2024 جىل قازاقستاننىڭ مادەنيەتى مەن عىلىمى ءۇشىن وڭايعا سوقپادى. بۇل جىلى ەلدىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان ءبىرقاتار كورنەكتى تۇلعالار – ونەر يەلەرى، عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى ماڭگىلىك ساپارعا اتتاندى. ولار ارتىندا وشپەس ءىز، مول مۇرا قالدىردى. حالىقتىڭ جۇرەگىندە ساقتالار بۇل تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرى ءاردايىم ەل تاريحىندا قۇرمەتپەن اتالماق.
Aqshamnews.kz El.kz اقپاراتتىق اگەنتىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، وقىرمانا نازارىنا بيىل، ياعني 2024 جىلى باقيلىققا اتتانعان تۇلعالاردى ەسكە الادى.
15 قاڭتار قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، اقىن، دراماتۋرگ ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ قىزى يلفا ءىلياس قىزى 89 جاسقا قاراعان شاعىندا قايتىس بولدى.
يلفا ءىلياس قىزى 1935 جىلى 29-مامىردا الماتىدا دۇنيەگە كەلگەن، ءبىراق 1937 جىلى، نەبارى 2 جاسىنان باستاپ، «حالىق جاۋى وتباسىنىڭ» مۇشەسى رەتىندە استانادان الاستاتىلىپ، بۇكىل قازاقستان دالاسىن ارالاپ، كوشىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. سوعىس جىلدارىندا جامبىل وبلىسىنىڭ مەركى اۋىلىندا تۇراقتادى. تەك 1950-جىلداردىڭ باسىندا عانا الماتىعا قايتا ورالعان يلفا جانسۇگىروۆا شەت تىلدەرى ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسەدى. ونى بىتىرگەن سوڭ ق.ساتپايەۆ اتىنداعى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتتا، اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋىندا نەمىس ءتىلى ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى بولىپ، قازسسر پەداگوگيكالىق قوعامىنىڭ عالىم حاتشىسى، سونىمەن قاتار قازسسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ شەت تىلدەر كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى بولىپ جۇمىس ىستەدى.
1958 جىلى يلفا ءىلياس قىزى سانجار وراز ۇلى جاندوسوۆقا تۇرمىسقا شىعادى، ەكەۋى بەس بالانى ءوسىردى. يلفا جاندوسوۆا تەك باتىر انا، جوعارى بىلىكتى ۇستاز عانا ەمەس، 34 جىل عۇمىرىن بىرگە وتكىزگەن ومىرلىك قوساعى، 1992 جىلى قايعىلى قازاعا ۇشىراعان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى س.جاندوسوۆتىڭ سەنىمدى سەرىگى دە بولا ءبىلدى. 1999 جىلى ول ءىلياس جانسۇگىروۆ قوعامدىق قورىن قۇرىپ، ونىڭ جۇمىسىن ءوزى باسقاردى. قور ءىلياس پەن فاتيما عابيتوۆانىڭ شىعارماشىلىق مۇراسىن جيناقتاپ، زەردەلەپ، اۋدارىپ، باسىپ شىعاردى، مەكتەپتەر مەن مۋزەيلەرگە قامقورلىق كورسەتىپ وتىردى.
ي.جاندوسوۆا-جانسۇگىروۆا «تاعدىرىمنىڭ ىزدەرى»اتتى ەستەلىكتەر جيناعىن شىعاردى. ءومىرىنىڭ سوڭعى ساعاتتارىنا دەيىن يلفا ءىلياس قىزى قازاقستانداعى ازاماتتىق قوزعالىستار مەن ولاردىڭ بەلسەندىلەرىن قولداۋمەن ءوتتى.
12 ناۋرىزدا بەلگىلى جازۋشى جۇماباي شاشتاي ۇلى ومىردەن ءوتتى. جۇماباي شاشتاي ۇلى 1950 جىلى جامبىل اۋدانى جامبىل اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
ول «كوممۋنيزم جولى» گازەتىندە، 1980-87 جىلدارى رەسپۋبليكالىق «لەنينشىل جاس»، «سوسياليستىك قازاقستان» گازەتتەرىندە، 1987-90 جىلدارى «جالىن» جۋرنالىندا جۇمىس ىستەدى.
1990-92 جىلدارى «قازاق ءتىلى» قوعامى الماتى وبلىستىق كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، 1992-96 جىلدارى «جاس الاش»، «قازاق ادەبيەتى» گازەتتەرىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، 1996-2002 جىلدارى حالىقارالىق «زامان-قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولدى.
