تاۋەلسىزدىك – كيەلى ۇعىم. ونىڭ ەركىندىك، بوستاندىق، دەربەستىك، ەگەمەندىك دەگەن سەكىلدى بالامالارى بار. ول ءسوز ەشكىمگە تاۋەلدى ەمەس، باعىنىشتى ەمەس، باسىبايلى قۇل ەمەس دەگەندى اڭعارتىپ تۇراتىن ۇلكەن مانگە يە. شىندىعىنا ءۇڭىلىپ قاراساڭىز، تاۋەلسىزدىك دەگەنىمىز جاننىڭ ازاتتىعى، رۋحتىڭ ەركىن بولۋىنا سايادى. سوندىقتان دا ازاتتىقتىڭ ەكى ءتۇرلى نىسانى بار. ءبىرى – ءتاننىڭ بوستاندىعى، ياعني كىسەنسىز، شىنجىرسىز، بۇعاۋسىز ەمىن-ەركىن دەربەس ءومىر ءسۇرۋدى بىلدىرسە، ەكىنشىسى – سانانىڭ قۇرساۋلانباي بايلاۋسىز، باياندى تىرشىلىككە ۇمتىلۋى دەر ەدىك.
ءبىز، تۇركى حالىقتارى، اۋەل باستا كوك اسپاننىڭ استىندا، قارا جەردىڭ ۇستىندە دارا، وزىمىزشە ءومىر سۇرگەن بولاتىنبىز. مالدىڭ ءورىسى، تابيعاتتىڭ قۇبىلىسى، جىل ماۋسىمىنىڭ ىڭعايىنا قاراپ، ۇلان-عايىر ساحارادا كوشىپ-قونىپ ءجۇرىپ جەردى قورعاپ، ەلدى اسىراپ وتكەن ەكەنبىز. ەندى ءبىر بولىگىمىز توپىراقتىڭ قۇنارى، سۋدىڭ اعىسىنا قاراپ، جەردى ەمىپ، ديقانشىلىقپەن شۇعىلدانىپ وتىراقشىلىققا دەن قويىپپىز. ەگىن ەگىپ، اعاش وتىرعىزىپ، باقشا ءوسىرىپ باعبانشىلىققا ىقلاس تانىتىپپىز. مەيءلى قانداي كۇن تۋسا دا، توعى اشىنا اينالىپ-تولعانىپ، بارى جوعىنا جاردەم بەرىپ، جەسىرىن قاڭعىتپاي، جەتىمىن جىلاتپاي، ەلدىكتىڭ تۋىن بيىك كوتەرىپ، بەرىك ءداستۇر، ۇلاعاتتى سالت-سانا قالىپتاستىرعان ەكەنبىز. انە، سوناۋ ەستە جوق ەسكى زامانداردان بەرى ەلدىگىمىزگە سىزات تۇسپەي، ەڭسەمىز بيىك، ىرگەمىز ءبۇتىن بولىپ كەلىپتى. سوندىقتان دا ءبىز ەجەلدەن ەركىن، تاريحتان بەرى تاۋەلسىز ەدىك.
