ەۋروپاعا قونىس اۋدارعان قازاقتار تۋرالى ءسوز قوزعالعاندا تەك مۇستافا شوقايدىڭ ەسىمى ەسكە تۇسەدى. الايدا 1920 جىلدارى 10-عا جۋىق قازاق بالاسى ەۋروپادا ءبىلىم الۋعا ءوتىنىش تاستاپ، ونىڭ 4-ەۋى ىرىكتەلگەنىن بىلەسىز بە؟ بۇل تۋرالى قازاق دياسپوراسىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋشى، بەلگىلى عالىم دوسان بايمولدا اڭگىمەلەپ بەردى، - دەپ حابارلايدى اqshamnews.kz ءتىلشىسى.
عالىم قازاقتاردىڭ ەۋروپاعا قونىستانۋىنىڭ ءتورت سەبەبىن اتادى.
"ءبىرىنشىسى - ساياسي سەبەپ. قازاق دەگەن اتپەن ەۋروپاعا بارعان العاشقى ادام - الاش كوسەمدەرىنىڭ ءبىرى مۇستافا شوقاي. بولشيەۆيكتەردىڭ ۇلتتارعا جۇرگىزىلگەن ساياستىنا قارسى شىققانى ءۇشىن ەلدەن كوشۋگە تۋرا كەلدى. ول الدىمەن گرۋزياعا باردى، ودان تۇركياعا ءوتىپ، اقىرى فرانسياعا بارىپ ءومىر ءسۇرۋدى ءجون كوردى. پاريجدە 20 جىل تۇردى. ول بۇل قالادا تۇرىپ، ەلىنىڭ بولاشاعى نە بولماق دەپ ۇنەمى ۋايىمداعان. مۇستافا شوقاي ەۋروپادا ءجۇرىپ، كوپ ماقالا جاريالادى، كونفەرەنسيالاردا ءسوز سويلەپ، بولشيەۆيكتەردىڭ ۇساق ۇلتتارعا جۇرگىزگەن ساياساتىن ۇنەمى سىنادى"، - دەدى ول.
دوسان بايمولدانىڭ ايتۋىنشا، ەكىنشى سەبەپ - سوعىس.
"ەكىنشى سەبەپ - 1940 جىلدارى كەڭەس وداعى مەن گەرمانيا اراسىنداعى سوعىس سالدارىنان نەمىس قولدارىنا تۇسكەن اتالارىمىز. اسىرەسە، سوعىستىڭ العاشقى جىلدارى ورتاازيالىقتار تۇتقىنعا تۇسكەن. ويتكەنى سوعىستىڭ جاعدايى سونداي بولدى. تۇتقىن بولىپ، كەيىن ەلگە قايتپاعاندار دا كوپ"، - دەدى عالىم.
ءۇشىنشى سەبەپ - ەڭبەك ميگراسياسى
"ءۇشىنشى سەبەپ - 1960 جىلدارى ەۋروپاعا جۇمىس ىزدەپ بارعان قازاقتار. اسىرەسە، تۇركيادان بارعان قازاقتار. بۇل جىلدارى گەرمانيا مەن تۇركيا اراسىندا جۇمىس تۋرالى كەلىسىمشارتتار جاسالىپ، ەڭبەك ميگرانتتارى كوبەيدى. بۇل كەزدە دە ءبىرازى قالىپ قويدى"،- دەيدى دوسان بايمولدا.
ءتورتىنشى سەبەپ - 1991 جىلدان كەيىن قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك العانننان سوڭ وقۋ، كاسىپ ىزدەپ بارعاندار.
"1991 جىلدان كەيىن قازاقستاندىق جاستار مەن كاسىپكەرلەر ءبىلىم، كاسىبي تاجىريبە جانە بيزنەس مۇمكىندىكتەرىن ىزدەپ ەۋروپاعا اتتاندى. بۇل تولقىن دياسپورانىڭ الەۋمەتتىك-كاسىبي قۇرىلىمىن كۇردەلەندىرىپ، جاڭا ساپا اكەلدى"، - دەدى ول.
1920-جىلدارى گەرمانيادا وقىعان قازاق ستۋدەنتتەرى
قوقان اۆتونومياسىنىڭ (1917–1918) يدەيالىق جالعاسى رەتىندە مۇستافا شوقاي مەن تۇرار رىسقۇلوۆ سىندى قايراتكەرلەر بولاشاق كادرلاردى ەۋروپاعا جىبەرىپ وقىتۋعا كۇش سالدى. سول كەزەڭدە ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى جوعارى بولعان گەرمانياعا العاشقى قازاق جاستارى اتتاندى. ارحيۆ دەرەكتەرىندە عازىمبەك (عازىمجان) ءبىرىمجانوۆ پەن ءابدىراحمان مۇڭايتپاسوۆتىڭ ەسىمدەرى ايرىقشا اتالادى. ولار بەرليندەگى اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا اگرونوميانى مەڭگەردى. تاعى ەكى قازاق تەرى وڭدەۋ ءىسى بويىنشا ءبىلىم العانى ايتىلادى.
عازىمبەك (عازىمجان) ءبىرىمجانوۆ
"بۇل تاريحي ماتەريالداردا كەزدەسەدى. ءبىراق تورتەۋىنىڭ دە تاعدىرى اۋىر بولعانعا ۇقسايدى. ولار وقۋىن ءبىتىرىپ، ەلگە قايتىپ كەلە جاتقاندا ولاردى نكۆد ۇستاپ، تۇرمە جاعالاپ كەتەدى. ال قالعان ەكەۋىنىڭ تاعدىرى بەلگىسىز"، - دەيدى عالىم.
رەسمي ايىپ - مۇستافا شوقايمەن بايلانىس، "حات تاسۋ". دەگەنمەن تاريحي فوتوسۋرەتتەردە مۇستافانىڭ بەرلينگە بارعان ساپارلارىندا تۇركىستاندىق جاستارمەن ەركىن جۇزدەسىپ، بىرگە تۇسكەنى بايقالادى.
عازىمجان ءبىرىمجانوۆ نەمىس ۋنيۆەرسيتەتىندە ساباعىن ۇزدىك بىتىرگەن. ودان بولەك نەمىس پەن باشقۇرت عالىمدارىنىڭ اراسىندا ءتىلماش بولعان. سول كەزدە عالىمدار ونىڭ بۇل قاسيەتىنە ءتانتى بولعان.