Táýelsiz Qazaqstan sporty: jarqyn esimder men tarıhı jetistikter
Elimiz egemendik alǵannan keıin onyń sport álemindegi jańa dáýiri bastaldy. Bul kezeńde elimizdiń atynan synǵa túsken sportshylar túrli alamandarda top jaryp, kók týymyzdy kókke kóterip, ánuranymyzdy shyrqatty.
Aqshamnews.kz tilshisi sońǵy 30 jylda halyqaralyq deńgeıde kózge túsip, el namysyn abyroımen qorǵaǵan sportshylardy iriktep, bes negizgi sport túri boıynsha júıelep berýge tyrysty. Bul tizim tek jeke jetistikter emes, tutas bir sport salasynyń damýyna serpin bergen tulǵalarmen tolyqty.
1. Shańǵy jarysy
Qysqy sport túrlerinen Olımpıadada alǵash altyn ákelgender – dál osy shańǵyshylar.
Vladımır Smırnov – 1994 jylǵy Olımpıada chempıony, qysqy sporttaǵy alǵashqy altyn ıegeri
1964 jyly Shýchınsk qalasynda týǵan. 1980-90 jyldary FIS Álem kýbogynyń birneshe kezeńin utyp, 1994 jyly jalpy jeńimpaz atandy.
1994 jylǵy Lıllehammer Olımpıadasynda 50 km klasıkalyq stılde altyn alyp, Qazaqstanǵa qysqy oıyndardaǵy tuńǵysh altyndy syılady. Sondaı-aq sol olımpıadada kúmis jáne qola júlde ıelendi.
Keıin Halyqaralyq Olımpıada komıtetiniń múshesi boldy, elimizdiń qysqy sportyn damytýǵa atsalysty.
Alekseı Poltoranın – Álem kýbogynyń birneshe kezeń jeńimpazy
1987 jyly Rıdder qalasynda dúnıege kelgen. 2013 jyly Val-dı-Femme (Italıa) álem chempıonatynda eki qola medal enshiledi.
Álem kýbogy kezeńderinde birneshe márte jeńiske jetip, úzdik shańǵyshylar qatarynda ataldy.
Alaıda 2019 jyly dopıng daýyna iligip, 4 jylǵa jarystardan shettetildi.
2. Boks
Qazaqstan boksy – eldiń Olımpıadalyq sporttaǵy eń iri jetistikteriniń bastaýy. Táýelsizdik alǵan jyldardan beri boksshylarymyz birneshe Olımpıadada top jaryp, álemdik arenada el namysyn abyroımen qorǵady. Bul bólimde elimizdiń atyn álemge tanytqan eń tanymal alty bylǵary qolǵap sheberi týraly sóz bolady.
Bekzat Sattarhanov – Sıdneı Olımpıadasynyń jas chempıony
Sýret: prosports.kz
• Salmaǵy: 57 kg deıin
• Týǵan jyly: 1980 jyl, Túrkistan qalasy
• Jetistigi: 2000 jylǵy Sıdneı Olımpıadasynda barlyq qarsylasyn aıqyn basymdyqpen jeńip, altyn medal ıelendi. Fınalda rýmyn boksshysy Dorın Jorjeıdi 22:10 esebimen utty.
• Ereksheligi: Táýelsiz Qazaqstan tarıhyndaǵy eń jas Olımpıada chempıony.
• Qaıǵyly oqıǵa: Sol jyly 31 jeltoqsanda kólik apatynan qaza tapty. Jasy nebári 20-da edi.
Vasılıı Jırov – Qazaqstannyń alǵashqy Olımpıada chempıony
Sýret: ©instagram.com/vassiliyjirovtiger
• Salmaǵy: Jartylaı aýyr salmaq
• Týǵan jyly: 1974 jyl, Balqash
• Jetistigi: 1996 jylǵy Atlanta Olımpıadasynda altyn medal ıelendi. Sol Olımpıadada eń sheber boksshyǵa beriletin Val Barker Trophy marapatyn da jeńip aldy.
• Kásipqoı mansaby: 1997–2003 jyldary IBF tujyrymy boıynsha álem chempıony boldy.
Baqtıar Artaev – Afına Olımpıadasynyń chempıony
Sýret: egemen.kz
• Salmaǵy: 69 kg (jartylaı orta salmaq)
• Týǵan jyly: 1983 jyl, Jambyl oblysy, Merki
• Jetistigi: 2004 jylǵy Afına Olımpıadasynda altyn medal jeńip aldy.
• Aıryqsha marapaty: Val Barker Trophy kýbogynyń ıegeri (Jırovtan keıingi ekinshi qazaqstandyq).