مىنە، بيىل «تاۋەلسىزدىككە 30 جىل» دەپ ماقتانىش ەتىپ، ءمارتەبە ساناپ، كوك تۋىمىزدى جەلبىرەتىپ، الىس كوكجيەكتەرگە كوز تىگىپ وتىرمىز. ولاي بولسا، وتىز جىلدىڭ الدىندا نە بولىپ ەدى؟ شىندىعىندا، وتىز جىلدىڭ الدىندا ءبىز تاۋەلسىز ەمەس ەدىك. وندا كىمگە بيلەندىك؟ كىمگە يلەندىك؟
التىن وردا زامانىنىڭ الدى-ارتىنا قاراساق، ءبىزدىڭ تۇركى جۇرتى، وسىناۋ ولكەنىڭ يەسى – قازاق حالقىنىڭ ارعى اتالارى ەۋروپا مەن ازياعا بيلىك ءجۇرگىزىپ، ۇستەمدىك قۇرىپتى. حانىنان قاراشاسىنا دەيىن، مالشىسى مەن جالشىسىنا دەيىن ازات حالىق، ارمانسىز جۇرت بولىپتى. تاريحتىڭ تارازىسى ءبىردە وڭعا، بىردە سولعا اۋىپ وتىرادى ەكەن. قاتەلەسكەندەر، ءبۇلىنگەندەر، بەرەكەسى كەتكەندەر ىشتەي ىدىرايدى، ءىرىپ-شىءريدى. ىنتىماعى جاراسىپ، ءقۇدىرەتتەنىپ، باعى اسقاندار باسقالاردى شەڭگەلىنە الادى، تاقىمىنا باسادى. وسىنداي ءاۋىس-تۇيىس كەزەڭدەرىندە وسىناۋ جەرءدىڭ يەسى بولعان تۇركى جۇرتىنان ب ا ق قايتىپ، بيلىك سۋسىپتى. باسى جاتقا بايلانىپ، موينىنا قۇلدىقتىڭ اجىرعىسى كيىلىپتى. سولتۇستىكتەگى كورشىلەردىڭ كوپءسىپ، كوتەرىلۋىنىڭ ناتيجەسىندە بابالارىمىزدىڭ امانات ەتكەن جەرى جەمىرلەر مەن جەندەتتەرءدىڭ جەمتىگىنە اينالىپ، حالقىمىزدىڭ باسىنا قامىت سالىنىپتى. شىعىستاعى چىن جۇرتى دا كوزقۇرتى بولعان، تۇگىن تارتسا مايى شىعاتىن ۇلان-بايتاق جەرىمىزدى شىر اينالدىرىپتى.
نە كەرەك، ءبىز ءۇش عاسىر بويى باسىمىزدىڭ ەركىندىگىنەن ايىرىلىپ، حانىمىز قارا بولىپ، حالقىمىز الا بولىپ، اۋىزدان بىرلىك كەتىپ، باق-داۋلەت باسقاعا ءوتىپ، ءومىرىمىز وكسىپتى، جەرىمىز تىلىمدەلىپتى. 1991 جىلى ەڭ اۋەلى قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن، ونان كەيىن ءۇش عاسىر بويى توگىلگەن قان، اعىزعان كوز جاسىنىڭ بوداۋىنا، وتەۋىنە اللا بىزگە تاۋەلسىزدىكتى سىيلادى. كەڭەستەر وداعىنان ءبولىنىپ شىققان ون بەس رەسپۋبليكانىڭ قاتارىندا ءبىز دە كەرەگەمىزدى كەرىپ، ءجۇزىمىزدى قۇبىلاعا بەرىپ، تۋىمىزدى جەلءبىرەتىپ، اعايىندى ەلجىرەتىپ جەءڭىسكە جەتتىك.
امال نە، ءۇش عاسىر بويى باعىنىشتىلىق پەن بايلاۋعا داعدىلانعان تۇركى جۇرتى، قازاق توپىراعىنداعى توپتاسقان حالىق ادىمىن اشىپ، قۇلاشىن جازىپ تەز كوتەرىلە المادى. ءاسىرەسە، ساناداعى بۇعاۋدى الىپ تاستاپ، الىپتىڭ اياق الىسىن جاساي الماي، جاسىعان كەزدەءرىمىز كوپ بولدى. جان ازات بولماي، جۇدىرىقتاي جۇمىلۋ قيىن، وي ەركىن بولماي، وت بوپ مازداپ جانۋ ماشاقات ەكەن. ءسوز باستاۋ قيىن با، توپ باستاۋ قيىن با، دەپ ەكەۋىنىڭ ەبىن تابۋ دا وڭايعا سوققان جوق. ەل ءىشى دە الا-قۇلا، ءارتۇرلى حالىق، ءار ءتۇرلى دۇنيەتانىم، ءار الۋان سەءنىم ورتاق ىسكە سەلكەۋ ءتۇسىرىپ ءجۇءرىسىمىزدى ماندىتپاعان كەزدەر باستان ءوتتى. انە، سونداي كەزدە ەل تىزگىنىن قولىنا العان اتقا مىنەر ازاماتتار اتتىڭ ايىلىن تارتىپ، تارتپاسىن بەكىتىپ، ەل سەنىمى مەن حالىق ءۇمىتىن ۇكىلەپ ۇستاپ، مارتشە قيمىلداپ، پاراساتتى شەشىمدەر شىعاردى. ەگەمەندىگىمىزدى كوزدەرىنىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ، ەرلەردى جۇمىلدىرىپ، ەرتەڭىمىز ءۇشىن ەسەلەپ ەڭبەك ەتتى.
