4 maýsym – Memlekettik rámizder kúni
Osydan 16 jyl buryn, ıaǵnı 2007 jyly 4 maýsymda elimizdiń memlekettik rámizderi jóninde zań qabyldandy. Soǵan oraı bul kún jyl saıyn dástúrli túrde atalyp ótedi.
Kez kelgen eldiń memleket retindegi mańyzdy nyshanynyń biri – Tý, Eltańba jáne Ánuran. Memlekettik rámizder – eldiń egemendigi men táýelsizdigin, halyqtyń birligin aıǵaqtaıtyn aıryqsha belgi. Ásirese, adamzattyń Týǵa qatysty tanymy tym tereńde. Qambar ata túligin qanatyna balaǵan kóshpeli halyq úrdisi turǵysynan aıtsaq:
Attyly jasaq tolǵan jer,
At quıryǵyn tý etip
Atoılap uran salǵan jer, – dep abyz jyraýlar tolǵaǵandaı, Tý tarıhy sonaý jaýgershilik zamanda sarbazdar naıza ushyna baılap kótergen at qyly men búgingi zamanaýı tásilmen ádiptelgen ádemi sharshylarǵa deıingi uzaq aralyqty qamtıdy. Biraq jón-jobasy da, túr-túsi de san alýan sol belgilerdi ózara baılanystyryp turǵan – bir-aq nárse. Iaǵnı, ejelden-aq adamdar Týdy basty rámiz retinde qasterledi, baǵasyna jete bildi. Óıtkeni, qaı kezde de eldi el retinde aıshyqtaıtyn da, árbir júrektiń týǵan Otanyna degen mahabbat pen súıispenshilik sezimin arttyratyn da – eń aldymen, eldiń Týy boldy. Sol kıeli Týdyń jyǵylmaı, bıikten jelbireýi úshin babalarymyz ǵasyrlar boıy qanyn da tókti, janyn da qıdy. Sondyqtan Týdy syılaý – týǵan elińdi, tól tarıhyńdy syılaý degen sóz.
Ulttyq dúnıetanymǵa tán belgilermen ádiptelgen Qazaqstan Týy estetıkalyq talapqa saı bolýmen qatar, egemen eldiń saıası, tarıhı-mádenı maqsat-muratyn aıshyqtaıtaı alǵanymen de qundy. Memlekettik Týdyń avtory, kórnekti sýretshi Sháken Nıazbekovtiń sózimen aıtsaq, Týda beınelengen ár keskinniń, ár boıaýdyń ózinde aıryqsha mán bar, ıaǵnı «kók tús – adaldyqtyń, tazalyqtyń, beıbitshiliktiń belgisi. Kún – kúlli tirshilik kózi. Al qyran qus – azattyqtyń, erliktiń sımvoly».
Shyǵarmashylyq úlken izdenis, jan-jaqty jaýapkershilik, tyńǵylyqty eńbek nátıjesinde jasalǵan kıeli rámiz búginde álemdik arenada tanymal. Halyqaralyq, dúnıejúzilik deńgeıdegi iri sharalarda eldiń aıshyqty atrıbýty retinde joǵarydan jelbireıtin Kók Tý ult mereıin ósirip, rýhyn asqaqtatady.
Jalpy, tek biz ǵana emes, búkil álem Memlekettik Týǵa erekshe den qoıady jáne áleýmettiń oǵan degen qurmet sezimin qalyptastyrýǵa meılinshe kúsh salady. Al Týǵa qatysty keleńsiz is-áreket, jaǵymsyz qylyq kórsetkender kóptegen elderde túrmege otyrǵyzý, kóp mólsherde aıyp tóletý sıaqty sharalarmen qatań jazalanady. Máselen, biz «adamı qundylyqtarǵa aıaqasty qaraıdy» dep oılaıtyn AQSH-tyń ózinde Memlekettik Týdy paıdalaný erejesi Tý Kodeksinde táptishtep jazylǵan. Federaldy zań Týdy durys qoldanbaǵandardy jazalaý máselesin qarastyrmasa da, Tý týraly arnaıy Zań arqyly árbir shtat tártip buzýshyny jaýapqa tarta alady. Mysaly, týǵa jazyp-syzýǵa, sýret salýǵa, ony kıim, ish kıim retinde paıdalanýǵa qatań tyıym salynǵan. Týdyń memleket sımvoly ekendigi basa kórsetilip, onyń orny basqa jalaýlarmen salystyrǵanda aıryqsha ekendigi eskertilgen. Dál osyndaı tártip Avstralıada da qarastyrylǵan. Onda ulttyq tý óz elinde basqa týlar men jalaýlarǵa qaraǵanda neǵurlym bıikte ornalasýǵa tıis degen talap bar. Sol sıaqty, irgeles Reseı eli de Tý týraly arnaıy ereje jasap, Memlekettik Tý kúnin belgilegeni málim.
Al Memlekettik Týǵa qatysty bizde qandaı shekteýler bar? Degende, osydan 8 jyl burynǵy bir oqıǵa eske túsedi. Ol ýaqytta Gennadıı Golovkınniń kezekti bir jeńisine shattanǵan astanalyq bir jankúıer óz páteriniń balkonyna Qazaqstan Týyn ilip qoıyp, sol úshin qomaqty aıyppul tólegen jáne bılik oryndarynyń bul sheshimine narazy bolǵan kópshilik áleýmettik jelide úlken áńgime qozǵaǵan. Ol kezdegideı emes, búginde Týdy paıdalanýǵa baılanysty talap bizde birshama ózgerdi. Atap aıtqanda, patrıottyq sezimdi, Otanǵa, týǵan elge degen súıispenshilikti bildirý maqsatynda qazir Týdy memlekettik mekemelermen qatar, turǵyn úılerge, páterlerge, saltanatty is-sharalar ótetin jerlerge de ilip qoıýǵa bolady. Bul rette Tý iletin nysannyń neshe qabatty ekeni, sol sıaqty, jaryǵy bar-joǵy da mańyzsyz. Al buryn bul jóninde de shekteý bolǵan. Bir ǵana talap, kóleminiń úlken-kishi ekenine qaramastan, Tý bekitilgen ulttyq standartqa saı bolýǵa tıis.
Basqa da birqatar shekteýlerge toqtalar bolsaq, jeke jáne zańdy tulǵalardyń Memlekettik Týdy aıaqqa taptaýyna jol berilmeıdi; sol sıaqty, áldekimge nemese áldenege qurmet belgisi retinde tómen túsirýge; Týdy jerge, edenge, sýǵa, t.b. tıetindeı etip ornalastyrýǵa; búlinetindeı nemese bylǵanatyndaı ǵyp bekitýge; Týǵa birdeńe oraýǵa; kıim, tósenish retinde qoldanýǵa, Týdyń beınesin maılyqtarǵa jáne sondaı bir rettik paıdalanylatyn zattarǵa keskindeýge tyıym salynady.
... Memlekettik nyshandarymyzdy bekitkenimizge de talaı jyldyń júzi boldy. Aspan tústes týymyz joǵarydan jelbirep, mereıimizdi ósirdi, mártebemizdi bıiktetti. El egemendiginiń asqaq kórinisindeı kıeli rámizdiń qadirine jetý, qurmetteý – bárimizge paryz.