Internet-alaıaqtar qalaı áreket ótedi?
ÓKQ brıfıńinde Almaty qalalyq polısıa departamenti men Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń ókilderi ınternet-alaıaqtardy taný úshin qoldanýǵa bolatyn sıpattamalarmen bólisti, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Nómirlerdi aýystyrý tehnologıasy
Almaty qalalyq PD, Krımınaldyq polısıa basqarmasynyń İİB aǵa jedel ýákili, polısıa podpolkovnıgi Erkebulan Qoıshybaev ınternettegi alaıaqtyq máselesi Memleket basshysynyń baqylaýynda ekenin atap ótti. Bul saladaǵy qylmystar búginde polısıa habarlamalarynda jıi kezdesetin qylmystardyń biri bolyp otyr.
«Taldaý kórsetkendeı, 2017 jyly qala aýmaǵynda 90 ınternet-alaıaqtyq, 2018 jyly - 142, 2019 jyly - 666, 2020 jyly - 1677 jáne t.b tirkelgen. Ótken jyly osyndaı 2 myńnan astam qylmys tirkelgen. Internet-alaıaqtardy ustaý mysaldary bar, alaıda qylmystyń bul túrin ashý qıyn, óıtkeni olar transshekaralyq sıpatqa ıe, ıaǵnı jábirlenýshi bir jerde, al kúdikti basqa memlekette bolýy múmkin», - dedi E.Qoıshybaev.
Internet-alaıaqtar ózderiniń adamdardy aldap-arbaý senıarıin jıi ózgertip otyrady, soǵan qaramastan jedel atqarýshylar qarapaıym almatylyqtardyń múddesin qorǵaıdy.
Erkebulan Qoıshybaev qaskúnemdik jasaýshylardyń negizgi senarıleri týraly aıtty.
«Mysaly, qosymshalardaǵy jáne áleýmettik jelilerdegi satylymdar, alaıaq satyp alýshydan kepilaqy alǵan kezde ony bloktap, baılanysqa shyqpaıdy. Alaıaqtardyń tiziminde «bank qaýipsizdiginen qońyraýlar» bar. Olar qazaqstandyqtarǵa telefon shalyp, Ulttyq banktiń, quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerlerimiz dep, olardyń atynan nesıe, qaryz alynǵanyn nemese esepshotyna hakerlik shabýyldar jasalyp jatqanyn aıtyp, olardyń aldyn alý maqsatynda jeke shottan basqasyna aqsha aýdarý kerektigin aıtady. Senip qalǵan azamattar sonyń jeteginde ketedi», - deıdi aǵa jedel ýákil.
E.Qoıshybaevtyń aıtýynsha, sońǵy kezderi ınvestısıaǵa qatysty alaıaqtyq faktileri kóbeıgen. Aldaýdyń prınsıpi bir: olar belgisiz nómirlerden qońyraý shalyp, jobalar týraly sóılesedi, olarǵa aqsha salýdy usynady, kiristi kóbeıtýge ýáde beredi. Aqshany alǵan alaıaqtar joǵalyp ketedi. Olar sondaı-aq jábirlenýshi ınvestısıa jasaǵannan keıin onyń kirisi qalaı «ósetinin» kóretin jalǵan qosymshany laqtyra alady, biraq is júzinde bul jaı ǵana jalǵan, siz aqshany paıdalana almaısyz. Óıtkeni mundaı qoldanbalarda qaıtaryp alý fýnksıasy joq.
Polısıa departamentiniń ókili sandardy aýystyrýǵa baılanysty aldaýdyń jańa ádisi týraly aıtyp berdi. TMD elderi men shetel azamattary qazaqstandyqtarǵa qońyraý shalǵanda men nómirdi aýystyrý tehnologıasyn qoldanady. Sondyqtan kúdiktini tabý óte qıyn. Alaıaqtar SIM kartalaryn satyp almaıdy, olar tek negizgi telefon nómirin ózgertetin arnaıy baǵdarlamalyq quraldy paıdalanýy kerek. Sondyqtan olar zardap shekkenderge kez kelgen nómirden qońyraý shala alady.
Polıseı alaıaqtar kez kelgen elden kóptegen nómirlerdi ala alatyn SMS-ti belsendirý qyzmetteri týraly aıtty. Sodan keıin GSM shlúzderin paıdalanyp, kez kelgen basqa adamǵa qońyraý shala otyryp, bank nómirlerin jáne tipti jeke nómirińizdi paıdalana otyryp, ádettegi qońyraýdy Internet qońyraýyna aınaldyrady. Qazir polıseıler mundaı saıttarǵa tosqaýyl qoıýda.