ءبىز ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «تاۋەلسىزدىكتى الۋ قانداي قيىن بولسا، ونى ساقتاپ قالۋ ونان دا قيىن» دەگەن دانا ءسوزىن بارىنشا تۇسىندىك. وتىز جىل بويى ەلباسىمىز ءبىر ءسات تە بايىز تاۋىپ وتىرمادى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن قايتسەك مەملەكەت بولىپ نىعايا تۇسەمىز، قايتسەك، كۇش-قۇدىرەتىمىز ارتادى دەپ، ون ويلانىپ، ءجۇز تولعانىپ كەلەدى. باياعى تۇركى جۇرتىنىڭ كوسەمدەرى سەكىلدى «تۇندە ۇيىقتامادى، كۇنءدىز كۇلمەدى». ەلىمىزدىڭ ءىشى-سىرتىنداعى حالىقارالىق جاعداي، تاۋەلسىزدىككە ورالعى بولاتىن ىشكى-سىرتقى كۇشتەرءدىڭ كەدەرگىسىنەن قالاي اينالىپ وتەمىز دەگەن وي ءبىر ءسات تە الىستاعان ەمەس. «قازاقستان-2050» باعدارلاماسى بويىنشا «ماڭگى ەل» بولۋ يدەياسىمەن ىرىلەنىپ كەلەمىز.
وسى وتىز جىلدا ساناپ تاۋىسقىسىز، ۇلىلى-كىشىلى كوپتەگەن وزگەرىس ومىرگە كەلدى. كوزىمىزگە ۇرىپ تۇرعان باسى اشىق جەتىستىكتەرىمىزدى ايتار بولسام، مىناداي دەپ جىپكە تىزەر ەدىم. ەلباسى ەڭ اۋەلى ەل ءىشىندەگى بىرلىك-ىنتىماقتى نىعايتتى. تىنىش قوعام، بەيبىت ەل قۇرۋدى جۇزەگە اسىردى. بۇل جاعىندا ازىرگە دەيىن الەمدە ەش بالاماسى جوق «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى» دەگەن جاڭا ۇيىمدى قۇرىپ، ول ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرۋىنىڭ كەپىلى بولدى. ەل ءىشى تىنىش بولعان سوڭ حالىق شارۋاشىلىعىمەن الاڭسىز اينالىسىپ تىرشىلىك ەتتى. سىرتتان ينۆەستيسيا تارتىلىپ، وتاندىق ءوندىرىستىڭ وركەندەۋىنە جول اشىلدى. شەتەلدىكتەر تەك تىنىش، جايلى ولكەلەرگە اقشا سالادى جانە ونىڭ جەمىسىن جەۋدى ويلايدى. سونداي شارت-جاعداي قازاقستاندا دا بولدى. مىنە، بۇل اسسامبلەيا اقيقاتى ەدى.
مەملەكەت پەن ءدىننىڭ ارا- جىگى اجىراتىلىپ، مەملەكەت «زايىرلى» ەتىپ بەلگىلەنىپ، ازاماتتاردىڭ دىنگە سەنۋ-سەنبەۋ ەركىندىگى وزىنە تاپسىرىلدى. يسلام ءدىنىنىڭ مۇسىلماندار ءمۇفتياتى مەن حريستياندىق ءشىركەۋلەردىڭ جۇمىس ءتارتىبى، ءوز مىندەتتەرى ايقىندالدى. وسىلايشا، ءدىني الاۋىزدىق پەن ەكسترەميستىك پيعىلداردىڭ جولى كەسىلدى. ەشبىرىمىزدىڭ دە ءداسءتۇرلى دىنىمىزدەگى اقيقات جولىمىزعا شەكتەۋ قويىلعان جوق. قايتا ودان سايىن جۇيەگە ءتۇسىپ، رۋحانياتىمىز بايىدى. ۇرپاق يماندى، يناباتتى، نۇرلى جۇرەك بولىپ ەسەيىپ، ەرجەتىپ كەلەدى.