2002 جىلدان قازاق راديوسىنىڭ باس رەداكتورى قىزمەتىن اتقاردى. 2008-2017 جىلدارى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە باس رەداكتور بولعان.
«تاڭ نۇرى» اتتى ۇجىمدىق جيناققا «قيادا» اتتى العاشقى پوۆەسى ەندى. 1984 جىلى شىققان «قىزىل قار» اتتى تۇڭعىش جيناعى سول كەزدەگى ساياسي باسشىلىق تاراپىنان قاتال سىنعا ىلىكتى. «جالا مەن نالا» (1987 ج)، «جىر جولبارىس» (1996 ج)، «ءبىزدىڭ زاماننىڭ اياز ءبيى» (1997 ج)، «جاڭعىرىق» رومانى (2004 ج)، تاڭدامالى 2 تومدىق جيناعى (2010 ج) جانە «اياز بي» رومانى «جازۋشى» باسپاسىنان قايتا باسىلىپ شىققان (2013 ج).
3 ساۋىردە كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ومىربەك بايگەلدى ومىردەن ءوتتى. ومىربەك بايگەلدى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ العاشقى ءتوراعاسى بولدى (1996-1999 ج.ج.).
ومىربەك بايگەلدى 1939 جىلى جامبىل وبلىسىنىڭ قىزىل-وكتيابر اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ەڭبەك جولىن جامبىل وبلىسى جامبىل اۋدانىنىڭ قىزىل-وكتيابر كولحوزىندا جۇمىسشى بولىپ باستاعان.
1990 جىلدارى جامبىل وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى، جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى بولدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى شاقىرىلىمداعى دەپۋتاتى بولدى. پارلامەنت سەناتىندا 16 جىلدان استام قىزمەت اتقاردى.
4 ساۋىردە تانىمال جۋرناليست عادىلبەك شالاحمەتوۆ ومىردەن ءوتتى. عادىلبەك شالاحمەتوۆ – 300-دەن استام عىلىمي جانە پۋبليسيستيكالىق ماقالانىڭ اۆتورى، لەنين كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قازاقستان ۇلتتىق جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى.
عادىلبەك ءمىناج ۇلى ب ا ق سالاسىنداعى ەڭبەك جولىن الماتى تەلەستۋدياسىندا باستاپ، قازاق تەلەديدارى باعدارلامالارىنىڭ رەداكتورى، باس رەداكتورى، قازاق سسر تەليەۆيزيا مەن راديو حابارلارى ءجونiندەگi مەمكوميتەتiنiڭ ءتوراعاسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
1991 جىلى پرەزيدەنتتىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى بولىپ تاعايىندالىپ، ق ر باسپا ءسوز جانە بۇقارالىق اقپارات مينيسترiنiڭ بiرiنشi ورىنباسارى – قازاق سسر تەليەۆيزيا مەن راديوحابارلارى ءجونiندەگi مەمكوميتەتiنiڭ ءتوراعاسى بولىپ جەمىستى ەڭبەك ەتتى.
مايتالمان مامان مەملەكەتارالىق «مير» تەلەراديوكومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاپ، ب ا ق سالاسىنىڭ وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوستى.
12 ساۋىردە بەلگىلى كۇيشى-كومپوزيتور، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى ءابدىمومىن جەلدىبايەۆ 90 جاسقا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن وزدى.
ءابدىمومىن جەلدىبايەۆ 1934 جىلى 15 قازاندا جامبىل وبلىسى شۋ اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىن بىتىرگەن.
30 جىلدان استام ۋاقىت «شۋ ەركەسى» حالىق اسپاپتار انسامبلىنە جەتەكشىلىك ەتتى. كومپوزيتوردىڭ «ارمان قۇس»، «تولعاۋ»، «جەسىر سازى»، «ىدىرىس»، «اققۋ»، «اباي ارمانى»، «جامبىل تولعاۋى»، «تۇران ەلى» سياقتى 70-تەن استام كۇيى مەن ءانى بار.
ونىڭ «ەركە سىلقىم» كۇيى حالىققا كەڭىنەن تارالعان. كۇيشىنىڭ اتاقتى تۋىندىسى – «ەركە سىلقىمنىڭ» قۇرمەتىنە 2011 جىلى شۋ قالاسىندا ەسكەرتكىش ورناتىلعان.
