دومبىرا جاساۋ - قانعا سىڭگەن قاسيەت
الماتىدا كاسىپ باستايتىن جانعا مۇمكىندىك جوعارى. شاھار شارۋاشىلىق جاساۋعا قولايلى ولكە. مۇندا جاستاردىڭ كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋىنا، ءوز ءىسىن دومالاتۋىنا، سەرۆيستىك قىزمەتتەرى دامىتۋعا ىڭعايلى. سوندىقتان مەگاپوليسكە ىنتىق جاندار كوپ. اسىرەسە قازاقي ناقىشتاعى دۇنيەلەردى ۇلتتىق جاۋھارلاردى اسپەتتەگەن ابزال.
الماتىدا كاسىپ ىستەگەن وزادى. ەڭبەگىن ەرىنبەي ىستەگەن ادال جاندار العا وزادى. ونىڭ كۋاسىن ادال تىرلىك قىلىپ، ەڭبەكتىڭ بەينەتىن كورىپ جۇرگەندەردىڭ ءومىر جولى كوپكە ۇلگى. سوندىقتان ىسمەر تۇلعالاردى باعالاۋ، ولاردىڭ ەڭبەگىن زاماناۋي قوعامدا تانىتقان ءجون.
اقىن قادىر مىرزا ءالى «ناعىز قازاق قازاق ەمەس، ناعىز قازاق دومبىرا» دەگەن ءسوز ايتىپتى. مۇنىڭ تەرەڭ استارى بار. سونىمەن بىرگە «ونەرلىنىڭ قولى التىن» دەپ تامسىلدەيدى. بۇنى دا تەككە ايتپاسا كەرەك-تى.
قازاقتىڭ رۋحاني كوكجيەگىن كەڭىتىپ، ايبىنىن اسقاقتاتىپ تۇرعان اسپاپ بار. ول - كيەلى دومبىرا. ەندەشە ۇلتتىق كولوريتىمىزدىڭ جاسالۋى، قۇراستىرىلۋىمەن مەيىلىنشە تانىس بولا تۇسەيىك. وسىعان وراي ۇلتتىق مۇرالارىمىزدى جاساۋشى تۋىندىگەر، دومبىرا شەبەرى قۋانىشبەك راحمانۇلىن سۇحباتقا تارتقان ەدىك.
– دومبىرا جاساۋدىڭ قىر-سىرىن قاشان مەڭگەردىڭىز، كىم اسەر ەتتى؟
– بۇل ونەر مەن ءىلىم دەگەن دۇنيەدە شەكارا بولمايدى. ءتۇبى جوق دەر ەدىم. بۇنى ىزدەنگەن سايىن ىزدەنگىڭ كەلەدى. كورگەن-بىلگەن سايىن كورە بەرۋدى ويلايسىز. بۇگىنگى كوپتەگەن دومبىرا جاساۋشىلاردىڭ ۇستازى تۇردىعۇلوۆ جولاۋشى دەگەن كىسىنىڭ ءوزى ءالى دە ىزدەنىپ، تيتىمدەي بولسا دا، ءوزىنىڭ قولتاڭباسىن قالدىرۋدى ماقسۇت تۇتادى. بايقاعانىڭىزداي، شەبەر ادامنىڭ قيالىندا شەك بولماي تۇر عوي. وعان قاراعاندا قىر-سىرىن تولىق مەڭگەردىك دەپ ايتا المايمىز. دەگەنمەن ءوزىمىزدىڭ ازدى-كوپتى تاجىريبەمىز بار. سوعان شۇكىرشىلىك ەتىپ، ىلگەرى جۇرۋدەمىز.
