قاراپايىم مەكتەپ ءمۇعالىمىنىڭ "قازىناسى" كوز قىزىقتىرادى. سەبەبى ونىڭ "قورجىنىندا" بىرنەشە ەلدىڭ كۋپيۋراسى مەن تيىنى بار. ول ءومىر بويى بالالارعا ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن اقشا جيناۋدى حوببيگە اينالدىرعان. اqshamnews.kz ءتىلشىسى اتىراۋ وبلىسىندا تۇراتىن نۋميزماتپەن تىلدەستى.
قۇرمان ساتىبالدييەۆ 1970-جىلداردىڭ اياعىندا مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ سيرەك بانكنوتتارى مەن مونەتالارى جيناۋمەن اۋەستەنگەن. ونىڭ ايتۋىنشا، ءار اقشا - ءبىر ەلدىڭ عانا ەمەس، ءبىر ادامنىڭ ءومىر جولىنىڭ دا كۋاسى.
اتىراۋ وبلىسى قۇرمانعازى اۋدانى ازعىر اۋىلىندا تۇراتىن كەيىپكەردىڭ ەسىمى بۇكىل اۋىلعا ەتەنە تانىس. مۇندە شەتەلگە شىققان ءار تۇرعىن قايتارىندا مىندەتتى تۇردە قالتاسىنا ەرەكشە اقشا سالىپ اكەلەدى دە ونى قۇرمان اعانىڭ جيناعىنا قوسادى.
قۇرمان قايىربولات ۇلى1961 جىلى 28 ماۋسىمدا وسى وڭىردە دۇنيەگە كەلگەن. ەڭبەك جولىنىڭ 46 جىلىن مەكتەپكە ارناعان ارداگەر ۇستاز - بۇگىندە زەينەتكەر. ءبىراق ونىڭ ءومىرىن قىزىققا تولتىرعان تاعى ءبىر الەم بار. بۇل - اقشا تاريحى. بۇگىن سول تۋراسىندا ءسوز وربىتەمىز.
پارتادان باستالعان اۋەستىك
قۇرمان مىرزانىڭ نۋميزماتيكاعا جولى مەكتەپ قابىرعاسىنان باستالعان. بۇل تەرميندى العاش ەستىگەندە تىلسىمعا قاتىسى بار دەپ ويلاۋىڭىز مۇمكىن، الايدا نۋميزماتيكا - قۇپيا كۇشتەر ەمەس، اقشا-تاڭبالاردىڭ تاريحى مەن تاعدىرىن زەرتتەيتىن عىلىم. تيىن مەن كۋپيۋرانىڭ بەتىنە تۇسكەن ءار تاڭبا، ءار جىل، ءار ەلدىڭ اتاۋى - وتكەن داۋىرلەردىڭ ءىزى، سول زاماننىڭ ەكونوميكاسى مەن مادەنيەتىنەن سىر شەرتەتىن دەرەككوزى. كەيىپكەردى باۋراپ العان دا وسى قۇپياعا تولى قىزىق الەم.
"مونەتا جيناۋدى 1977-1978 جىلدارى-اق باستاعانمىن. ول كەزدە جاي قىزىعۋشىلىق ەدى. ءبىر تيىننىڭ ءوزى ەرەكشە كورىنەتىن"، - دەيدى قۇرمان مىرزا.
ۋاقىت وتە كەلە حوببي دە تەرەڭدەي تۇسكەن. 1990-جىلدارى ول قاعاز اقشا - بانكنوتا جيناۋعا كوشەدى. بۇل كەزەڭ - كەڭەس ۇكىمەتى ىدىراپ، ەل تاۋەلسىزدىگىن العان، قوعامداعى قۇندىلىقتار دا، اينالىمداعى اقشا دا تۇبەگەيلى وزگەرگەن ۋاقىت.
"تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى دا جيناي بەردىم. ەندى ءتول تەڭگەمىزدىڭ العاشقى نۇسقالارى قولىما ءتيدى. ول بانكنوتتاردى ۇستاعاننىڭ ءوزى ءبىر تاريحي ءسات سياقتى ەدى"، - دەيدى كەيىپكەر.
23 ەلدىڭ اقشاسى - 23 ءتۇرلى تاعدىر
بۇگىندە قۇرمان مىرزانىڭ جيناعىندا 23 ەلدىڭ اقشاسى بار. ونىڭ ىشىندە كسرو كەزىندەگى وداقتاس ەلدەردىڭ ورتاق ۆاليۋتالارى دا، قازىرگى زامانعى ءارتۇرلى نومينالداعى بانكنوتتار مەن مونەتالار دا ساقتالعان. قاي كۋپيۋرا ىستىق دەگەندە كەيىپكەر ويلانباستان جاستىق شاعىن ەسكە الدى.
