الماتىدا جيەمبايەۆ اتىنداعى قازاق وسىمدىك قورعاۋ جانە كارانتين عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى، «Eco Almaty» ج ش س ماماندارى جانە ب ا ق وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن رەسپۋبليكا الاڭى مەن ءال-فارابي داڭعىلى بويىنداعى جاسىل جەلەكتىڭ جاعدايىمەن تانىسۋعا ارنالعان باسپا ءسوز تۋرى ءوتتى، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz.
ءىس-شارا بارىسىندا ساراپشىلار اتالعان اۋماقتاردا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەءسىن ءبولىستى. تەكسەرۋ بارىسىندا كەيبىر اعاشتاردىڭ اپاتتى، قۋراعان، تىرشىلىگىن توقتاتقان جانە السىرەگەن كۇيدە ەكەنى انىقتالدى.
ساراپشىلار پىكىرى
جيەمبايەۆ اتىنداعى قازاق وسىمدىك قورعاۋ جانە كارانتين عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى نۇرجان مۇحامادييەۆتىڭ ايتۋىنشا، اعاشتاردىڭ جاعدايى ىشكى شىرىك، پارازيتتىك ەمەس اۋرۋلار نەمەسە جاندىكتەر مەن مەحانيكالىق فاكتورلاردان بولعان زاقىمدار سياقتى جاسىرىن پاتولوگيالىق ۇدەرىستەرگە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن.
«ءال-فارابي داڭعىلى بويىنداعى اعاشتاردىڭ ساندىك ساپاسى تومەندەپ، جاعدايى السىرەۋىنە بايلانىستى ولاردى ءتوزىمدى قىلقان جاپىراقتى تۇقىمدارعا اۋىستىرۋ ۇسىنىلادى. سونداي-اق، بۇل اعاشتاردىڭ قۇلاۋ ءقاۋپى جاياۋ جۇرگىنشىلەر مەن كولىك جۇرگىزۋشىلەرى ءۇشىن ءقاۋىپتى بولعاندىقتان، اۋىستىرۋ قاجەت»، – دەدى نۇرجان مۇحامادييەۆ.
اۋرۋ بەلگىلەرى بايقالعان قىلقان جاپىراقتى اعاشتاردىڭ ينەلەرى زەرتحانالىق زەرتتەۋدەن ءوتىپ، ولاردىڭ قۇرامىندا Alternaria جانە Mucor تەكتەس ءساپروفيتتى ساڭىراۋقۇلاقتار بار ەكەنى انىقتالدى. بۇل ساڭىراۋقۇلاقتار اعاشتاردىڭ سارعايۋىنا اسەر ەتەدى، الايدا زياندى پاتوگەندى ورگانيزمدەر تابىلمادى. «Eco Almaty» ج ش س ماماندارى ساين كوشەسى بويىنداعى قاراعايلاردىڭ جاعدايىن تەكسەرىپ، ولاردىڭ 50%-دان استامى زيانكەستەر مەن اۋرۋلاردان زاقىمدانعانىن جانە اعاشتاردىڭ كوپتەپ قۋراپ جاتقانى بايقالعانىن راستادى.
«اعاشتاردىڭ قۋراۋى وتە قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر، ولاردىڭ 50%-دان استامى اۋرۋلار مەن زيانكەستەردەن زارداپ شەككەن. بۇل كوبىنەسە قۋراعان، قارتايعان جانە شامادان تىس ءوسىپ كەتكەن اعاشتار. تولىقتاي قۋراعان بۇل اعاشتاردى كەسۋ كەرەك»، – دەدى «Eco Almaty» ج ش س عىلىمي قىزمەتكەرى سەرىكجان سۋرانشين.
باسپا ءسوز تۋرىنا سونداي-اق، قوعامدىق باقىلاۋ وكىلدەرى قاتىستى. جاسىل كوميسسيا مۇشەسى ومار نۇرحايداروۆ اپاتتى جاعدايداعى اعاشتاردىڭ جاي-كۇيى كوزگە انىق كورىنەتىنىن اتاپ ءوتتى.
