نەگە بولەك قاراۋىمىز كەرەك؟ ولاي بولسا، قازاقستانداعى بارلىق ماماننىڭ (ءمۇعالىم، دارىگەر، ينجەنەر، ساۋداگەر) جاۋاپكەرشىلىگىنە قاتىستى ءبىر-بىر نورماتيۆتىك اكت قابىلدايىق...
جالپى، قازاقستاننىڭ زاڭناماسىندا كىم بولساڭ دا، قانداي مامان بولساڭ دا، وسى ەلدە تۇراتىن ءاربىر ادامنىڭ مىندەتى مەن جاۋاپكەرشىلىگىن انىق-قانىق بەكىتىلگەن. جازا باسساڭ، اكىمشىلىك جانە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك بار. سوندىقتان، جالپى بەلگىلى ءبىر ماماندىق يەلەرىنىڭ جەكە جاۋاپكەرشىلىگىن بولەك قاراۋ كەرەك دەگەن وي ماعان قيسىنسىزداۋ كورىنەدى.
بىزدە اقپارات قۇرالدارى تۋرالى زاڭ بار. تىركەلمەي، ءوز بەتىڭشە گازەت-جۋرنال شىعارىپ، تەلەارنا اشا المايسىز. وسى زاڭناما ارقىلى مەملەكەتتىك بيلىك اقپاراتقا مونوپوليا جۇرگىزىپ كەلدى. الايدا اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ دامۋى، ينتەرنەت، الەۋمەتتىك مەديا زامانى بيلىكتى بۇل مونوپوليادان ايىردى. ال اقپاراتتىق تەحنولوگيا باق-تان باسقا دا اقپارات تاراتۋ كانالدارىن كوبەيتىپ جىبەردى. تەلەارناسىز-اق كورەرمەن جيناۋعا بولادى، گازەت اشپاي-اق وقىرمانعا ءسوزىڭىز جەتەدى. بۇرىن تەك ب ا ق ارقىلى بولاتىن. سوندىقتان ب ا ق تۋرالى زاڭ تەك باق-تى رەتتەيتىن قۇرال بولىپ قالدى، اقپارات اعىمىن تۇگەل رەتتەي المايدى.
ۇكىمەت، ارينە بۇل سالانى دا رەتتەگىسى كەلەدى، بەلگىلى ءبىر ءتارتىپ قالىپتاستىرعىسى كەلەدى. مەملەكەتتىك باسقارۋ ماگيسترى رەتىندە ۇكىمەتتىڭ دە ارەكەتىن تۇسىنەمىن. ءبىراق سوزگە قاتىستى ءىستىڭ بۇراندىلارىنىڭ ءبارىن بولتپەن قاتىرىپ بۇراپ تاستاۋ – ورنىقتى شەشىم ەمەس. ارى-بەرىدەن سوڭ، «ءسوز بوستاندىعى» دەگەن تۇسىنىك بار. بۇل – دەموكراتيالىق قوعامنىڭ ىرگەتاسى.
بلوگەر بولسىن، باقسى بولسىن، كىم بولسا ول بولسىن، ەگەر قازاقستاننىڭ زاڭناماسىن جازا باسسا، ياعني بىرەۋدىڭ ار-وجدانىنا نۇقسان كەلتىرسە، باسسىزدىققا بارسا، قوعامعا زيان كەلتىرسە، كەز كەلگەن ادامنىڭ زاڭ الدىندا (قانداي مامان بولسا دا) جاۋاپكەرشىلىگى ناقتى ءارى ايقىن انىقتالعان.
انجەلا دابىسبەك، ۇستاز:
مەنىڭشە، بۇل ماسەلە ورىندى قوزعالىپ وتىر. شىنىندا دا كوپتەگەن بلوگەردىڭ حالىق سەنىمىنە كىرىپ الىپ ءتۇرلى الاياقتىق جاساپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. اسىرەسە ءتۇرلى تاۋارلاردى ۇسىنادى دا، ارتىنان نە اقشا جوق، نە تاۋار جوق، ەكى ورتادا قاراپايىم حالىق زارلاپ قالعان كەز از ەمەس. سوندىقتان بۇل بلوگەرلەرگە دە زاڭمەن شەكتەۋلەر قويىلىپ، سالىق سالىنۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. لاو سزىنىڭ مىنا ءبىر ءسوزى جاقسى ايتىلعان: «ادامداردىڭ زاڭى: جاقسىلىق قۇرۋ جانە ۇرىس، داۋ-دامايدان اۋلاق بولۋ». زاڭ بار جەردە تۇراقتىلىق پەن تىنىشتىق بولادى.