«قۇرمەت»، «پاراسات» وردەندەرىنىڭ، ايرىقشا بەلگىدەگى «التىن بارىس» توسبەلگىسىنىڭ يەگەرى.
27 ساۋىردە وتاندىق بەلگىلى عالىم جايلاۋباي قىدىربايەۆ 77 جاسقا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن ءوتتى. پروفەسسور جايلاۋباي قىدىرباي ۇلى ءۇي قۇستارى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىنىڭ ءقاۋىپتى ۆيرۋستىق اۋرۋلارىنا قارسى ۆاكسينالاردى، ونىڭ ىشىندە ا/H5N1 Kazfluvac جانە ا/ن1N1 Refluvac پاندەميالىق تۇماۋىنا، ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا ارنالعان Kazfluvir ماۋسىمدىق تۇماۋىنا قارسى ۆاكسينالاردى دايىنداۋ تەحنولوگيالارىن ازىرلەۋگە ارنالعان نىسانالى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تەحنيكالىق باعدارلامالاردىڭ ءبىرقاتار جوبالارىنا جەتەكشىلىك ەتتى جانە ورىنداۋعا تىكەلەي قاتىستى، اتالعان ۆاكسينالار قازاقستان، رەسەي عىلىمي ورتالىقتارىندا كلينيكاعا دەيىنگى جانە كلينيكالىق سىناقتاردان ءساتتى ءوتىپ، ق ر دسم-دە تىركەۋگە الىندى.
سوڭعى جىلدارى ءىرى قارا، ۇساق مال جانە ادام برۋسەللەزىنە قارسى ۆەكتورلىق ۆاكسينالاردى ازىرلەۋگە ايتارلىقتاي ۇلەس قوستى. حالىقارالىق جانە وتاندىق جوبالاردىڭ مەنەدجەرى بولىپ عىلىمي جۇمىستاردى اتقارا وتىرىپ قازاقستان اۋماعىنداعى جابايى جانە ءۇي قۇستارىنىڭ ينفەكسيالىق پاتولوگياسى مەن يممۋندىپروفيلاكتيكاسىنا ەلەۋلى ۇلەس قوستى.
ۇكىمەتى جايلاۋباي قىدىرباي ۇلىنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگىن جوعارى باعالاپ، ونى 2019 جىلى «قۇرمەت» وردەنىمەن، ق ر بعم «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عىلىمىن دامىتۋداعى سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن» توسبەلگىسىمەن، «ەڭبەك ارداگەرى» مەدالىمەن (2016) ماراپاتتاپ، ق ر بعم عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان عالىمدار مەن ماماندارعا ارنالعان مەملەكەتتىك عىلىمي ستيپەنديا تاعايىندادى (2013-2014)، «عىلىم كوشباسشىسى» تاۋەلسىز سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى.
25 مامىر بەلگىلى اكادەميك تورەگەلدى شارمانوۆ ومىردەن ءوتتى.
تورەگەلدى شارمان ۇلى 1930 جىلى 19 قازاندا قاراعاندى وبلىسىنىڭ ۇلىتاۋ اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. قاراعاندى مەملەكەتتىك مەديسينا ينستيتۋتىن جانە ونىڭ اسپيرانتۋراسىن بىتىرگەن.
مەديسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، رەسەي مەديسينا عىلىم اكادەمياسىنىڭ جانە قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قازاق تاعامتانۋ اكادەمياسىنىڭ جانە پروفيلاكتوريالىق مەديسينا اكادەمياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى جانە ونىڭ پرەزيدەنتى، ددۇ تاعامتانۋ جونىندەگى ەكسپەرتتەر كوميتەتىنىڭ مۇشەسى.
نەگىزگى عىلىمي ەڭبەكتەرى تاماقتانۋ فيزيولوگياسىنا ارنالعان. ول تاماقتانۋ ءتارتىبىنىڭ بۇزىلۋ سەبەپتەرىن زەرتتەپ، ادام دەنەسىندە اقۋىز، دارۋمەن جەتىسپەۋ جونىندە تۇجىرىم جاسادى، مەشەل اۋرۋىنىڭ دامۋ مەحانيزىمىن اشتى. تورەگەلدى شارمانوۆتىڭ قازاقستان عىلىمىنا قوسقان ۇلەسى زور. ونىڭ باسشىلىعىمەن ەمشەكتەگى بالالارعا ارنالعان "بوبەك"، "ارۋانا"، "انتيحولەستەرين" تاعام قوسپالارىن شىعاردى. ونىڭ باستاماسىمەن 1978 جىلى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ۇيىمى (ددۇ) مەن يۋنيسەف-تىڭ حالىقارالىق الماتى كونفەرەنسياسى ءوتىپ، وندا مەديسينا - ساناتىنىڭ العاشقى جاردەمنىڭ ۇلتتىق جۇيەسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ ۇستانىمدارى العاش رەت تۇجىرىمدالعان الماتى دەكلاراسياسى قابىلداندى.