«بۇل جول قوزعالىسى ءۇشىن ءقاۋىپتى. سوندىقتان مەن بۇل اعاشتاردى جاڭاسىنا، مۇمكىندىگىنشە ءىرى كوشەتتەرگە اۋىستىرۋ قاجەت دەپ سانايمىن. بۇل ەستەتيكالىق تۇرعىدان ادەمى، ءارى ءقاۋىپسىز بولادى»، – دەدى ومار نۇرحايداروۆ.
وڭىرلىك كوشپەلى كەڭەس قورىتىندىسى بويىنشا عىلىمي قىزمەتكەرلەر مەن ساراپشىلاردىڭ تۇجىرىمداماسىنا سايكەس، كارى جانە اپاتتى جاعدايداعى اعاشتاردى الماتى كليماتىنا بەيىمدەلگەن، ءتوزىمدى ءىرى كوشەتتەرمەن اۋىستىرۋ قاجەت دەگەن شەشىم قابىلداندى.
انىقتامالىق اقپارات
ءال-فارابي داڭعىلى بويىندا بارلىعى 961 اعاش (524 قىلقان جاپىراقتى، 437 جاپىراقتى) وسەدى. ولاردىڭ 906-سى قاناعاتتانارلىق جاعدايدا، 55ء-ى اپاتتى جاعدايدا، 42 جاپىراقتى اعاشتى (بيىكتىگى 2-2،5 م) قايتا وتىرعىزۋ قاجەت. سونىمەن قاتار، داڭعىل بويىندا 205 بوس ورىن بار، وندا جاڭا كوشەتتەر وتىرعىزىلماق. بۇل اۋماقتا جاپىراقتى اعاشتار – 6 مەترلىك 194 شاعان جانە 6 مەترلىك 100 قاراعاش وتىرعىزىلادى.
ساتبايەۆ كوشەسىنىڭ جەلتوقسان كوشەسى مەن نازاربايەۆ داڭعىلى اراسىنداعى بولىگىندە 20 اعاش ءوسىپ تۇر، ولاردىڭ 3-ەۋى قاناعاتتانارلىق، ال 17ء-سى اپاتتى جاعدايدا (قىلقان جاپىراقتى اعاشتار). سونداي-اق، بۇل ايماقتا 8 بوس ورىن بار. رەزيستوگرافپەن تەكسەرۋ بارىسىندا اعاش دىڭدەرىنىڭ تىعىزدىعى تومەندەپ، اعاشتاردىڭ «قۋراپ بارا جاتقان» جانە «قۋراعان» كۇيدە ەكەنى انىقتالدى. بۇل اۋماقتا 17 اپاتتى جاعدايداعى اعاشتى كەسىپ، ولاردىڭ ورنىنا جانە بوس ورىندارعا بيىكتىگى 6 مەتردەن اساتىن 28 ءىرى كوشەت وتىرعىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.
كەسۋگە، قايتا وتىرعىزۋعا جانە ءىرى كوشەتتەردى وتىرعىزۋعا قاتىستى جۇمىستار ق ر ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى كوميتەتىنىڭ «بوتانيكا جانە فيتوينترودۋكسيا ينستيتۋتى» ۇسىنىمدارى نەگىزىندە جۇرگىزىلەدى.
بيىل ناۋرىزدا الماتى قالاسى بويىنشا ساين، رىسقۇلوۆ، ساتبايەۆ كوشەلەرىندە، كوكجيەك شاعىن اۋدانىندا، گۇلدەر ساياباعىندا جانە باسقا دا قوعامدىق كەڭىستىكتەردە شامامەن 2 000 ءىرى اعاش كوشەتىن وتىرعىزۋ جوسپارلانعان.
ءىرى كوشەتتەر – بيىكتىگى كەمىندە 4 مەتر بولاتىن، جاقسى تامىرلانعان، ءدىڭى مەن ءتاجى بار اعاشتار. ءىرى كوشەتتەردى وتىرعىزۋدىڭ باستى ماقساتى – قالانىڭ جاسىل اۋماعىن كەڭەيتۋ، كولىك قوزعالىسىنان اۋاعا بولىنەتىن زياندى قالدىقتاردى ازايتۋ جانە جول جيەگىندەگى جاسىل جەلەكتى قالىپتاستىرۋ.