ءعىلىم-بىلىم جاعى رەتتەلىپ، مەكتەپ، كوللەدج، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ مىندەتى ايقىندالىپ، ەل بويىنشا ءعىلىم-بىلىمگە مول قارجى ءبولىندى. تۇتاس مەملەكەتتە ورتا مەكتەپ مىندەتتى اعارتۋى جۇزەگە استى. بىلىمدىلەر مەن دارىندىلاردىڭ وقۋىنا بارىنشا مۇمكىندىك جاسالدى. ويتكەنى دامۋدىڭ كىلتى – عىلىم مەن تەحنيكادا ەكەنىن تۇسىندىك. وسى وزىق يدەيالاردىڭ جەتەگىمەن «نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» مەن «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» ومىرگە كەلىپ،«بولاشاق» باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلدى.
قازاقستاننىڭ مۇناي-گاز ءونءدىرىسى بارىنشا جەتىلءدىءرىلىپ، مەملەكەتتىك بيۋدجەءتىءمىزدىڭ قاينار كوزى رەتىندە الەمءنىڭ نازارىن وزىنە بۇردى. شىعىستاعى جۇڭگو، سولءتۇستىكتەگى رەسەي، مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى اقش سەكىلدى ءىرى ەلدەردىڭ مۇددەسى ءبىزدىڭ وتانىمىزدا توقايلاسىپ، ول تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ كەپىلى رەتىندە پايداعا جارادى. سىرتتان اقشا تارتىلدى، ىشتەگى حالىققا جۇمىس ورىندارى اشىلدى. قارۋلى قاقتىعىستار مەن ءبۇلىنىپ جاتقان ەلدەرگە تورەلىك ايتىپ، توردەن ورىن بەرىپ، بەيبىتشىلىكتىڭ بەرەكەلى بەسىگى بولىپ، بىتىمگە شاقىراتىنداي حالگە جەتتىك.
ادەبيەت پەن ونەر دە دامىتىلدى. زاتتىق مادەنيەت پەن رۋحاني مادەنيەتتىڭ بىرلىگى قالىپتاسىپ، ءتان مەن جاننىڭ ازىعى قاتار قاراستىرىلدى. توقسان جىلدىق تاريحى بار قازاقستان جازۋشىلار وداعى دەپ اتالاتىن ءمان-ماڭىزى زور قوعامدىق ۇيىمنىڭ قىزمەتى جانداندىرىلىپ، اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارى كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىعىپ، وقىرماندار قولىنا جەتە باستادى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا كوپشىلىكتىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگىنىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالدى. ەل تىنىسى، مەملەكەتتىڭ اياق الىسى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنان ايناداي كورىنىپ تۇردى.
اقىن-جازۋشىلاردىڭ ەڭبەكتەرى مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا كىتاپ بولىپ جارىق كورىپ، كوركەم ەستەتيكامىز ءۇشىن، مەملەكەتتىك يدەولوگيامىز ءۇشىن قالتقىسىز قىزمەت ەتتى. ءال-فارابيدىڭ 1150 جىلدىعى، ابايدىڭ 175 جىلدىعى، جامبىلدىڭ 175 جىلدىعى ەلباسىمىز بەن پرەزيدەنتىمىزدىڭ تىكەلەي قامقورلىعىمەن كەڭىنەن اتاپ ءوتىلىپ، رۋحاني جاڭعىرۋمەن جالعاسىپ جاتىر. وسى ءبىر ۇزدىكسىز جالعاسىپ جاتقان جاڭارۋ ءۇردىسى ارقىلى ءبىز ءوزىمىزدى تەرەڭىرەك تانۋعا، تاۋەلسىزدىگىمىزدى قاستەرلەۋگە ۇمتىلدىق.
