تالاي جىل بويى اعاش وتىرعىزۋ جاھاندىق جىلىنۋمەن كۇرەسۋدىڭ ءبىر ءتيىمدى ءادىسى رەتىندە قاراستىرىلىپ كەلگەن ەدى. الايدا، تاياۋدا بۇل تاراپتا ارنايى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ ناتيجەسى كورسەتكەندەي، كەرىسىنشە، اعاش اۋا تەمپەراتۋراسىن كوتەرەتىن بولىپ شىقتى.
بۇل جايىندا islam.kz پورتالى Nature Communications مەرزىمدى باسىلىمىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ ءمالىم ەتەدى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
بەلگىلى ءبىر ايماققا ءتان اعاشتار جەردىڭ جارىقتى شاعىلىستىرۋ قابىلەتىنىڭ وزگەرۋىنە جانە كومىرقىشقىل گازىنىڭ سىڭىرىلۋىنە اسەر ەتەدى. ماسەلەن، تۋندرادا قايىڭ مەن قاراعايدىڭ تارالۋ ىقتيمالدىعى جوعارى، ال ورتاشا ەندىكتەگى سالىستىرمالى تۇردە جىلۋدى جاقسى كورەتىن اعاشتار وسىپ-ونبەيدى. تروپيكتە، كەرىسىنشە، بالقاراعاي مەن قايىڭ وسپەيدى.
مودەلدەۋ ناتيجەسىندە ورتاشا ەسەپپەن اعاشتار وتىرعىزىلعان اۋماقتار جىلىنۋدى ازايتۋدىڭ ورنىنا جوعارىلاتاتىنىن انىقتادى. ءيا، ولار كومىرقىشقىل گازىن ەداۋىر مولشەردە ءسىڭىرۋى مۇمكىن. دەسە دە اعاشتار ادەتتە جاپىراقتارىنا تۇسەتىن كۇن ەنەرگياسىنىڭ تەك 20 پايىزىن (كوبىنەسە ودان دا از) عانا سىڭىرەدى. كەرىسىنشە، ءشوپتى وسىمدىكتەر، تۋندرا نەمەسە قۇم عارىشقا بىرنەشە ونداعان كۇن ەنەرگياسىن شاعىلىستىرادى. دەمەك، اعاش وتىرعىزۋدىڭ كليماتقا جالپى اسەرىن قايتا ەسەپتەيتىن بولساق، ول ورمان وسكەن ءاربىر شارشى شاقىرىمعا ورتا ەسەپپەن قوسىمشا 12 مىڭ توننا سو2-گە تەڭ بولىپ شىعادى. ياعني، 50% جاعدايدا اعاشتاردىڭ «جىلىتۋ» اسەرى 12 مىڭ توننادان جوعارى، ال جارتىسىندا - تومەن بولدى. ەڭ قىزىعى، مودەلدەۋدەگى كەيبىر جاعدايلاردا اعاشتار ءالى دە جىلىنۋ قارقىنىن ارتتىرمايتىن بولىپ شىقتى. كليماتى قۇرعاق ايماقتاردا بۇلت از بولعاندىقتان، ياعني، جەرگە قالقان بولاتىن شاتىر ىسپەتتى بۇلتتىڭ از بولۋىنان ءاربىر شارشى مەتر ءبىر شارشى مەترگە بىرنەشە مىڭ كيلوۆاتت-ساعات كۇن ەنەرگياسىن الادى (ءشول جانە شولەيت ولكەلەردە بۇل كورسەتكىش ودان دا جوعارى).
اعاشتىڭ جەر بەتى ءۇشىن جىلۋدىڭ كوزى بولىپ تابىلاتىن جارىقتى شاعىلىستىرۋ قابىلەتىنىڭ 10-20 پايىزعا ازايۋىنىڭ ءوزى جەردىڭ ەنەرگەتيكالىق قورىن جىلىنا ءبىر شارشى مەترگە جۇزدەگەن كيلوۆاتت-ساعاتقا ارتتىرىپ جىبەرەدى. ءبىر قىزىعى، مۇنداي توتەنشە جاعدايلار شىن مانىندە كەڭ تارالعان: ءشولدى ايماقتار وڭىرلەردە، ماسەلە، يزرايلدە، نەگيەۆ ءشولىنىڭ اينالاسىندا جارىقتى سىڭىرەتىن قاراعايلار وتىرعىزىلادى، ال افريكانىڭ ءبىر كەزدەردەگى قۇرعاق ساۆاننالارى بۇل كۇندە بۇتالار مەن اعاشتارعا تولىپ كەتكەن. مۇنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى. وسىنى ەسكەرگەن عالىمدار قاي وڭىرگە كليماتىنا ساي اعاش وتىرعىزۋدى الدىن الا ارنايى ەسەپ جۇرگىزىپ الۋدى ۇسىنىپ وتىر.