ۇلى دالا وزىنشە عاجاپ ءبىر تىلسىم ىسپەتتى. ءاربىر تاۋى، تاسى، ورمان مەن وزەن-كولى – ءبارى-بارى عاجايىپ. ال وسى عاجاپتىڭ قۇدىرەتىن سەزدىرەتىن ءبىر – اسپاپ بولسا، ول دومبىرا.
دومبىرا – قازاقتىڭ رۋحى
اتاقتى اقىن قادىر ءمىرزا-الى «ناعىز قازاق – دومبىرا» دەپ تەككە ايپسا كەرەك. ءبىزدىڭ دارحان دالامىزدا اقىن دا، باتىر دا – بارشاسى دومبىرا شەرتىپ، جىر-تەرمەنى ناشىنە كەلتىرىپ توگىلتە جىرلاعان. تاريحي دەرەككوزدەردە ابىلاي حان 20-دان استام كۇي شىعارعان دەسەدى. ءبىر اڭىزداردا شىڭعىس حاننىڭ بالاسى جوشىنى كيىك تەۋىپ مەرت بولىپتى دەسەدى. سونى حانعا ەستىرتۋ ءۇشىن دومبىرانى پايدالانىپتى. وسى كۇيدىڭ استارىن تۇسىنگەن ايبىندى تەمىرشىڭ دومبىراعا قورعاسىن قۇيدىرىپتى. سودان ورتاڭعى ۇڭعىما تەسىگى كىشىرەيىپتى-مىس. جالپى، ءار اڭىزدىڭ استارىندا شىندىق لەبى ەسەرى ايقىن.
جۇرەكتىڭ قىلىن شەرتەدى
ءار حالىقتى ەرەكشەلەيتىن قۇندىلىقتار بار. سول ارقىلى وزگەلەر ونىڭ ءداستۇر-سالتىن، مادەنيەتىن بىلەدى. ال ءبىز ءۇشىن ەڭ قاستەرلى دۇنيە دومبىرا ەكەنى انىق.
بايقاپ قاراساڭىز، دومبىرا ىرعاعىنىڭ وزىندىك قۇدىرەتى بايقالادى. سونىڭ ناتيجەسىندە قۇلاعىڭىزدان كىرگەن اۋەن 62 تامىرىڭىزدى شىمىرلاتادى. سوڭعى ۋاقىتتارى الەۋمەتتىك جەلىدە ءارتۇرلى اندەردى شەرتىپ جاتقانداردى كوزىمىز شالدى. شەتەلدىك مۋزىكالار قازاقتىڭ اسپابىنان ەستىلگەندە تۇلا بويىڭىز ءجىبيدى. بۇل دەگەنىمىز – ۇلتتىق جادىگەرىمىزدىڭ زاماناۋي كەيىپكە دە ەنگەندىگىن بايقاتادى.
دومبىرانىڭ تىڭدارمانعا بەرەر اسەرى زور. سونىمەن بىرگە، ءار ءاندى ءوز ەرەكشەلىگىمەن اسەرلەندىرەدى دەسەك، ارتىق ايتپاعاندىق بولار. سەبەبى، ءبىز قوڭىر ءۇندى جانىمىزعا جاقىن تارتامىز. قۇلاقتى ساڭىراۋ ەتەتىن كوپ ىرعاق كوبىنە شارشاتادى. بالكىم، بىرەر ساتكە ءساندى كورىنگەنمەن، ۇزاق تىڭداي المايسىز. بىزگە ەڭ ىڭعايلىسى ءبىرقالىپتى اۋەندەر دەپ ايتار ەدىك. وسى ورايدا بارشا تىڭداۋشىعا اسەر ەتەر قۇدىرەتى تۋرالى ويلاردى كەلتىرەيىك.
ناقتىراق:
- كوڭىلگە وي سالادى؛
- كوڭىلدى جادىراتادى؛
- سەزىمدى سەرپىلتەدى؛
- رۋح بەرەدى.
وسى اتالعان جىكتەۋلەردىڭ قاي-قايسىسى بولسا دا، ادام جانىنا جاعادى. كوكىرەكتەگى سىرلى سەزىمدى جىرلايدى. ءبىر-بىرىن سۇيگەن عاشىقتار جۇرەك سەزىمىن سەزدىرە الادى.