ءوز باسىم جازۋشىلار وداعىندا جارتى عاسىرداي قىزمەت ىستەۋ ارقىلى ەل ءومىرىنىڭ ءبىر تۇلعاسىنا اينالىپ، داۋىرمەن، قالامگەرلەرمەن تىنىستاس بولىپ كەتتىم. جازۋشىلار وداعىندا جاۋاپتى جۇمىس، لاۋازىمدى مىندەتتەر اتقارىپ، قالام ارقىلى حالقىما قىزمەت ەتتىم. ۇيعىر ادەبيەتى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولا وتىرىپ، كوركەم ادەبيەتكە، حالىقتار دوستىعىنا، تاتۋلىققا بارىمدى سالدىم. قازاق پەن ۇيعىردىڭ دوستىعىن ناسيحاتتاعان ونداعان شىعارمام ءوز قالامىمنان تۋدى. وسى جىلدار ىشىندە كوپتەگەن كىتاپتارىم جارىق كورىپ،وزگە دە يگىلىكتەرگە كەنەلدىم. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسىنىڭ مادەنيەت سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ستيپەندياسىن الىپ كەلەمىن. ەلدەن شىققان ءبىر جازۋشى رەتىندە العىسىم شەكسىز! ەڭبەكتەرىم ەكى تىلدە قاتار باسىلىپ، قازاق پەن ۇيعىردىڭ ءتول پەرزەنتىنە اينالدىم. كىتاپتارىم تۋىسقان قىرعىز، وزبەك، ازەربايجان، ساحا، تۇرىك، ۋكراين تىلدەرىنە، ودان ورىسشاعا اۋدارىلىپ، كوپ تارالىممەن وقىرمانعا جەتتى.
مەملەكەت بولعان سوڭ ونىڭ حالقى، ەكونوميكاسى، شارۋاشىلىعى، كاسىبى-ناسىبىمەن قاتار شەكاراسى بولادى. شەكارا جانە ونى تۇراقتاندىرۋ، قورعاۋ وتە ماڭىزدى. وسى وتىز جىل ىشىندە قول جەتكىزگەن ۇلكەن جەڭىس قازاق شەكاراسى ورنىعىپ، اينالامىز داۋ-دامايسىز بەرىك قىمتالدى. كەزىندە الىپ يمپەريا – كەڭەس وداعىنىڭ ءوزى انىقتاپ، باسىن اشا الماي كەتكەن ەل شەتى شەگەلەنىپ، شەبىمىزدە اسكەر تۇردى. جۇڭگو، رەسەي، قىرعىز، وزبەكستان، تۇرىكمەن، يران، ازەربايجان مەملەكەتتەرىمەن قۇرلىقتاعى جانە سۋداعى شەكارا حاتقا ءتۇسىپ، كارتامەن ءپىشىلىپ، ەلباسىنىڭ قولىمەن تاريحقا امانات ەتىلىپ تاپسىرىلدى. كورشىلەرمەن تاتۋلىققا قول جەتكىزدىك. بۇل دەگەن – ۇلكەن جەڭىس، اسا ماڭىزدى جەتىستىك.
ەل جاڭا عانا تاۋەلسىزدىگىن الىپ، وڭ-سولىن ءالى بەكىتىپ ءۇلگەرمەي تۇرعان ءساتتىڭ وزىندە ەل ءىشىنىڭ تەپە-تەڭدىگىن قالىپتاستىرىپ، سولتۇستىك وبلىستارعا كوز الارتۋدى بولعىزباۋ ءۇشىن ستراتەگيالىق شەشىم قابىلداپ، اقمولاعا كوشتىڭ بەتىن بۇرۋ – وتە تاپقىرلىق، پاراسات پەن اقىل-ويدىڭ جەمىسى. استانامىز نۇر-سۇلتان قالاسى – مەملەكەتتىك يدەيانىڭ زاتتانعان، جاندانعان تۋىندىسى. ارينە، ونىڭ اۆتورى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەكەنىن تاريح تانىدى. انە، سوندىقتان دا مەن ول تۋرالى ەلباسىنى باستى كەيىپكەر ەتىپ پەسا جازىپ، «استانا» دەگەن اتپەن ساحناعا شىعاردىم. ول الماتىدا، نۇر-سۇلتاندا قويىلدى، جۇرتتىڭ جوعارى باعاسىن الدى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ ارعى تاريحى مەن بەرگى تاريحىن كوز الدىمىزعا كەلتىرگەندە وسى سەكىلدى ماڭىزدى ماسەلەلەر جادىمنان جىلجىپ وتەدى. كوڭىلىم تولقىپ، جۇرەگىم شالقيدى. ءبىز ۇيعىر حالقى دا وسى تاۋەلسىز ەلدىڭ جەمىسىن بىرگە جەپ، جەڭىسىن بىرگە كورىپ كەلەمىز. ۇلتىمىز ءوسىپ، ۇل-قىزدارىمىز ءبىلىم الىپ، ۇرپاعىمىز الاڭسىز باقىتتى ءومىر سۇرۋدە. جۇرت ديقانشىلىعى مەن كاسىپكەرلىگىن دامىتىپ، ءار كەزدە، ءار جەردە داڭق تۇعىرىنان ورىن الۋدا. مىنە، بۇل – تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسى، ەلدىكتىڭ ەرتەڭىنە دەگەن سەنىم.