Nómirdi aýystyrý tehnologıasy paıda bolǵannan keıin azamattar nómirlerin alaıaqtar paıdalanǵanyn aıtyp, polısıaǵa habarlasa bastady. Jábirlenýshiler, ádette, nómir ıelerine shaǵymdanady. Onyń nómir aýystyrý arqyly jasalǵanyn dáleldeý úshin uıaly baılanys operatoryna qońyraý shalyp, egjeı-tegjeıin bilgennen keıin, bul nómirdiń jalǵan ekenin dáleldeı alasyz, bul qarapaıym telefon trafıgi emes, ınternet qońyraýlary ekenin kórsetedi.
Alaıaq únemi ózi birinshi bolyp telefon shalady
Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń baspasóz qyzmetiniń ókili Dmıtrıı Akmaev qarjylyq alaıaqtyqtyń aıqyn belgileri bar ekenine toqtaldy. Birinshisi - naryqpen korrelásıanyń joqtyǵy, eger qandaı da bir usynys naryqtan bir baǵytta nemese basqa jaǵynan erekshelenetin bolsa, onda onyń alaıaqtyq bolý yqtımaldyǵy óte joǵary.
«Óte joǵary kepildendirilgen tabys usyný - bul alaıaqtyq, eger áldeqaıda arzan nárse usynsa - bul da alaıaqtyq bolýy múmkin. Sondaı-aq olardyń taǵy belgisi bar - alaıaq árqashan birinshi qońyraý shalady. Qarjy salasyn retteýshi retinde biz bankterde de, mıkroqarjylyq uıymdarda da sizdiń shottaryńyzda, kelisim-sharttaryńyzda birdeńe durys bolmasa, aldymen buǵattaıtyn erejeleri bar ekenin anyq bilemiz, ol týraly SMS habarlama keledi, sodan keıin adam bank bólimshesine keledi nemese banktiń baılanys ortalyǵyna habarlasady», - dedi D.Akmaev.
Sondyqtan, eger sizge bireý qońyraý shalsa, baılanysty dereý úzgen durys. Áli de kúmánińiz bolsa, Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń Call-ortalyǵyna 1459 telefony arqyly habarlasqan durys.
Jýrnalısiń suraǵyna jaýap bergen Dmıtrıı Akmaev Qazaqstanda paıda bolǵan ınternet-alaıaqtyq máselesi sıfrlandyrýdy damytý emes ekenin aıtty. Alaıaqtyq máseleleri sandyq júıelerdiń kesirinen emes deıdi ol. Kerisinshe, bizdiń bank júıeleri qorǵalǵan, óıtkeni olarda birneshe qorǵanys dárejesi bar. Alaıda, 99% jábirlenýshilerge psıhologıalyq qysym jasaý saldarynan jasalǵan, adamdardyń ózi kirý kodtaryn, jeke shottarynan kodtardy, ózderi týraly aqparatty alaıaqtarǵa beredi. Másele adamdardyń úreıge boı aldyratyndyǵynda.
Dmıtrıı Akmaev Almaty men oblys turǵyndaryna, ásirese, eger olar messendjer arqyly jiberilse, kúdikti siltemelerge jazylmaýǵa keńes berdi. Sondaı-aq, ol barlyq banktik qosymshalary bar uıaly telefon joǵalǵan jaǵdaıda ne isteý kerektigin aıtty.
«Eń aldymen, Call-ortalyqqa qońyraý shalý arqyly barlyq shottar men kartalardy buǵattaý kerek. Kartochkalardy qaıta shyǵarý úshin ýaqytsha bloktaý fýnksıasy bar, tipti adam mobıldi qosymshalarǵa qol jetkizse de, ol eshteńe isteı almaıdy, óıtkeni karta aýystyrylady. Sondaı-aq banktiń qaýipsizdik qyzmetine habarlaý kerek, bank arqyly barlyq tranzaksıalarǵa tyıym salý kerek. Telefonda saýda saıttary, bankterdiń jeke shottarynyń qupıa sózderdi saqtalyp qalatynyn este ustaǵan jón. Telefon joǵalǵan boıda barlyq qupıa sózderdi dereý ózgertý kerek», - dep keńes berdi D.Akmaev.