ونىڭ جەتەكشىلىگىمەن 56 دوكتورلىق جانە 170 كانديداتتتىق ديسسەرتاسيالار قورعالدى. "قازان ريەۆوليۋسياسى"، "حالىقتار دوستىعى"، "پاراسات" وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان. ددۇ-نىڭ ل.بەرنارد اتىنداعى سىيلىعىن (2005) جانە "قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تاعام تۋرالى عىلىمنىڭ ىرگەلى دە قولدانبالى اسپەكتىلەرىن دايىنداۋ" ەڭبەكتەر توپتاماسى ءۇشىن قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىننىڭ يەگەرى جانە "عىلىم" نوميناسياسىنداعى "پلاتينا تارلانى" تاۋەلسىز سىيلىعىنىڭ يەگەرى.
27 شىلدەدە بەلگىلى تۇركولوگ جانە عالىم قارجاۋباي سارتقوجا ۇلى ومىردەن ءوتتى.
قارجاۋباي سارتقوجا ۇلى – تۇركولوگيا سالاسىنداعى كورنەكتى عالىم، كونە تۇركى جازبا ەسكەرتكىشتەرىنىڭ زەرتتەۋشىسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. ول تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحي مۇرالارىن، كونە جازبالارىن زەرتتەۋ ارقىلى ولاردىڭ مادەنيەتى مەن رۋحاني قۇندىلىقتارىن تانىتۋعا زور ۇلەس قوسقان.
قارجاۋباي سارتقوجا 1947 جىلى 21 ناۋرىزدا موڭعوليانىڭ بايانولعەي ولكەسىندە دۇنيەگە كەلگەن. 1968-1973 جىلى موڭعوليا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن. 1985-1988 جىلدارى لەنينگرادتاعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا وقىعان. 1973-1975 جج. بايانولعەي ايماعىنداعى №1 ورتا مەكتەپتە ۇستاز بولدى. 1975-1989 جج. موڭعوليا عا تاريح ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، 1990-1993 جج. موڭعوليا رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلاندى. 1993—1996 جج. تۇركى-قازاق عىلىمي ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، ديرەكتورى، 1996-1999 جج. بايانولگەي ايماقتىق ءماسليحات ءتوراعاسى 1999-2001 جج. موڭعوليا عا-نىڭ بايان-ولگەي ايماعىنداعى تۇركى-قازاق عىلىمي ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، 2001 جىلدان ل.ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ "ەۋرازيا" گۋمانيتارلىق عىلىمي-زەرتتەۋلەر ورتالىعىنڭ تۇركولوگيا زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى، باس عىلىمي قىزمەتكەرى، 2010 جىلدان باستاپ ل.ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۇۋ تۇركىتانۋ جانە التايتانۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنڭ ديرەكتورى بولىپ قىزمەت ەتتى.
تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور. «قوش بول، اپا!»، «قىراننىڭ قازاسى»، «سايگۇلىكتەر» اتتى كوركەم پروزالىق كىتاپتاردىڭ، 250-دەن استام عىلىمي ماقالالاردىڭ اۆتورى. «ءبىر اۆتوبۋستاعىلار» (1986) اتتى كىتابى موڭعول تىلىندە جارىق كورگەن. «ەتنوكۋلتۋرنىي سۆياز دريەۆنو-تيۋركسكوگو-ۋيگۋرسكوگو كاگاناتا» (الماتى، 1988)، «وبەدينەننىي كاگانات تيۋركوۆ»، (استانا، 2001) عىلىمي كىتاپتارى شىقتى. 30-عا جۋىق عىلىمي ماقالالارى ورىس، فرانسۋز، اعىلشىن، موڭعول، قازاق، جۇڭگو تىلدەرىندە عىلىمي باسىلىمداردا جاريالاندى.