بۇل – قازاقتىڭ قايتالانباس عاجايىپ تۋىندىسى.
دومبىرا مەن ءداستۇر
قازاقتىڭ حالىق اندەرىنىڭ استارى تەرەڭدە جاتىر. ءاربىرى عاسىرمەن استاسىپ، تاريحپەن ۇندەسىپ، شەجىرەمەن سىرلاسىپ جاتىر.
ەگەر قاراپايىم پايىمداساق، دومبىرا مەن ءداستۇر ەگىز ۇعىم. ەكەۋىن اجىراتىپ قاراۋ ابەستىك بولار. ولاي بولاتىنىنىڭ دا ءوز سەبەبى بار. بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋى انمەن ورىلەدى. ەرجەتىپ، ۇيلەنۋى، ۇزاق جاساۋى، ءتىپتى دۇنيەدەن ءوتۋى – بارلىعىنا دومبىرا قاتىسادى. سول ارقىلى وزىمىزگە ءتيىستى دۇنيەتانىمىمىزدى باعامداپ قالامىز.
بىزدەن باسقا باۋىرلاس تۇركى حالىقتارىندا دومبىرا تەكتەس اسپاپتار كەزدەسەدى. الايدا، ولاردىڭ بىرىندە ۇڭعىماسى تىم ۇلكەن بولسا، ەندىگىسىندە بىرنەشە ىشەكتى كورەسىز. دەگەنمەن، ءبارىنىڭ ءتۇبىرى ءبىر ەكەندىگى اڭعارىلىپ تۇرادى. ونىسىن ءبىرىمىز اڭعارساق، ەكىنشىمىز بايقامايمىز. دەگەنمەن، تۋىستاس جۇرتتىڭ ورتاق تۋىندىسى ەكەنى تاعى راس. ونى ەشكىم جوققا شىعارا قويماس.
دومبىرا جىراۋدىڭ ايتار ويلارىن كوپشىلىككە پاش ەتكەن. قۇردان-قۇر باقىرعاندى ەمەس، دومبىرامەن تامىلجىتا ءان سالعاندى كىم-كىمدە ۇناتادى. كۇيكى تىرلىكتەن ءبىر ءسات قول ءۇزىپ، اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي تىڭداعاندى ۇناتپايتىندار كەمدە-كەم شىعار.
5 قىزىقتى دەرەك
دۇنيەدە تاۋدى وزەننەن بولەك اجىراتىپ قاراي الماسىمىز انىق. ەگەر ونداي بولعان بولسا، تارتىمدى بولماس بولار. سول سىندى، قازاقتى دومبىراسىز ەلەستەتۋ قيىن.
الەمدە ءار حالىقتىڭ ءوز اسپابى بار ەكەندىگىن ايتتىق. ماسەلەن، يسپاندىقتار گيتارانى، ورىستار بالالايكانى، وزبەكتەر كەرنەي-سىرنايدى قادىرلەيدى. وسى ءتىزىمدى ۇزدىكسىز جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. ال ءبىز ءۇشىن ەڭ كيەلى دە جاۋھارىمىز – دومبىرا. ەندەشە، ۇلتىمىزدىڭ ۇلى قۇندىلىعى جونىندە بىرنەشە دەرەكتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
- شۆەيساريالىق كومپانيا التىنمەن اپتالعان، كۇمىسپەن كۇپتەلگەن دومبىرا شىعاردى. وعان 24 كاراتتى گاۋھار تاسى بار ساف التىن پايدالانىلعان. قۇنى – 50 مىڭ ەۋرو.
- گيننەسستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن ەڭ كىشكەنتاي دومبىرانىڭ ۇزىندىعى 4 سم، 5 مم، ەنى 1 سم 4 مم. بۇيىم شامامەن ءبىر ايعا جۋىق ۋاقىتتا جاسالعان. قۇلاقتارى، ىشەكتەرى، سىرتقابى دا بار.
