اعا بۋىن وكىلدەرىنەن «قازىرگى جاستار كىتاپ وقىمايدى، ءبىز بۇلاردىڭ جاسىندا ادەبي شىعارمالاردى جاتا-جاستانا وقيتىنبىز» دەگەن كەيىستى پىكىردى ءجيى ەستيمىز. جالپى، بۇگىندە جاستاردى عانا ەمەس، جۇرتتىڭ باسىم كوپشىلىگىن كىتاپ وقىمايتىندار قاتارىنا جاتقىزاتىندار كوپ. دەگەنمەن بۇل كوزقاراستىڭ تالاستى ەكەنى تاعى راس.
قاراپايىم عانا مىسال، ەگەر دە جاس، كارى، ۇلكەن-كىشى دەمەي، جۇرت جاپپاي كىتاپتان جەرىپ، تەلەفون، سمارتفون، كومپيۋتەر، پلانشەت سياقتى باسقا دا زاماناۋي قۇرىلعىلارعا عانا باس قويعان بولسا، باسپالار مەن كىتاپ دۇكەندەرىنىڭ جۇمىسى توقىراپ، كىتاپحانالار دا الدەقاشان جابىلىپ تىنعان بولار ەدى. كەرىسىنشە، سوڭعى جىلدارى اتالعان مەكەمەلەردىڭ دە، سايكەسىنشە، كىتاپتى «ءبىلىم باستاۋى» دەپ، التىن قازىناعا بالايتىن جۇرتتىڭ دا قاتارى كوبەيە تۇسۋدە. سونىمەن قاتار وزدەرىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي، كىتاپقۇمارلاردىڭ ادەبي كىتاپتاردى تاڭداۋىندا دا ايىرماشىلىق بايقالادى. بۇل رەتتە، 18 – 24 جاس ارالىعىنداعىلاردى ماحاببات تاقىرىبىنداعى تۋىندىلار، فانتاستيكا جانە تاڭداعان ماماندىعىنا قاتىستى ادەبيەت قىزىقتىرسا، 25 – 34 جاستاعىلار رومانتيكالىق شىعارمالارعا، عىلىمي، انىقتامالىق ادەبيەتتەرگە باسىمدىق بەرەدى، 35 جاستان ارى قارايعى اۋديتوريانىڭ ىقىلاسى دەتەكتيۆتەر مەن تاريحي شىعارمالارعا، كلاسسيكالىق ادەبيەتكە كوبىرەك اۋادى دەگەن بولجام بار. سونداي-اق ارنايى ساۋالنامالار وقىرمانداردىڭ باسىم بولىگى كىتاپتى باسىلعان نۇسقادا وقىعاندى ۇناتاتىنىن كورسەتكەن. ال 25 – 44 جاس ارالىعىنداعىلار ەلەكتروندى فورماتتا وقۋدى قالاسا، اۋديوكىتاپتاردى كوبىنە 45-تەن ارى قارايعى جاستاعىلار قولايلى كورەتىنىن جەتكىزگەن.
جالپى، كىتاپ – رۋحاني قازىنا، ادامزات اقىل-ويىنىڭ باعا جەتپەس بايلىعى ەكەنى داۋسىز. ەگەر ءاربىر شىعارما، ءاربىر كىتاپ ءوز الدىنا ءبىر الەم دەسەك، سونشاما بايلىقتى ساقتاپ، ولاردى مازمۇنى مەن باعىت-باعدارىنا قاراي جىكتەپ، جۇيەلەپ وقىرماندارعا ۇسىنىپ وتىرعان كىتاپحانا قىزمەتىنىڭ بۇگىنگى قوعام ءۇشىن ماڭىزى زور. بۇل رەتتە الماتى قالالىق ورتالىقتاندىرىلعان كىتاپحانالار جۇيەسىنە قاراستى مەكەمەلەر جۇمىسى كوڭىلگە قونادى. قالا كىتاپحانالارىندا وقىرماندار ءۇشىن جاقسى مۇمكىندىكتەر جاسالعان. ولاردىڭ ءبىرازى ءتىپتى تاۋلىك بويى ءۇزىلىسسىز جۇمىس ىستەيدى جانە وقيمىن دەگەن ادامعا الۋان ءتۇرلى كىتاپتاردى ۇسىنادى. قانداي شىعارما بولسا دا قولجەتىمدى.