18 تامىز عالىم، پروفەسسور تەمىرعالي كوكەتايەۆ ومىردەن ءوتتى.
تۇڭعىش قازاق فيزيگى، وكسفوردتا ءدارىس وقىعان العاشقى قازاق – تەمىرعالي كوكەتايەۆ. ول حالىقارالىق بيوگرافيالىق ورتالىقتىڭ شەشىمىمەن (ۇلىبريتانيا، كەمبريدج) دۇنيەجۇزىك فيزيكتەرىنىڭ اراسىندا «حح عاسىردىڭ عۇلاما ادامى» اتانعان. بۇل اتاقتى قازاق عالىمى جاپونداردىڭ ۇسىنىسىمەن 1999 جىلى العان. كوبىمىز بۇل اتاقتىڭ عىلىم قاۋىمداستىعى تورىندە قانشالىقتى ابىرويلى ەكەنىن ۇعىنباۋىمىز مۇمكىن. ال انىعىندا، "عاسىر ادامى" اتانۋ – 100 جىلدا ءبىر رەت بۇيىراتىن ابىروي. سول سەبەپتى حح عاسىردىڭ ەينشتەينى باسقا ەمەس، ءدال وسى كوكەتايەۆ دەسەك بولادى. حح عاسىردىڭ اسا كورنەكتى فيزيگىنە بۇل تەڭەۋ ابدەن لايىق. تەمىرعالي كوكەتايەۆ 1938 جىلى قازىرگى قاراعاندى وبلىسى، جەتكىنشەك اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1964 جىلى اباي اتىنداعى پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ فيزيكا-ماتەماتيكا فاكۋلتەتىن ءتامامداپ، ەستونيانىڭ تارتۋ ۋنيۆەرسيتەتىنە جول تارتادى. بۇل – كسرو-داعى بەدەلدى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى ەدى. سول ۋاقىتتا ۋنيۆەرسيتەتتە ەكى جارىم مىڭنان استام ستۋدەنت وقىعان، 92 كافەدراسى بولعان. تەمىرعالي ءابىلدا ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ۋنيۆەرسيتەتتە 92 ءتىلدى بىلەتىن فيلولوگتى كەزىكتىرگەن، 18 ءتىل بىلەتىن ستۋدەنتپەن ءبىر جاتاقحانادا تۇرعان. 1970 جىلى وسى جوعارى وقۋ ورنىندا ءجۇرىپ، دوكتورلىق ديسسەرتاسيا قورعايدى. فيزيكا زاڭى بويىنشا، 180 گرادۋسقا دەيىن قىزدىرىلعان قانداي دا بولسىن قاتتى دەنە سىرتقا جارىق شىعارماي قويمايدى ەكەن. كوكەتايەۆ سۋىق جارىقتى ويلاپ تاپقان. دەنە قىزباي-اق سىرتقا جارىق شىعارادى. بۇل – فيزيكا عىلىمىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان سونى جاڭالىق ەدى.
21 قىركۇيەك عالىم، الاشتانۋشى، پۋبليسيست عاريفوللا انەس دۇنيەدەن ءوتتى. عاريفوللا قابدولقايىر ۇلى 1957 جىلى قۇرمانعازى اۋدانى بالقۇدىق اۋىلىندا تۋعان.
ۇعا-نىڭ ا. بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى. ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى مۋزەيىنىڭ (جاڭالىق اۋىلىنداعى) مەڭگەرۋشىسى. 1992 جىلدان «رەپرەسسياعا ۇشىراعان قازاقستان زيالىلارىنىڭ مۇراسىن زەرتتەيتىن «ارىس» قورىنىڭ جانە «ارىس» باسپاسىنىڭ قۇرىلتايشى-پرەزيدەنتى. 2013 جىلدان «قازاقستان تاريحي-اعارتۋ «ادىلەت» قوعامىنىڭ» ءتوراعالىعىن قوسا اتقارادى. حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى، «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ قوعامدىق نەگىزدەگى كەڭەسشىسى.
«قۇرمەت» «پاراسات» وردەندەرىڭ يەگەرى. بىرنەشە مەرەكەلىك مەدالدارمەن ماراپاتتالعان.
18 قازاندا بەلگىلى ارداگەر-گەولوگ، قاراجانباس كەن ورنىنىڭ اشىلۋىنا سەبەپكەر بولعان ءادىل مولداش ۇلى نۇرمانوۆ 90 جاسقا قاراعان شاقتا ومىردەن ءوتتى.
