Batık óneri Qazaqstanda qanat jaıyp keledi
Zamanaýı keńistikte óndiristik tehnologıalardy paıdalaný arqyly ulttyq ónerdi jandandyrý úshin kóptegen jumystar jasalýda. Kamıla Japalova qazaqı ónerdi zamanaýı turǵyda jańǵyrtyp júrgen sheberlerdiń biri. Onyń beıneleý ónerinde úlken shyǵarmashylyq tájirıbesi bar. Kamıla Japalova - 100 jańa esim jobasynyń jeńimpazy, Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń múshesi. Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıet qaıratkeri. Sondaı-aq, Kamıla Oral qalasynda elimiz boıynsha aýqymy keń sımpozıýym uıymdastyrmaqshy. Shetel jáne Qazaqstannyń ataqty sýretshileriniń birikken sımpozıýymy qazaq jeriniń tarıhı oryndaryn, áleýmettik jetistikterin tanystyrady dep kútilýde.
Sýretshiniń bul ispen shuǵyldanǵanyna 20 jylǵa jýyqtaǵan eken. Basynda hobbı, keıin kásip kózine aınalǵan. Qazir suranys boıynsha jumys jasaıdy. Iaǵnı shyǵys elderinde keń taraǵan batık ónerimen aınalysady. «Jumys barysy kúrdeli, birshama ýaqyt ketedi. Tózim men tabandylyqty talap etedi», – deıdi ol.
– Shyny kerek, batıkti mektepterge muǵalim bolyp ornalasqanda shákirtterime úıretip júrdim. Bul salany túbegeıli meńgeremin degen oı bolǵan emes. Keıin kópshiliktiń ónerime degen qyzyǵýshylyǵy kúsheıip, suranys artqannan keıin, kásipke aınaldyrdym. Reseıdiń Sank-Peterbýrg qalasyna arnaıy baryp oqyp, batık óneriniń tehnıkasyn meńgerdim. Qazir qazaqy naqyshtaǵy týyndylar jasap júrmin. Batık óneri VII-VIII ǵasyrlarda Indonezıa men Qytaı elderinde paıda bolǵan. Atalǵan memleketterden Eýropaǵa, Reseıge taraǵan. Keıin bizge jetken. Batık degenimiz – matany erekshe áshekeıleý, sýret salý, ony núktelermen toltyrý nemese shtrıhteý. Álem halyqtary, ásirese, úndiler, qytaılar, mysyrlyqtar bul ónerdi erte kezden damytqan. Búginde batık óneri Qazaqstanda da qanat jaıyp keledi. Kózdiń jaýyn alatyn ulttyq naqyshtaǵy týyndylardy elimizde uıymdastyrylatyn kórmelerden kezdestirýge bolady, – deıdi keıipkerimiz.
Batık tehnıkasy degenimiz – sýretti mataǵa túrli boıaýlar men balaýyzdar arqyly beıneleý, áshekeıleý. Osy rette ıavandyqtardyń sheberligi joǵary sanalady. Oǵan qosa, munyń on myńnan astam túri bar eken. Al Kamıla osy tehnıkany qoldana otyryp, kartına betine atlas lentamen jan bitiredi.
– Qolónerdiń bul túrin erkin ıgerip kettim dep aıta almaımyn. Áýeli jeńil túrinen bastadym. Qol úırene bastaǵanda kólemdi dúnıeler jasaýdy josparladym. Ol úshin, árıne, osy ıavandyqtardyń tehnıkasyna súıendim. Qajetti materıaldardy Qytaı elinen aldyramyn. Kóbinese tabıǵattyń sýreti beınelengen mataǵa tapsyrys jasaımyn. Bir-eki aı kóleminde qolyma tıedi. Sodan soń ony atlas lentamen árleımin. Ol taspalaýdan ótken soń erekshe túrge enedi. Árbir týyndymnan keıin ekinshi tynysym ashylǵandaı kúı keshemin. «Ónerdi úıren de, jıren» deıdi ǵoı babalarymyz. Rasymen, qolónermen aınalysý adam bolmysyn túbegeıli ózgertedi deýge negiz bar, – dedi jumysynyń qyr-syrymen bólisken Kamıla.