– بىزگە كەلەتىن وقىرمانداردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرى دە ءارتۇرلى. ولاردىڭ اراسىندا: «مىنا كىتاپتاردىڭ بارلىعىن وقىپ ءبىتىردىم» دەيتىندەرى دە، «ءبىر جىلدا 60 كىتاپ وقۋىم كەرەك» دەپ الدىنا ماقسات قوياتىندار دا بار. سونىمەن قاتار كىتاپتاردىڭ جارناماسىن كورىپ ىزدەپ كەلەتىن ازاماتتار دا از ەمەس.
ءقازىر ءقازاقتىلدى وقىرماندار ءۇشىن شەتەل ادەبيەتتەرىن اۋدارىپ شىعارىپ جاتقان باسپالار كوپ. سول كىتاپتاردىڭ بارلىعى دەرلىك جوعارى سۇرانىسقا يە. ماسەلەن، ن.ءحيللدىڭ «ويلان دا، باي بول»، پ.كوەلونىڭ «الحيميك»، دج.روۋلينگتىڭ «گارري پوتتەر»، ل.حەيدىڭ «ءومىرىڭ ءوز قولىڭدا» سەكىلدى جانە تاعى باسقا دا كوپتەگەن شىعارمالاردى جۇرتشىلىق ىزدەپ ءجۇرىپ وقيدى. جازعى كانيكۋل باستالعاندا مۇعالىمدەر وقۋشىلارعا «جازدا وقىپ كەلىڭدەر» دەپ كوپتەگەن كىتاپتاردىڭ ءتىزىمىن بەرەدى. مىنە، سول كەزدە دە بالالار بىزگە كەلەدى. بالالاردى بۇلايشا كىتاپ وقۋعا تارتۋ دۇرىس دەپ ويلايمىن.
ال ەندى وسى قازىرگى ۋاقىتتى الار بولساق، سوڭعى اپتادا قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى مۇحتار ءماعاۋيننىڭ شىعارمالارىنا دەگەن سۇرانىس ارتتى. مۇحتار اعامىزدىڭ «الاساپىران»، «كوك مۇنار»، «شاقان شەرى»، «جارماق»، «مەن»، «تازىنىڭ ءولىمى» سەكىلدى شىعارمالارىن كۇن سايىن كەلىپ الاتىن وقىرماندار قاتارى كوبەيدى. بۇل جالپى قازاق ادەبيەتى ءۇشىن وتە جاقسى ءۇردىس دەپ ويلايمىز ءارى وسى سۇرانىستىڭ ۇزىلمەي جالعاسا بەرۋىن تىلەيمىز، – دەيدى ا.پ.چەحوۆ اتىنداعى ورتالىق قالالىق كىتاپحانا قىزمەتكەرى ءلاززات ەرەكەن قىزى.
«ءوزىم «مەلومان» دۇكەنىنە ءجيى بارىپ تۇرامىن. ول جەردە الەم ادەبيەتىنىڭ ءارتۇرلى جانرداعى تۋىندىلارى وتە كوپ. قازاق قالامگەرلەرىنىڭ دە شىعارمالارى بار. ماعان ونداعى كىتاپتاردىڭ ساپاسى ەرەكشە سياقتى كورىنەدى. بەزەندىرىلۋى، مۇقاباسى، بوياۋىنىڭ قانىقتىعى بىردەن كوز تارتادى. دۇكەن ىشىندەگى اتموسفەرا دا بولەك. الدە تۋرا سونداي كەزگە تاپ بولامىن با، ايتەۋىر «مەلوماندا» ۇنەمى جاستار جۇرەدى جانە ارزان دەمەي، قىمبات دەمەي، ءبارى كىتاپ ساتىپ الىپ جاتادى. كىتاپقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك جوق جەردەن پايدا بولمايدى. بالانىڭ ادەبيەتكە قۇشتارلىعىن وياتۋ – اتا-انانىڭ جاۋاپكەرشىلىگىندەگى نارسە. اتا-اناسىنىڭ كىتاپقۇمارلىعىن كورىپ وسكەن بالا ەرتەڭ ءوزى دە ونى قولىنان تاستامايتىن بولادى. كىتاپ دۇكەنىنە مەكتەپتە وقيتىن ۇلىمدى الىپ بارامىن. ول تۋرا مۋزەي ارالاعانداي بولىپ، سورەلەرگە شۇقشيىپ، دۇكەندى شارلاپ كەتەدى. بۇرىن گارري پوتەر وقيعالارىنا قىزىعاتىن ەدى، ءقازىر جاپون، كورەي كوميكستەرىن ىزدەيدى. ءوزىم قانداي جاڭا كىتاپتار شىقتى، قايسىسىن وقۋعا بولادى دەپ، كوبىنە قازاق تىلىندەگى شىعارمالاردى قارايمىن»، – دەيدى الماتىلىق اسەل عازيز قىزى.