سوڭعى كەزدەرى «ونەر انانىڭ سۇتىمەن، اتانىڭ قانىمەن داريدى» دەگەنگە يلانىپ بارامىن. ويتكەنى، جانۇياداعى باسقا بالالارعا قاراعاندا، ءسال بولەكتەۋ بولعان سياقتىمىن. ويىن قۋىپ، دالا كەزگەننەن گورى، قولىما شاپپا پىشاعىمدى الىپ، اعاش جونىپ، ويۋ جاساعاندى ۇناتاتىن ەدىم. سونداي-اق ۇيدەگى ىستەن شىققان راديو، تەلەديداردى جوندەۋگە اۋەس بولدىم. الگىندە ارعى تەگىمىزدە ۇستاشىلىق قاسيەت بولعانىن مەڭزەدىك. ارعى اتالارىمىز تەمىردى مايشا بالقىتىپ، التىن مەن كۇمىستەن مونشاق، القا جاساپ، زەرگەرلىكپەن اينالىسقان. باياعىنىڭ كوشپەلى قازاعىنا كەرەكتى ەر-تۇرمان، ءۇي اعاش سىندى زاتتاردى ىستەپتى. اعام ەس بىلگەلى قايىستى يلەپ، تاسپا تىلەتىن. جانىندا قولعابىس بولا ءجۇرىپ، مەتالدان ايشىق جاساپ بەرەتىنمىن. وسىنداي تىرلىك قىزىعۋشىلىعىمدى ارتتىردى. ءوزىم 25 جاسىما دەيىن قازىرگى قىتايدىڭ اۋماعىندا قالعان التايدا 5 جاسىمنان ات جالىن تارتىپ ءوستىم. قازاقي ورتانىڭ دا اسەرى بولار دەپ ويلايمىز. ەڭ قىزىعى، ءوزىڭىز سەكىلدى ءتانىپ-بىلىپ وتىرعان ءتىلشى، جۋرناليستەر دومبىرا شەبەرى دەپ ويلايدى. ارعى بەتتە باس-اياعى 10 جىلداي ءانشى بولدىم. ءوزىم انشىلىكتى ءتامامداعانمىن. العاشىندا التاي قالاسىنا اعاش شەبەرلىگىنە وقۋعا تۇسكەندە بولاتىنمىن. دەگەنمەن جالعىز بالا عانا ءبىر ماماندىققا تۇسكەنىمە بايلانىستى، وقۋدى باستاۋعا مۇمكىندىك بولمادى. ءسويتىپ، 19 جاسىمدا مادەنيەت ۇيىنە جۇمىسقا قابىلداندىم. انشىلىككە بەت بۇرىپ جۇرسەم دە، سۇيىكتى كاسىبىمنەن قول ۇزبەدىم. ءسويتىپ جۇرگەندە، وسى جاقتان وقىعاندار ءتۇرلى دومبىرالار الىپ بارا باستادى. ءوزىم ءدارىس العان ۇستازىم راحىمبەكوۆ ەردوستىڭ دا دومبىراسىنا قول جەتتى. سودان وسى تۋىندىنى جاساعان ادامعا كەزدەسۋدى كوزدەدىم. ءسويتىپ، اتامەكەمەنگە، الماتىعا كەلدىم. ەردوس اعامىزدى تاۋىپ، كەزدەستىم. بار ءمان-جايدى ايتتىم. سويتسەم، ول كىسى تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا ءمۇعالىم ەكەن. اعامىزدىڭ كەڭەسىمەن 2013-2017 جىلدارى قولونەردى كاسىبي دەڭگەيدە وقىپ ءبىتىردىم. ءبىر قىزىعى، ارعى بەتتە مادەنيەت ۇيىندە جۇرگەندە، ساحنالىق دەكوراسيانى ازىرلەيتىنبىز. سونىڭ كادەسىن وسى وقۋعا تۇسەردە، وقۋ بارىسىندا سەزىندىم. سودان بەرى ءوز جولىمىزبەن ءجۇرىپ كەلەمىز.
ۇلتتىق جادىگەرىمىزدىڭ قۇندىلىعى ارتۋدا
– تاعى دا قانداي اسپاپتار جاسايسىز؟
– قازاق ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا باي. تاۋ مەن تاسىن تۇرتسەڭىز، شەجىرە بۇلاقتاي سارقىرايدى. حالقىمىزدا ءبىرتالاي جاۋھار دۇنيەلەر بارشىلىق. سونىڭ ءبىرشاماسىن - دومبىرا، قوبىز، جەتىگەن سىندى تۇرلەرىن جاسايمىز. ەڭ كوپ قولدانىسقا يەسى – دومبىرا. قانشا دەگەنمەن، بۇل اسپاپتىڭ ءمان-ماعىناسى ەرەكشە دەر ەدىم. سونىمەن بىرگە حالقىمىزعا بەرەر تاعىلىمى - ۇلتتىق تاربيەلىك جاعى باسىم.
– ۇلتتىق جادىگەرلەرىمىزگە نارىقتا سۇرانىس بار ما؟
– ارينە. نەگە بولماسىن؟! قازاق ەلىندە، قازاقتىڭ جەر جۇزىندەگى جالعىز وتانىندا سۇرانىس وتە كۇشتى. قانشا دەگەنمەن، دومبىرا تارتقاندا دەلەبەسى قوزبايتىن قازاق جوق شىعار، ءسىرا؟! ءبىز ارعى بەتتەگى اعايىنعا دا جونەلتىپ تۇرامىز. ەلىمىزدە دومبىرا ساباعى مەكتەپتەرگە قوسىمشا ساباق رەتىندە ەنىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە ۇلتتىق دومبىرا كۇنى اتالىپ ءوتىلىپ كەلەدى. وسىنىڭ ءبارى بالاسىنىڭ ەكى شەكتى قوسىپ تارتىپ، بىرەر كۇيدەن حابارى بولۋىن قالايتىن اتا-اناعا دا ەرەكشە وي تۋدىرىپ وتىر. سونىڭ ارقاسىندا دومبىرا سۇرانىسقا كوپتەپ ەنە باستادى. بۇل دا ۇلكەن سەرپىن دەر ەدىك.