قازاقستاندا تۋىپ-وسكەننەن كەيىن، بالا كەزىمنەن باستاپ الدىمداعى اعا بۋىن جازۋشىلار مەن زامانداس قالامگەرلەردى كورىپ، ءبىلىپ، قاتار جۇردىك. اتاقتى كلاسسيكتەردىڭ الدىنان وتتىك، ءتالىمىن الدىق، ونەگەسىنەن ۇيرەندىك. م.اۋەزوۆ، س.مۇقانوۆ، ع.مۇسىرەپوۆ، ع.مۇستافين، ءا.نۇرشايىقوۆ، ز.قابدولوۆ، ز.سامادي، ح.ابدۋلين اعالارىممەن پىكىرلەس بولىپ، تالاي شىعارماشىلىق كەزدەسۋلەردە ورتاق ىسكە اقىل قوستىق، جۇدىرىقتاي جۇمىلدىق. جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىر باسشىسى رەتىندە شىعارماشىلىققا ۇلەءسىمدى قوسىپ، قالامگەرلەردىڭ قايناعان ورتاسىندا ءجۇردىم. بۇگىندە ەسكىنىڭ كوزى، جاڭانىڭ اعاسى بولىپ تاۋەلسىز ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ كەلەمىن.
ايتا كەتەيىن دەگەنىم، قۇدىس قوجامياروۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك ۇيعىر مۋزىكالىق كومەديا تەاترىنىڭ اكادەميالىق مارتەبە الىپ، دارەجەسىنىڭ كوتەرىلۋى ۇلتتىق مادەنيەتىمىزگە جاسالعان ۇلكەن قولداۋ بولدى. بۇل تۇتاس ۇيعىر حالقىنىڭ مەرەيىن ءوسىرىپ، ەلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرا ءتۇستى. تەاترىمىزدا ۇيعىردىڭ تاريحي مۋزىكالىق جادىگەرى، رۋحاني قازىناسى سانالاتىن «ون ەكى مۇقام» ساز ونەرى اۋەلەي قالىقتاپ، تۇركى دۇنيەسىنە ەسىك اشتى. وسىدان ون عاسىر بۇرىن جاساپ، مۋزىكا عىلىمىن حاتقا ءتۇسىرىپ، تەرەڭىنەن ايتىپ كەتكەن فيلوسوف ءال-فارابي بابامىزدىڭ تەوريالارى مۇندا دا كورىنىس بەردى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ءال-فارابي بابا اتىن اتاپ وتكەن «قالۋن» ساز ساندىعى – تەاترىمىزدىڭ باعالى بايلىعى، كيەلى اسپابى. ۇيعىر تەاترى قازاق ەلىنەن اسىپ، قىرعىز، ازەربايجان، ءتۇركيا مەملەكەتتەرىنە الدەنەشە مارتە ونەر ساپارىنا شىعىپ، تۋىسقان تۇركى جۇرتىنا بارىپ، قازاقستاننىڭ اتىنان ونەر ءبايگەلەرىنە قاتىستى. كوپ رەت ۇلكەن قوشەمەتكە بولەنىپ، جۇلدەلى بولىپ ورالدى.
