تاياۋ شىعىستاعى ويىن كارتاسى
قازىرگى جاھاندىق جاعداي دەرجاۆالار اراسىنداعى ءوزارا باسەكەلەس ءىس-قيمىلدارعا وراي قالىپتاستىپ جاتىر. سوندىقتان ساراپشىلار ءىرى دەرجاۆالاردىڭ ءتۇرلى ايماقتارداعى ىس-ارەكەتتەرىن سالىستىرا باعالاۋعا تىرىسادى. ايتالىق، اقش پەن جۇڭگو اراسىنداعى ليدەرلىك باسەكەلەستىك ءۇندى- تىنىق مۇحيت ايماعىندا قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. الەمنىڭ وزگە گەوساياسي ايماقتارىندا دا ەكى ەلدىڭ قادامدارى وسىعان ۇقساس قالىپپەن وربۋدە. ايتالىق، جۇڭگو ورتا شىعىستا ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، قۇراما شتاتتاردىڭ ايماقتاعى وداقتاستارىن وزىنە تارتۋدا.
قۇراما شتاتتاردىڭ ورتا جانە تاياۋ شىعىستاعى ستراتەگياسى كوپكە تانىس. ايماقتاعى يزرايل، ساۋد ارابياسى جانە پارسى شىعاناعىنداعى ءبىرقاتار اراب ەلدەرىمەن وداقتاستىق، جاقىن سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناس ورناتقان. بۇل ارقىلى ايماقتا يراننىڭ ىقپال-كۇشىنىڭ كەڭەيۋىنە جانە وزگە دە ستراتەگيالىق باسەكەلەستەرىنىڭ ايماقتاعى قادامدارىنا ءونىمدى توسقاۋىل قويىپ كەلگەن. ۇزاق جىل اۋعانستاندا، يراك پەن سيريا جەرىندە اسكەري كۇش ۇستاپ تۇرعاندىقتان، ورتا-تاياۋ شىعىس جانە وڭتۇستىك ازيا باستى ويىنشى رەتىندە مويىندالدى. ءتىپتى، بەلگىلى دەڭگەيدە ورتا ازياعا دا ىقپال-كۇشىن ارتتىرىپ كەلدى.
دەگەنمەن، سوڭعى كەزدەرى جاعداي وزگەرە باستادى. قىتايدىڭ ارتا تۇسكەن ەكونوميكالىق، اسكەري جانە ساياسي ىقپالىن ءۇندى-تىنىق مۇحيت ايماعىندا تەجەپ قالۋ ءۇشىن قۇراما شتاتتاردىڭ نازارى و سى ايماققا شوعىرلاندى. ءارى ايتارلىقتاي ناتيجەگە قول جەتكىزدى. ءبىراق بۇل ۆاشينگتوننىڭ ورتا-تاياۋ شىعىسقا سالعان نازارىن السىرەتكەندەي بولدى. بەيجىڭ بۇنى وزىنە ءتيىمدى پايدالانۋعا تىرىسىپ جاتقانداي. سوڭعى ۋاقىتتا ايماقتاعى ىقپالىن كۇرت جوعارىلاتتى. بىلتىر جىل سوڭىندا جۇڭگو ءتوراعاسى شي ءجىنپىڭ (سي سزينپين) تاياۋ شىعىس ەلدەرىنە ساپارلاي باردى. سول تۇستا امەريكالىق ساراپشىلار بۇل تاريحي ساپاردىڭ ناتيجەسىن تومەن بولادى دەپ شامالاعان ەدى. الايدا، ءقازىر ءبىز قىتايدىڭ ورتا جانە تاياۋ شىعىستاعى ىقپالىنىڭ ايتارلىقتاي وسكەنىن اڭعارامىز.
ناۋرىزدا جۇڭگو ساۋد ارابياسى مەن يران اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋعا ارااعايىندىق جاسادى. ەر-رياد پەن تەھران (تەگەران) ورتاسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناس جانداندى. ۇزاق جىلدان بەرى ۆاشينگتون سۋنيتتىك جانە شيتتىك باعىتتاعى وسى ەكى يسلام ەلىنىڭ ءدىني، مادەني جانە تاريحي قايشىلىعىن ءوزىنىڭ ايماقتاعى مۇددەسىنە وڭدى پايدالانۋعا تىرىسىپ كەلگەن. بەيجىڭ بولسا ايماقتاعى ىقپالدى ەكى مەملەكەتتىڭ ورتاسىندا دانەكەر ءرولىن سومداپ، ءوزىن ايماقتا بەيبىتشىلىكتى جانە تۇراقتىلىقتى قورعاۋشى تاراپ رەتىندە كورسەتتى. تيىسىنشە، بۇل ساراپشىلار جاعىنان ديپلوماتيالىق ۇتقىر قادام رەتىندە دە باعالانعان.
ال ماۋسىمنىڭ باس شەنىندە پالەستينا باسشىسى ماحمۋد ابباس قىتايعا رەسمي ساپارمەن باردى. تاراپتار ءبىرقاتار كەلىسىمدەرگە قول قويدى. ابباس بۇل ساپارىندا جۇڭگودىڭ شىڭجاڭداعى مۇسىلماندارعا باعىتتا-
عان ساياساتىن قولدايتىنىن جەتكىزىپ، كەيبىر اقپارات قۇرالدارىنىڭ سىنىنا دا تاپ بولعان. ءبىراق جۇڭگو–پالەستينا قارىم-قاتىناسى وزىنشە جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى. تيىسىنشە، بۇل دا بەيجىڭنىڭ تاياۋ شىعىستا ءوسىپ جاتقان ىقپالىنىڭ ءبىر پاراسى بولىپ تانىلدى.