جانار اسحات قىزى، ينستاگرام ەكپەرتى:
ءيا، بۇل ماسەلەنىڭ كەي تۇسىنا قوسىلامىن، بلوگەرلەردىڭ نە بولسا سونى جارنامالاپ جاتقانى قورقىنىشتى جانە بۇنداي جارنامالاردى اقشا ءۇشىن جاساپ جاتقاندارى ءتىپتى وكىنىشتى. راسىمەن دە جاستاردىڭ ەلىكتەپ جاتقانى راس. اتا-انا دا ۇيىندە قاداعالاپ، بالاسىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە نە قاراپ جۇرگەنىن باقىلاسا جاقسى عوي.
جالپى ىشىمدىك، تەمەكى، پيراميدا، بۋكمەكەرلىك كەڭسە، ءبىر دۇنيەگە اقشا تىگەتىن بلوگەرلەردىڭ زاڭ جۇزىندە جاۋاپقا تارتىلۋىن قولدايمىن. سول كەزدە عانا جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپ، مۇنداي نارسەلەردى جارنامالاۋدى توقتاتار ەدى.
ءبىراق حالىققا پايداسى ءتيىپ جاتقان بلوگەرلەردىڭ دە بارشىلىق ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. قانشاما ءۇيسىز قاڭعىپ جۇرگەن جاندارعا ءۇي الىپ بەرىپ، اۋىر دەرتپەن كۇرەسىپ جاتقان بالالارعا اقشالاي كومەك بەرۋ ءۇشىن كوپشىلىككە ءسوزىن وتكىزىپ، حالىقتىڭ باسىن بىرىكتىرىپ جاتقان بلوگەرلەرگە اللا جار بولسىن. بۇعان قوسا، كەي ساۋاتتى ەكسپەرت بلوگەرلەردىڭ وتباسىن ساقتاپ قالۋعا، ومىردەن تۇڭىلگەن جانداردىڭ بەتى بەرى قاراۋىنا دا سەپتىگى ءتيىپ جۇرگەنىن جوققا شىعارماۋىمىز كەرەك. ءبىلىم بەرىپ، زاڭنىڭ اق-قاراسىن اشىپ كورسەتىپ، دەنساۋلىعىڭدى كۇتۋدى ۇيرەتەتىن دە بلوگەرلەردىڭ باعىتى دۇرىس.
سانالى ادام كىمدى وقۋ، كىمدى وقىماۋ كەرەكتىگىن اجىراتىپ، سارالاي السا، جاۋاپكەرشىلىگى جوق ساناسىز بلوگەرلەردىڭ ارباۋىنا تۇسپەيتىن ەدى. سوندىقتان اقپارات تاسقىنى ساپىرىلىسقان وسى زاماندا سانالى، كوزى اشىق ادامنىڭ قاتارىنان بولايىق.
ساعيرا ءۋالي، جۋرناليست:
ءقازىر اقپاراتتىڭ كوپتىگى سونشا، ادامنىڭ ساناسى قورىتىپ ۇلگەرمەيدى. ونىڭ ۇستىنە بلوگەرلەر قاتارى كۇن ساناپ كوبەيىپ كەلەدى. قوعامعا پايدالىسى دا بار، كەرىسىنشە زيانىن تيگىزىپ جۇرگەندەرى دە كەزدەسەدى.