Serik Sápıev – Álem jáne Olımpıada chempıony
Sýret: kaz.vesti.kz
• Salmaǵy: 64–69 kg
• Týǵan jyly: 1983 jyl, Abaı qalasy, Qaraǵandy oblysy
• Jetistikteri:
• 2005 jáne 2007 jyldary – álem chempıony
• 2012 jylǵy London Olımpıadasynda – altyn medal
• Val Barker Trophy marapatynyń ıegeri
• Sapaly tehnıkasy men taktıkalyq sheberligimen erekshelengen.
Danıar Eleýsinov – 2016 jylǵy Olımpıada jeńimpazy
Sýret: olympic.kz
• Salmaǵy: 69 kg
• Týǵan jyly: 1991 jyl, Batys Qazaqstan oblysy
• Jetistikteri:
• 2006 – kadetter arasynda álem chempıony
• 2010 – Azıa oıyndarynyń chempıony
• 2016 – Rıo Olımpıadasynda altyn medal ıelenip, Qazaqstannyń bokstaǵy jańa býynynyń kóshbasshysy atandy.
Gennadıı Golovkın – Álem boksynyń juldyzy
• Salmaǵy: Orta jáne ekinshi orta salmaq
• Týǵan jyly: 1982 jyl, Qaraǵandy
• Jetistikteri:
• 2003 – áýesqoılar arasynda álem chempıony
• 2004 – Afına Olımpıadasynyń kúmis júldegeri
• Kásipqoı boksta IBF, WBA, WBC jáne IBO nusqalary boıynsha birneshe dúrkin álem chempıony
• The Ring jýrnalynyń P4P reıtıńisinde úzdik ondyqta
• 2024 jyly: QR Ulttyq Olımpıadalyq komıtetiniń basshysy bolyp saılandy.
3. Jeńil atletıkadan jeńiske jetken qos Olga
Qazaqstan atynan álemdik arenada jeńil atletıkadan dara shyqqan eki sportshy bar. Ekeýi de Olımpıada shyńyna jetip, el abyroıyn asqaqtatqan tulǵalar.
Olga Shıshıgına — Sıdneı Olımpıadasynyń chempıony (2000)
Ol 1968 jyly 23 jeltoqsanda Almaty qalasynda dúnıege kelgen. Jeńil atletıkanyń 100 metrge kedergilermen júgirý túri boıynsha mamandanǵan. Sportpen 1978 jyldan bastap aınalysqan.
1994 jyly Japonıanyń Hırosıma qalasynda ótken Azıa oıyndarynda chempıon atanyp, “Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen sport sheberi” ataǵyn aldy.
1995 jyly Shvesıanyń Geteborg jáne Ispanıanyń Barselona qalalarynda ótken álem chempıonattarynda kúmis júlde ıelendi.
1999 jyly Japonıanyń Maebashı qalasynda ótken jabyq alańdaǵy álem chempıonatynda altyn júlde ıelendi.
Sharyqtaý sáti – 2000 jylǵy Sıdneı Olımpıadasynda 100 metrge kedergilermen júgirý jarysynda altyn medal jeńip alǵany.
2007 jyly Edmontonda (Kanada) álem chempıonatynda kúmis medal alyp, keıin jaraqatyna baılanysty sporttan ketti.
Olga Rypakova — London Olımpıadasynyń chempıony (2012)
Olga Sergeevna Rypakova 1984 jyly 30 qarashada Óskemen qalasynda týǵan. Sporttaǵy jolyn kópsaıystan bastap, keıin uzyndyqqa jáne úsh qarǵyp sekirýge aýysqan.
2008 jyly Beıjiń Olımpıadasynda Azıa rekordyn jańartyp, 4-orynǵa taban tiredi (15.11 m).
2010 jyly qysqy álem chempıonatynda 15.14 metrge sekirip, álem chempıony atandy. Sol jyly Shanhaıdaǵy «Gaýhar lıga» jarysynda altyn medal jeńip aldy.
2011 jyly Tegýde ótken álem chempıonatynda kúmis medal enshiledi.
2012 jyly London Olımpıadasynda úsh qarǵyp sekirýden 14.98 metr nátıje kórsetip, altyn medalǵa qol jetkizdi.
Bul qos sportshy — táýelsiz Qazaqstannyń jeńil atletıkadaǵy eń iri jetistikteriniń ıesi. Olar óz jeńisteri arqyly elimizdiń sporttaǵy bıik áleýetin pash etti.
4. Velosport
Qazaqstan velosportynyń sımvolyna aınalǵan Aleksandr Vınokýrov — táýelsiz el tarıhyndaǵy eń tabysty veloshabandoz. Onyń jeńisteri men qaısar minezi birneshe býyn sportshylarǵa úlgi boldy.
Aleksandr Vınokýrov — Olımpıada chempıony (2012)
Aleksandr Nıkolaevıch Vınokýrov 1973 jyly 16 qyrkúıekte Soltústik Qazaqstan oblysy, Beskól aýylynda dúnıege kelgen. Halyqaralyq velosport arenasynda «Vino» degen laqap atymen tanymal.