- دومبىرا تۋرالى مالىمەت 2013 جىلى گيننەسس رەكوردتار كىتابىنا تاعى ءبىر مارتە تىركەلگەن. بۇل جولى اتىراۋداعى جاعداي سەنساسيالىق جاڭالىق رەتىندە بەرىلگەن. قازاقتىڭ كورنەكتى كۇيشى-كومپوزيتورى قۇرمانعازىنىڭ 190 جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان مۋزىكالىق فەستيۆالدە 1000 دومبىراشى قاتار ونەر كورسەتكەن.
- 2016 جىلى 19 جاسار ەرايدىن تاسبولات دومبىرامەن ەۋروپانىڭ جانە رەسەيدىڭ اسا بيىك شىڭى ەلبرۋستا كۇي شەرتىپ، ەلدى تاڭقالدىرعان. ول بۇل ونەرىن ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا تارتۋ ەتكەن.
- قىتايداعى قانداستارىمىز دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن دومبىرانى جاساعان. قۇلجاداعى ءاعالى-ىنىلى شەبەرلەر باقىتكەلدى مەن باقىتنۇر ارەنعازىلار ۇزىندىعى 7 مەتر، شاناعىنىڭ كەڭدىگى 1،8 مەتر ۇلتتىق اسپاپتى جاساپ شىققان.
قۇندىلىق قاشان دا قاستەرلەنەدى
قۇندىلىقتارىن قاستەرلەگەن ەل وركەندەيدى. ونىڭ رۋحاني كوكجيەگى كەڭ بولادى. بۇل ادامزات مادەنيەتىنىڭ جازىلماعان زاڭى.
دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ءارتۇرلى ايرىقشا مەرەكە كۇندەرى بەلگىلەنگەن. سونىڭ ارقاسىندا قاي ەلدە قانداي مەيرامنىڭ ماڭىزى جوعارى ەكەندىگىن بىلەمىز. مىسال ءۇشىن وڭتۇستىك امەريكادا، ونىڭ ىشىندە برازيليادا ۇلكەن-ۇلكەن «كارناۆالدار» وتەدى. سالىستىرمالى تۇردە اۋقىمى باسقالاۋ بولعانىمەن، ول سول ەلدىڭ قۇندىلىعىنان حابار بەرەدى.
ءبىز دومبىراسىز ءومىر جولىمىزدى ەلەستەتە الماسىمىز اقيقات. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ەلىمىزدە ۇلتتىق دومبىرا كۇنى اتالىپ وتىلە باستالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە شىلدەنىڭ ءبىرىنشى جەكسەنبىسى ارنايى مەرەكە رەتىندە بەلگىلەندى. مىنە، سودان بەرى جىل سايىن ۇلتتىق جاۋھارىمىزدى ارداقتاپ كەلەمىز.
ەگەر قاراكوزدەرىمىز وتانشىل ازامات بولىپ قالىپتاسسىن دەسەك، دومبىرانى دارىپتەۋدى توقتاتپاۋ كەرەك. ايتپەسە، رۋحاني جۇتاڭدىققا تاپ بولامىز. ال ونىڭ زاردابى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
ەلىمىزدىڭ ءبىلىم وشاقتارىندا دومبىرا ساباعى فاكۋلتاتيۆ رەتىندە وتىلۋدە. بۇل دا العا جىلجۋدىڭ كورىنىسىن بىلدىرەدى. جالپى ايتقاندا، ءوز قۇندىلىعىمىزدىڭ ماڭىزىن ارتتىرۋ تەك وزىمىزگە عانا كەرەك.
ءتۇيىن:
قۇندىلىق – رۋحاني-مورالدىق بايلىق. ونى ەشبىر نارسەمەن ولشەي المايسىز. ءبىر دۇنيەنى انىق تۇسىنگەن ابزال. ەگەر حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق مۇراسىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، قاستەرلەپ، بولاشاق ۇرپاققا اماناتتاي الساق، وندا وزعانىمىز. وسى جاعىنان كەلگەندە ايتىلار ويلار كوپ. كوڭىلدە سامساپ تۇرعان سىرلاردىڭ ءجونى ءبىر بولەك. جاھاندانۋ داۋىرىنەن قۇتقاراتىن بىردەن-بىر جادىگەر بولسا، ول – دومبىرا. سوندىقتان ونىڭ قادىرىنە جەتەيىك، ارداقتاپ، دارىپتەيىك دەگىمىز كەلەدى.