"وداقتاس ەلدەردىڭ ورتاق اقشاسى ماعان ىستىق. سەبەبى ول - جاستىق شاقتىڭ كۋاسى. سول كەزدەگى ىستىق ەستەلىكتەر كوز الدىما كەلەدى"، - دەيدى ول.
ەڭ سيرەك، ەڭ كونە، ەڭ سۇيىكتى اقشا...
كوللەكسيادا كوزدىڭ جاۋىن الاتىندارى دا، تىم سيرەك كەزدەسەتىندەرى دە بار.
"ەڭ سيرەك اقشا يندونەزيا مەن تايلاندتىكى. قولعا وڭاي تۇسە بەرمەيدى. ال ەڭ كونەلەرى - اۋعانستان بانكىنىڭ 1939 جىلعى بانكنوتالارى جانە كسرو-نىڭ 1950-1960 جىلدارداعى اقشالارى. ماعان ءتول تەڭگەنىڭ العاشقى نۇسقاسى جانە ءۇندىستان بانكنوتالارىنىڭ ديزاينى ۇنايدى. اسىرەسە تەڭگەنىڭ ءبىرىنشى سەرياسى - قاعاز تيىندارىنان باستاپ تۇگەل ساقتاۋلى"، - دەيدى قۇرمان قايىربولات ۇلى.
جيناۋدىڭ قىزىعى - جۇرتتىڭ قولداۋى
بۇل حوببي سىرت كوزگە وڭاي كورىنەر. ءبىراق كوللەكسيا جيناۋ شىدام، ىزدەنىس، ءتىپتى زەرتتەۋ تالاپ ەتەدى.
"قيىندىعى: سيرەك اقشا قولعا وڭاي تۇسپەيدى. كەيدە جىلداپ كۇتۋگە تۋرا كەلەدى. ال تۇسكەن اقشانىڭ تاريحىن ءبىلۋ كەرەك، سونى ىزدەستىرەسىڭ. مەنى بىلەتىندەر كوللەكسيانى تولىقتىرۋعا كومەكتەسەدى. حابارلاسىپ، “مىناداي اقشا بار، كەرەك پە؟” دەپ سۇراپ جاتادى. تانيتىن دا، تانىمايتىن دا حابارلاسادى. بۇل قۋانىش قوي"، - دەيدى قۇرمان مىرزا.
جىلدار بويى ۇستاز بولعان سوڭ، ءتىپتى بالالار دا كەيىپكەردىڭ ءحوببيىن جاقسى تانىپ العان.
"اۋىلدىڭ ۋاق بالالارى دا قولىنا تۇسكەن تيىن-تەبەندى اكەلىپ بەرەدى. “اعاي، مىنانى سىزگە ساقتاپ قويايىن با؟” دەپ تۇرادى. مىنە، سول ساتتەر جۇرەكتى جىلاتى"، - دەيدى نۋميزمات.
تاريح جيناۋ پايداسىز با، الدە باعاسىز با؟
قۇرمان قايىربولات ۇلى بۇل ءحوببيدىڭ “اسا پايداسى جوق” دەپ قاراپايىم جاۋاپ بەرەدى. ءبىراق ونىڭ ءسوزى مەن جيناعان دۇنيەسىنە قاراپ، بۇل پايداسى ولشەنبەيتىن، باعاسى ەسەپتەلمەيتىن ەڭبەك ەكەنىن تۇسىنەسىڭ. ونىڭ ۇستىنە ول تەك اقشا ەمەس، توسبەلگى، كونە كىتاپ تا جينايدى. ۇيىندەگى كىتاپ قورى - شامامەن 2 مىڭ.
"ەسكى كىتاپتارعا دا قىزىعامىن. اقشا دا، كىتاپ تا - تاريح قوي"، - دەيدى ول.
ءمۇعالىم ەندى وسى قازىناسىن نەمەرەلەرىنە جالعاپ، مۇرا قالدىرسام دەيدى.
انىقتاما: نۋميزماتيكا - اقشا اقشا-تاڭبالاردى زەرتتەيتىن عىلىم. ءار ءتۇرلى ەلدىڭ تيىندارى مەن قاعاز اقشالارىن (كۋپيۋرالاردى)؛ ولاردىڭ تاريحىن، جاسالۋىن، ديزاينىن، جازۋلارىن، بەلگىلەرىن؛ قاي داۋىرگە، قاي مەملەكەتكە تيەسىلى ەكەنى زەرتتەيدى.
سۋرەتتەر: كەيىپكەردىڭ جەكە ارحيۆىنەن