Sýret: novoetv.kz
Ol óziniń kásibı mansabyn 1998 jyly Casino velokomandasyna aýysqan sátten bastady. 2000 jyly Sıdneı Olımpıadasynda kúmis júldeger atanyp, alǵashqy iri jetistigine qol jetkizdi.
2003 jyly Parıj–Nıssa jarysynda jeńiske jetti.
2006 jyly Ispanıadaǵy áıgili «Výelta» kópkúndik jarysynda top jaryp, jalpy esep boıynsha jeńiske jetti.
Aleksandr – elimizdiń basty velokomandasy Astana Pro Team ujymynyń negizin qalaýshylardyń biri ári kapıtany. 2007 jyly Týr de Frans jarysynda basty favorıt sanaldy, biraq jarys kezinde jaraqat alyp, keıin dopıng daýyna iligip, eki jyl jarystardan shettetildi.
Buǵan qaramastan, Vınokýrov sportqa qaıta oralyp, 2009 jyly Astana komandasyna qosyldy. 2010 jyly «Djıro del Trentıno» jarysynda jalpy esepte jeńiske jetip, joǵary deńgeıdegi babyn kórsetti.
Sharyqtaý shegi – 2012 jylǵy London Olımpıadasy.
Oıyndardyń alǵashqy kúni-aq Vınokýrov el qorjynyna alǵashqy altyn júldeni saldy. Osy jeńisinen soń mansabyn aıaqtaıtynyn jarıalady.
Aleksandr Vınokýrov – Sıdneı Olımpıadasynyń (2000) kúmis, London Olımpıadasynyń (2012) altyn júldegeri. Sonymen qatar ol – Álem chempıonatynyń qola júldegeri jáne kóptegen halyqaralyq jarystardyń jeńimpazy.
5. Fýtbol
Fýtbol – Qazaqstanda eń tanymal ári buqaralyq sport túri. El fýtbolynyń damýynda birneshe tarıhı kezeń men mańyzdy jetistikter bar.
Halyqaralyq arenaǵa jol
Qazaqstan 1994 jyly FIFA-nyń tolyqqandy múshesi atandy. 2002 jyly 25 sáýirde ÝEFA quramyna qabyldanyp, osy kún Qazaqstan fýtboly kúni retinde belgilendi. Osydan keıin ulttyq qurama Eýropa jáne Álem chempıonatynyń irikteý kezeńderine qatysa bastady.
2008 jylǵy Eýro irikteýinde Serbıa men Armenıany jeńip, Belgıa jáne Ázirbaıjanmen teń oınap 10 upaı jınaýy – alǵashqy sensasıalyq nátıjelerdiń biri boldy. Quramanyń oıynyna Arno Paıpers bastaǵan birqatar sheteldik mamandar eýropalyq stıl engizýge tyrysty. Sońǵy jyldary Magomed Adıev basqarǵan tusta Qazaqstan 2022/23 jylǵy Ulttar lıgasynda óz tobynda birinshi oryn alyp, V dıvızıonyna kóterildi. Degenmen ulttyq qurama álemdik dodalarǵa áli qatysa qoıǵan joq.
Klýbtyq deńgeıdegi tabystar
Qazaqstan klýbtary da eýrokýboktyq jarystarda jaqsy nátıjeler kórsete bastady:
• 2013 – «Shahter» (Qaraǵandy) Eýropa lıgasynyń toptyq kezeńine shyqty.
• 2015 – «Astana» Chempıondar lıgasynyń toptyq kezeńine ótken alǵashqy qazaqstandyq klýb atandy.
• 2021 – «Qaırat» Konferensıa lıgasynyń toptyq kezeńine joldama aldy.
• 2024 – 16 jastaǵy Dastan Sátpaevtiń aǵylshynnyń áıgili «Chelsı» klýbyna aýysýy – fýtbol álemindegi taǵy bir jarqyn jańalyq boldy.
Sýret: Getty Images
Tanymal tulǵalar
Samat Smaqov – ulttyq quramanyń ańyzǵa aınalǵan kapıtany
Sýret: 365info.kz
Ol Qazaqstan quramasy sapynda eń kóp mach ótkizgen oıynshy (76 mach).
Oıyn mansabynda «Qaırat», «Ertis», «Aqtóbe», «Ordabasy» sekildi klýbtarda óner kórsetip, el chempıonatyn birneshe ret jeńdi.
Reseı men Túrkıa chempıonatynda da oınap, halyqaralyq tájirıbe jınady. Keıin fýtbol basshylyǵynda jumys istedi. 2018 jyly resmı túrde sporttyq mansabyn aıaqtady.
Taǵy da este qalarlyq esimder:
• Baýyrjan Islamhan, Islambek Qýat, Sergeı Hıjnıchenko – ulttyq quramanyń jetekshi oıynshylary
• «Qaırat», «Ordabasy», «Tobyl» – Qazaqstan fýtbolyn eýrokýboktyq jarystarda tanytqan klýbtar