دومبىرا - ەكسپەريمەت الاڭى ەمەس
– ەرەكشە ستيلدەگى دومبىرا جاساۋ ويىڭىزدا ءجۇر مە؟
– كەي-كەيدە ونى دا ويلاپ قويامىز. ەرەكشەلىكتى بارلىعى كۇتەدى. دەسە دە، دومبىراعا جاڭالىق، جاسامپازدىق جاراتام دەپ، ءبۇلدىرىپ الۋدان ساقتانامىز. نەگىزى دومبىرانىڭ فورماسى قالىپتاسقان. قالاق دومبىرانى "اباي دومبىرا" دەپ قويامىز. شاناقتىسىن "جامبىل دومبىرا" دەيمىز. وسى 6-7 قىرلى ەتىپ، ءپىشىنىن وزگەرتىپ جىبەرۋدىڭ قاجەتى جوق. وزگەرتە قالعان كۇننىڭ وزىندە ءداستۇرلى جولدان اينىماعان ءجون. قالىبىن باسقاشا ەتىپ جۇرگەندەر دە بار. ال ءوز ۇيعارىمىمدا ديزاينەرلىك جاعىنا كوڭىل اۋدارعان ابزالىراق. ول ءۇشىن ويۋ-ورنەگىن، اشەكەيىن اسپەتتەسە، قۇبىلتسا، سونىڭ ءوزى ايرىقشالىقتى اڭعارتادى.
– قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇرالارىن قانداي زاتتاردى قولدانىپ ىستەيسىزدەر؟
– ەڭ باستىسى، اعاش ماتەريالداردى قولدانامىز. سونىڭ ىشىندە قايىڭ، قاراعاي، شىرشا سىندى تالدار پايدالانىلادى. زاماننىڭ دامىعان ءساتى ءوز پايداسىن تيگىزۋدە. اراسىندا جاقسى ءارى ساپالى ماتەريالدار بولسا، ونى دا الدىرتۋدامىز. دالىرەك امەريكا، افريكادان دا زاتتار كەلەدى. ماسەلەن، دامىعان ەلدەردىڭ سكريپكا، گيتارا جاساۋعا ارنالعان مىقتى، كەرەمەت ماتەريالدارى بارشىلىق. بۇلار ىستىق پەن سۋىققا دا ءتوزىمدى. كەيدە ءبىر ءوڭىردىڭ اعاشى كەلەسى جاققا شىداماۋى مۇمكىن. مىسالى. قايىڭنان جاسالسا، سۋىققا شىقسا، دىمقىل تارتىپ، دىبىسى شىقپاي قالىپ جاتادى. سول جاعداياتتاردىڭ بارلىعىنا ءتوزىمدى ماتەريالدار بار. مىسالى، ەبەن، گراب، قىزىل اعاشتىڭ ءتۇر-تۇرىن جولىقتىرا الاسىز. ۇيەڭكىنىڭ ءوزى كانادادان تاسىمالدانادى. جالپى، قاراجات بولسا، ءبارى تابىلادى. ەڭ باستىسى، ەرىنبەي تىرلىك قىلۋدا دەپ بىلەمىز.
تاعى دا قوسا كەتەيىن. سيىردىڭ سۇيەگىنەن ويىپ، ونى بەزەندىرەمىز. وعان قوسا كۇمىسپەن ارلەۋگە بولادى. ءارتۇرلى تاستاردى قولدانساڭىز، ول دا جاراسادى. وزدەرىزگە ءمالىم، «ەلەكتروندى دومبىرا» دەگەن شىقتى. بۇعان، ءبىر جاعىنان، كوپتەگەن ونەر مايتالماندارى قارسى بولىپ جاتادى. ول كىسىلەردىڭ الاڭداۋشىلىعىنىڭ ءجونى جوق ەمەس. قاي حالىق بولسىن، ءوزىنىڭ رۋحاني قۇندىلىعىنىڭ ساقتالعانىن قالايدى. وسى وريداعى پىكىر-تىلەكتەردى ەسكەرىپ، ءىس قىلۋعا نيەتتىمىز.