ەندى مىنە، جۇڭگو مەن يزرايل اراسى دا جاقىنداي تۇسەدى دەگەن بولجامدار ورتاعا شىقتى. جاقىندا عانا يزرايل جۇرتىنىڭ پرەمەر-مينيسترى بينيامين نەتانياحۋ قىتايعا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارادى دەگەن حابار تارادى. ساپاردىڭ ناقتى ۋاقىتى ءالى انىق ەمەس، دەگەنمەن بۇل اقش–جۇڭگو اراسىنداعى باسەكە تۇسىندا تىڭ جاڭالىق بولدى. سەبەبى، ەۆرەيدىڭ مەملەكەت باسشىسى ءداستۇرلى تۇردە العاشقى شەتەلدىك ساپارىن امەريكا قۇراما شتاتتارىنان باستايتىن. بىرەر جىلدىق ۇزىلىستەن كەيىن ۇكىمەت باسىنا قايتا ورالعان نەتانياحۋ بيلىگى سوت رەفورماسى جانە باتىس شەرياداعى ەلدىمەكەندەردى كەڭەيتۋ سياقتى ءبىرقاتار ماسەلەلەردە اۋىر سىننىڭ استىندا قالدى. وعان قارسى وپپوزيسيا ەل تاريحىنداعى ەڭ اۋقىمدى قارسىلىق شارالارىن دا ۇيىمداستىردى. اسىرەوڭشىل دەپ باعالانعان نەتانياحۋ بيلىگى ەلدەگى دەموكراتيا مەن ادام قۇقىعىن كەرى شەگىندىردى دەيتىن ىشكى-سىرتقى ايىپتاردى دا ارقالادى. مىنە، سوندىقتان دا ول بيلىككە قايتا ورالعانىنا كوپ بولسا دا ءالى قۇراما شتاتتارعا شاقىرىلعان جوق.
يزرايل – اقش-تىڭ تاياۋ شىعىستاعى باستى وداقتاستارىنىڭ ءبىرى. ايماقتا ۆاشينگتون مەن تەل-اۆيۆتىڭ ءىس-قيمىلدارى تەرەڭ ۇيلەستىرىلگەن. ۇزاق ۋاقىتتان بەرى قۇراما شتاتتار ادام قۇقىعى، دەموكراتيالىق پرينسيپتەرىنە قاراماستان، ءيزرايلدىڭ پالەستينا جەرىن وتارلاۋىنا جانە پالەستينالىقتارعا قارسى قاتاڭ ساياساتىنا كوز جۇما قارادى. سايكەسىنشە، يزرايل مەملەكەتى اقش-تىڭ ايماقتاعى مۇددەسىنىڭ العا ىلگەرىلەۋىنە زور كومەك ەتىپ كەلگەن. سوعان قاراماستان سوڭعى جىلدارى باقىلاۋشىلار اقش پەن يزرايل قارىم-قاتىناسىنىڭ ناشارلاپ بارا جاتقانىن ايتىپ كەلەدى. بايدەن ناۋرىز ايىندا نەتانياحۋ ساياساتىن سىناعان ەمەۋرىندەگى مالىمدەمە جاساپ، ەكى ەل قاتىناسى سالقىنداپ قالعانىن مويىنداعانداي بولعان. وعان جاۋاپ بەرگەن ەۆرەي ارىپتەسى: «يزرايل – ەگەمەندى مەملەكەت. ونىڭ ساياساتى ونىڭ دوستارىن قامتىعان سىرتقى كۇشتەردىڭ ىقپالىنا وراي قۇرىلمايدى»، – دەگەن.
بۇنداي جاعدايدا نەتانياحۋ شەتەلدىك ساپارىندا ات باسىن قۇراما شتاتتاردان بۇرىن قىتايعا بۇراتىن بولسا، بۇنىڭ وزگەشە تاريحي سيمۆولدىق ءمانى بولماق. ول دەگەنىمىز، جۇڭگو–ەۆرەي قاتىناسىنىڭ جاڭا تاريحي پاراعى اشىلدى دەگەندى بىلدىرەدى. اقش ءوز وداقتاستارىن قىتايعا قارسى بىرىگۋگە شاقىرىپ جاتقاندا، بەيجىڭ الدىنا كەلە قالعان مۇنداي ورايدى قولدان جىبەرمەسى انىق. بۇنىڭ ءبارى دە اقش پەن تەل-اۆيۆتىڭ الشاقتاي تۇسكەنىن راستاي تۇسەدى. بۇعان نەتانياحۋ بيلىگىنىڭ ادام قۇقىعى جانە وزگە دە ماسەلەلەرگە بايلانىستى قۇراما شتاتتارمەن قاراما-قايشىلىقتارعا جول بەرۋى نەگىزگى سەبەپ رەتىندە كورسەتىلەدى. الايدا، ماسەلەنىڭ جوعارىدا ءبىز كەلتىرگەندەي تۇپكىلىكتى سەبەبى دە بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قۇراما شتاتتار ورتا جانە تاياۋ شىعىستاعى بەلسەندىلىگىن السىرەتتى.