بۇگىنگى بلوگەرلەر قالاي دا ءبىر ءونىمدى جارنامالاۋمەن، ساتۋمەن اقشا تابادى. كوبىسى كۋرس ساتۋمەن اينالىسادى. ولاردىڭ اراسىندا ساپالى كۋرس ۇسىناتىن تاجىريبەلى ماماندار دا بار. مىسالى، ونلاين رەجيمدە ءتىل ۇيرەتەتىن، توقىما توقۋدى، سۋرەت سالۋدى وقىتاتىن كۋرستاردىڭ شىنىمەن پايدالى تۇستارىن ايتۋعا بولادى. دەگەنمەن ينفوبيزنەس سالاسىندا جۇرگەندەر اراسىندا عالامتورداعى ماتەريالداردى كوشىرىپ الىپ، كۋرس ساتاتىندار دا جەتەدى. سونداي كۋرستاردىڭ ساپاسى قاداعالانسا دۇرىس بولار ەدى. ماسەلەن جۋرناليستەرگە ەتيكا شەڭبەرىنەن اسپاۋ كەرەك، زاڭعا باعىنۋ كەرەك دەگەن تالاپتار قويىلادى. سەبەبى جۋرناليست بۇقاراعا اقپارات تاراتادى. قازىرگى كۇنى بلوگەرلەر دە حالىقپەن تىعىز بايلانىستا. سوندىقتان ولاردىڭ دا ايتاتىن اقپاراتى سۇزگىدەن وتۋگە ءتيىس.
ارمان اۋباكىر، «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنىڭ جەتەكشىسى:
بلوگەرلەرگە قاتىستى مىنا ماسەلەگە نازار اۋدارۋ كەرەك. ولار كوبىنە قاجىلىقتى جارنامالاپ، ءدىني ناسيحات جاساپ، ۇعىم، تۇسىنىكتەردى تاپسىرلەپ جاتادى، مۇنى مولدالار ايتسا ءبىر ءجون، ولاي جاسايتىنداي بلوگەرلەر ءدىني ءبىلىمى بار ادامدار ەمەس قوي. وسى ءدىن ماسەلەسىنە بلوگەرلەردىڭ ارالاسىپ، ءدىني كەيىپكە ەنىپ، ءپاتۋا ايتىپ، اقىل-كەڭەس بەرۋى دۇرىس ەمەس دەپ ويلايمىن. ال قاجىلىققا كەلسەك، ول تۋريزم بيزنەسىنىڭ ءبىر ءتۇرى، ونىڭ بيزنەس ەكەنىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، جىگىن اجىراتا ءبىلۋىمىز كەرەك، سوعان بلوگەرلەر جۇمىلا قىزمەت ەتىپ، قارجىمىزدىڭ شەتەلگە كەتۋىنە ىقپال ەتەدى. ودان بولەك ءار ءتۇرلى پيراميدالاردى، ويىنداردى اشىق جارنامالايتىن جاعدايلار دا بار، بۇل ءتۇرعىدان بلوگەرلەرگە شەكتەۋ قويىلعانى، رەتتەلگەنى دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. ال ءتۇرلى قوعامدىق-ساياسي كوزقاراس، پىكىر ايتۋ تۇرعىسىنان ولاردى تۇساۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن، سەبەبى بۇل ءسوز بوستاندىعىنا كەرىسىن تيگىزەتىن جايت. مۇنىڭ ءارقايسىنىڭ جىگىن اجىراتا ءبىلۋىمىز ماڭىزدى، ياعني ولاردىڭ اۋزىن جابامىز، تەرىس ارەكەتتەرىن زاڭ بويىنشا شەكتەيمىز دەپ ويلاپ، ءوز قولىمىزدى ءوزىمىز بالتامەن شاپپاۋىمىز كەرەك. ەلدىڭ مۇڭىن ايتىپ، دۇرىس ماسەلە كوتەرىپ جۇرگەن بلوگەرلەرگە كەرىسىنشە قوعام تاراپىنان قولداۋ قاجەت دەپ ويلايمىن، مەنىڭ جەكە پىكىرىم وسى.
ر.S ءبىز دەپۋتات، زاڭگەر، ءدىن قىزمەتكەرى سياقتى باسقا دا قوعام وكىلدەرىنە دە حابارلاسىپ كوردىك، وكىنىشكە قاراي، ول كىسىلەردىڭ تاراپىنان جاۋاپ بولمادى، الداعى ۋاقىتتا پىكىر ءبىلدىرىپ جاتسا، وقىرمانمەن بولىسەتىن بولامىز.