شەبەرلىك قانمەن داريدى
– ون ساۋساعىنان ونەر تامعان شەبەر بولۋ ءۇشىن الدىمەن نەنى يگەرۋ كەرەك؟
– الگىندە وسى ساۋالعا از-كەم جاۋاپ قاتتىم. ەندى حاس شەبەر بىردەن تۋىلماس. دەسە دە، قاننان دارىعانى ماڭىزدىراق. كوپتەگەن تالاپكەرلەر كەلۋدە. سونىڭ اراسىندا ىلۋدە بىرەۋى ۇيرەتكەنىڭىزدى قاعىپ الىپ كەتەدى. سوندا زەر سالىپ بايقاساڭىز، ارعى اتا-تەگىندە شەبەرلىكتىڭ سىرلارى جاتادى. سونىمەن قاتار ۇيرەنۋشىنىڭ بويىندا مۋزىكالىق قابىلەت بولۋى كەرەك ەكەن. بىلايشا ايتقاندا، كاسىبي ەرەكشەلىگى اسىپ تۇرماسا دا، اسپاپتى تارتا بىلسە، قۇلاق كۇيىن كەلتىرسە، جەتكىلىكتى بولماق. بۇل ارادا قولدىڭ يكەمدىلىگى دە ماڭىزدى ءرول وينايدى. ءبىر سوزبەن بايانداعاندا، ديزاينەرلىك، وي-قيالدىڭ ۇشقىرلىعى قاتار وربىسە، ودان مىقتى شەبەر شىعارىنا سەنىم مول بولماق.
قازىرگى تاڭدا جانىمدا ءبىر شاكىرتىم شەبەرلىككە ۇيرەنىپ ءجۇر. ول كەلگەلى 4 جىل بولدى. العاشىندا اسپاپ جاساماق تۇگىلى، پىشاقتى ۇستاي المايتىن. ءبىراق دومبىرامەن ءان ايتىپ، كۇي تارتاتىن. ءوزى دە سول ونەرىنە سەنىپ كەلسە كەرەك-تى. ۋاقىت وتە كەلە، شەبەرلىگى شىڭدالدى. ابدەن قىر-سىرىن مەڭگەرىپ قالدى. بۇگىندە ءوز بەتىنشە دومبىرا جاساۋعا دەيىن جەتتى. بىلاي قاراعاندا، قانىندا بار قايەت بولىپ تۇر عوي. سول سەبەپتى دە ۇيرەنۋشىلەرگە ايتارىم، ەڭبەك ەتۋگە ەرىنبەۋ كەرەك. سوندا عانا ءىس العا جىلجيدى.
الماتى ىسكەرلەر شاھارى
– ءوزىڭىز دومبىرا شەبەرى بولعاندىقتان، سىزدەن ۇلت اسپابىنىڭ قانداي دا ءبىر قاسيەتى، كيەسى جايىندا سۇراۋدى ءجون سانايمىز.
– وسىعان دەيىن ءار سالادا ىستەپ كوردىك. ءوزىم وقىعان وقۋ ورنىنا ءمۇعالىم بولۋعا دا بولار ەدى. باسقا كاسىپتى دوڭگەلەتسەك تە جاراسادى. دەيتۇرعانمەن دومبىرانىڭ قاسيەتى بولەك. ايتەۋىر، باسقا سالاعا مويىن بۇرۋعا ءبىر نارسە جىبەرمەيدى. بالكىم، كيەسى شىعار. مۇىنىمەن اينالىسپاسام بولمايتىنداي. ءبىر جاعىنان، بويعا بىتكەن قاستەرلى ونەر دەپ سانايمىن. كەلەسى تاراپتان، وسى ءىسىمىزدىڭ ارقاسىندا نان تاۋىپ جەپ جاتىرمىز. نەگىزى ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى بولىپ، سودان ءلاززات سەزىنۋدەن ارتىق باقىت بولا قويماس دەپ ۇعىنامىن. كيەلى ونەردى تابىس كوزى رەتىندە عانا كورمەي، قۇلشىنىسپەن جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا قۇرمەت سياقتى قاراساڭىز، ويلاعان شارۋاڭىز ورىندالادى دەمەكپىن.
الماتىدا ءىس اتقارىپ جۇرگەن جاندارعا تابىس تىلەيمىز. قازاق ەلىندەگى مەگاپوليستىڭ ورنى جوعارى. سول سەبەپتى قالانى ءار سالانىڭ ماماندارى گۇلدەندىرگەنى دۇرىس. تابىستى بولايىق!
– راقمەت، تابىستى بولىڭىز!
سۇحباتتى جۇرگىزگەن ولجاس جولدىباي