وتىز جىل بويى ۇزدىكسىز كوتەرىلىپ كەلە جاتقان قازاق ءتىلى ماسەلەسى ەندى شىنداپ قولعا الىنىپ، قولدانىسقا ەنۋگە ءتيىس. جەر شارىنداعى ءوز تۋىن جەلبىرەتىپ، تاۋەلسىزدىك العان التى تۇرىك تەكتى رەسپۋبليكانىڭ ءبارى دەرلىك ءوز انا تىلىندە ءومىر سۇرۋدە. ۇلت ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ەش كەدەرگىسىز قولدانىلىپ كەلە جاتىر. ەندەشە، ول تىلدەردەن ءبىر دە كەم ەمەس قازاق ءتىلى دە كوركەمدىگىمەن، مازمۇن بايلىعىمەن ءومىردىڭ قاجەتتىلىگىنەن تولىق شىعا الادى. وسى رەتتە 175 جىلدىعى قاتار كەلگەن ۇلى تۇلعالارىمىز اباي قۇنانباي ۇلى، جامبىل جابايەۆ سەكىلدى اقىندارىمىزدىڭ مەرەيتويلارى مەملەكەت كولەمىندە اتاپ ءوتىلۋىنىڭ ءوزى – قازاق ءتىلىنىڭ قۇدىرەتى. اباي مەن جامبىلدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن، ارينە، قازاق ءتىلىن ءبىلۋ كەرەك. ولار – ءبىز ءۇشىن الەمگە ماقتانىشپەن ايتۋعا تاتيتىن ويشىلدار. ولاردىڭ مۇرالارى ۇرپاقتارىمىزعا تۋرا جول نۇسقايدى. جاھاندانۋ زامانىندا جۇتىلىپ كەتپەي، ءداسءتۇرىمىزدى جالعاۋشى كۇرەتامىر.
ابايدىڭ، جامبىلدىڭ جىر-داستاندارى سوناۋ 1930-جىلداردىڭ سوڭىندا ۇيعىر تىلىنە اۋدارىلىپ، ۇلتىمىزدىڭ ءوز دانالارىنىڭ بىرىنە اينالىپ كەتكەن. سودان بەرى ول ءۇردىس ۇزدىكءسىز جالعاسىپ، ءار بۋىن ءوز ابايىن، ءوز جامبىلىن تاۋىپ، تانىپ كەلەدى. بۇل كۇندە ۇرپاقتارىمىز ولەڭدەرىن جاتتاپ، اندەرىن شىرقاۋدا.
تاۋەلسىزدىكتەن بەرى قاراي ۋاقىت كەرۋەنىنە قاراپ وتىرسام، مەنىڭ ءومىرىم، شىعارماشىلىعىم استانامىز نۇر-سۇلتانمەن تىكەلەي قاتىستى بولىپ ءوتىپءتى. استانانىڭ الماتىدان اقمولاعا كوشۋىنە بايلانىستى مەن دە تالقىلاۋعا قاتىسىپ، ءوز ءۇنىمءدى باسپاسوزدە ءبىلدىرىپپىن. «اقمولا» اتىنىڭ «استانا» اتىنا اۋىسۋى قارساڭىندا، ۇندەۋ قابىلداعان ساتتە زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ اراسىندا مەن دە استانادا بار ەدىم، داۋىسىمدى بەرىپ ەدىم. استانانىڭ نۇر-سۇلتانعا وزگەرۋىنە دە ءوز قولداۋىمدى ءبىلدىرگەن قالامگەرلەر قاتارىندا بولدىم. سوندىقتان دا مەنىڭ درامالىق شىعارمام – «استانا» ءساتتى جازىلدى. ساحنالانىپ، كورەرمەنگە جول تارتتى.
جالپى، وسىناۋ قالامگەرلىك ءومىرىم قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىمەن بىتە قايناسىپ جاتىر. ونىڭ ءار پاراعىندا مەنىڭ قولتاڭبام بار، ءار اتقان تاڭىندا مەنىڭ ءۇنىم بار، ءار كۇنىندە مەنىڭ باقىتتى شاعىم كەستەلەنگەن. سوندىقتان دا ءبىر ماقالامدا «قازاقستانداعى ۇيعىر – ەڭ باقىتتى ۇيعىر» دەپ جازعان بولاتىنمىن. مىنە، بۇل بۇگىنگى الەم جونىنەن ايتقاندا ءدال تۇجىرىم، جۇرەك ءسوزىمىز دەر ەدىم.