ءادىل نۇرمانوۆ 1934 جىلى 5 قاراشادا ماڭعىستاۋ وبلىسى، تاۋشىق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1957 جىلى الماتىداعى س.كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن گەولوگيا سالاسى بويىنشا اياقتاعان العاشقى تۇلەكتەردىڭ ءبىرى. وقۋىن ءتامامداعان سوڭ جولدامامەن تۋعان جەرىنە ورالىپ، «ماڭعىستاۋمۇنايگازبارلاۋ» ترەسى قۇرىلعاندا، وڭىردەگى بارلاۋ جۇمىستارىنا قاتىسىپ، كەيىن كوپتەگەن بارلاۋ ەكسپەديسيالارىنا جەتەكشىلىك ەتتى. وسى ارقىلى ولكەدەگى ءبىرقاتار كەن ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا سەبەپكەر بولدى.
28 قازاندا بەلگىلى اقىن قۇرماناي باقتيار قىزى ومىردەن ءوتتى.
قۇرماناي باقتيار قىزى – قازاقتىڭ تانىمال اقىنى، انشى-سازگەرى ءارى ايتىسكەر اقىن. ول تۇركىستان وبلىسى قازىعۇرت اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى باحتيار الشورازوۆ ونىڭ ونەر جولىن قولداپ، دومبىرا تارتۋعا باۋلىعان. قۇرمانايدىڭ ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى بالا كەزىنەن بايقالىپ، 5-سىنىپتان باستاپ ولەڭ جازىپ، 8-سىنىپتا ايتىستارعا قاتىسا باستاعان.
ونىڭ العاشقى تانىمال شىعارمالارىنىڭ ءبىرى – "تولعاناي" ءانى، بۇل ءاندى اسقار جۇنىسبەكوۆ ورىنداپ، حيتكە اينالعان. سونداي-اق، "ۆوكزالدا قاۋىشقان قىز"، "جاياۋ"، "الماتىنىڭ تۇندەرى-اي" سياقتى تانىمال اندەرى بار. قۇرمانايدىڭ شىعارمالارى حالىقتىق داستۇرگە نەگىزدەلگەن، ءبىراق زاماناۋي تاقىرىپتاردى دا قامتيدى. ونىڭ اندەرى مەن ولەڭدەرى ءومىردىڭ ءمانىن، ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى جانە تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن سۋرەتتەيدى.
2024 جىلدىڭ قازان ايىندا قۇرماناي باقتيار قىزى دۇنيەدەن ءوتتى. ونىڭ ءولىمى قازاق ونەرى ءۇشىن ورنى تولماس قازا بولدى. ارتىندا بالالارى مەن نەمەرەلەرى قالدى، ولاردىڭ ىشىندە ۇلكەن قىزى حانشايىم، قىزى تولعاناي جانە كەنجە ۇلى سۇڭقار بار.
قۇرماناي باقتيار قىزىنىڭ شىعارماشىلىعى مەن ونەرى قازاق مادەنيەتىندە ەرەكشە ورىن الادى. ونىڭ اندەرى مەن ولەڭدەرى حالىق جۇرەگىنە جەتىپ، ۇلتتىق ونەردىڭ دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوستى.
27 قاڭتار جازۋشى جىلقىباي جاعىپار ۇلى ومىردەن ءوتتى.
جىلقىباي جاعىپار ۇلى 1954 جىلدىڭ 11 قىركۇيەگىندە قاراعاندى وبلىسى قارقارالى توپىراعىندا دۇنيەگە كەلدى. اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىن بىتىرگەن سوڭ اقمولا وبلىستىق «ارقا اجارى» گازەتىندە 30 جىلعا جۋىق جەمىستى ەڭبەك ەتتى.
رەسپۋبليكالىق «ءتىل جانە مادەنيەت» قوعامىنىڭ قۇرىلۋىنا مۇرىندىق بولىپ، ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى بولدى. 2005-2007 جىلدارى رەسپۋبليكالىق «ەل» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى قىزمەتىن ابىرويمەن اتقاردى. 2007 جىلدان باستاپ، زەينەت جاسىنا جەتكەنگە دەيىن رەسپۋبليكالىق «Egemen Qazaqstan» گازەتىندە قىزمەت اتقاردى.
قازاقستان جازۋشىلار جانە قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى جىلقىباي جاعىپار ۇلى «قۇرمەت» وردەنىمەن ماراپاتتالعان.