«مەلومان» دەمەكشى، الماتىداعى وتە تانىمال وسى كىتاپ دۇكەنىندە ەڭ كوپ ساتىلعان كىتاپتار قاتارىندا ق.جولدىبايدىڭ «كەمەل ادام»، س.كەرىمبايدىڭ «بەيسەن جانە بولمىس»، ب.بۇقاربايدىڭ «بيزنەس پەن ءومىر تۋرالى»، د.كارنەگيدىڭ «شەشەندىك ونەر» اتتى كىتاپتارى بار.
الماتىلىقتار اراسىندا ىزدەگەن شىعارماسىن كىتاپحانادان دا، كىتاپ دۇكەندەرىنەن دە تاپپاعانداردىڭ ءتىپتى «بۋكينيستكە» باس سۇعاتىندارى دا جەتىپ ارتىلادى. الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازبالارعا جۇگىنسەك، كىتاپقۇمار كەيبىر قىز-جىگىتتەر «بۋكينيستەن» رەمارك، اگاتا كريستي، ف.دوستويەۆسكيي شىعارمالارىن ساتىپ العاندارىن ايتقان. الەمدىك كلاسسيكادان بولەك، جاستاردىڭ پسيحولوگيا بويىنشا كىتاپتارعا قىزىعۋشىلىعى ارتقان. مۇنىڭ سىرتىندا، «بۋكينيستكە» وتكەن عاسىردىڭ ورتا شەنىندە جارىق كورگەن تاڭداۋلى شىعارمالاردى، الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرى جيناعىن ىزدەپ كەلەتىندەر بار ەكەن.
الماتىلىق ۇستاز جازيرا مەيىرمان قىزى قالا تۇرعىندارىنىڭ كىتاپ وقۋ مادەنيەتىنىڭ ارتۋىنا سوڭعى ونجىلدىقتا ءداستۇرلى تۇردە ءوتىپ كەلگەن «Kitap Fest» شاراسىنىڭ دا اسەرى بولدى دەپ ەسەپتەيدى. جازيرا مەيىرمان قىزىنىڭ بۇل رەتتەگى ويى: «مۇنداي فەستيۆالدەر كىتاپتىڭ قۇندىلىعى مەن ماڭىزدىلىعىن كورسەتىپ قانا قويماي، جاستاردىڭ كىتاپ وقۋعا دەگەن ىقىلاسىن ارتتىرادى. جالپى، وسىنداي ءىس-شارالار ارقىلى ادامداردىڭ كىتاپقا دەگەن قۇرمەتى ويانادى، ءبىلىم الۋعا ىنتالانادى» دەگەنگە سايادى.
ادامنىڭ بولمىسىن، ومىرلىك ۇستانىمدارىن قالىپتاستىرۋدا كىتاپتىڭ اتقارار ءرولى ۇلانعايىر. الەم ويشىلدارىنىڭ ءبىرى ايتپاقشى، كىتاپ دەگەنىمىزدىڭ ءوزى دە – قوعام. جاقسى قوعام ءتارىزدى، جاقسى كىتاپ تا سەزىم مەن سانانى نۇرلاندىرادى، كوركەيتەدى. وعان تالاس جوق.