Batık óndirisinde boıaǵyshtardan basqa arnaıy kompozısıalar da jeterlik. Máselen, matany daıyndaýǵa erekshe nazar aýdarylady. Birkelki jáne qajetti tyǵyzdyqty berý úshin ony sińdirip, muqıat aǵartyp, qaınatady. Osydan keıin boıaýdyń kóp kúndik prosesi bastalatyn kórinedi.
– Matany kórkemdep óńdeýdiń kez kelgen túri úshin kergish kerek. Batıkke arnalǵan kergishterdiń birneshe túri bar. Olardyń ólshemderi ártúrli. Sonymen qatar, jyljylmaly kergishter bar. Mundaı kergishter kishigirim ponnolar jazǵanǵa qolaıly. Rezervtik qurlymdy júrgizý úshin qatty shıtındik kısty nemes arnaıy shyny tútikshe kerek. Al anılandik boıaýlar úshin jumsaq jaquyshty qoldanǵan jón. Olardyń ólshemderiniń ártúrli bolýy jumysty jazǵanǵa qolaıly. Eskızderdi kálka nemese jumsaq qaǵazda oryndaǵan durys. Boıaýlarǵa toqtalar bolsaq, sýyq jáne erkin batık úshin spırtke qosylǵan suıyq ári óte ashyq, taza tústerden turatyn boıaýlar kerek. Boıaýlar qoıý kúıge aınalyp ketpeý kerek, – deıdi sheber.
Batıktiń túrlerine keletin bolsaq, oryndalý tehnıkasyna jáne eskızdiń kúrdeliligine qaraı batık úsh túrge bólinedi. Olar: sýyq batık, ystyq batık jáne erkin batık dep bólinedi. Árqaısysynyń ózindik ereksheligi bar.
– Sýyq batıktiń ystyq batıkten aıyrmashylyǵy - birinshi salynǵan kontýr syzyqtary naqty bolýy kerek. Rezervtik qosyndyny mata betine júrgizý úshin arnaıy shyny tútiksheler qajet. Jumysty bastamas buryn aldyn ala matany daıyndap, ıaǵnı jýyp alǵan jón. Sebebi, taza mata boıaýdy jaqsy sińiredi. Ony jaqsylap kergishke kerip daıyndaýymyz kerek. Jumys jasaǵan kezde kergishtegi mata stol betine tımeýi kerek. Sýyq batıkpen geometrıalyq fıgýralardan, oıý-órnekterden turatyn kompozısıany orandaǵan jaqsy. Sýyq batıtte boıaýdy keptirip otyryp birneshe qabat jaǵýǵa bolady. Tek boıaýdyń taza túsin joǵaltyp almaý kerek, – deıdi Kamıla.
Sonymen qatar, ystyq batıkti oryndalý ereksheligine qaraı úsh túrge bólýge bolady: qarapaıym batık, kúrdeli batık jáne «daqtan» batıgi dep ataıdy.
Batıktiń túrleri salynatyn sýrettiń kúrdeliligine baılanysty tańdalynady. Mysaly, kúrdeli emes kompozısıaǵa qarapaıym ystyq batıkti qoldanady. Rezervtik qosyndy arqyly kontýrdy júrgizip alǵannan keıin boıaýdyń túsin birden taýyp, bir qabat jaǵady. Al kúrdeli kompozısıalyq sýretke boıaý birneshe qabat bolyp jaǵylady. Ár qabatqa ártúrli shablon daıyndalady.
Al erkin batıktiń ystyq batık pen sýyq batıkten aıyrmashylyǵy – ol akvarel tehnıkasyna uqsaıdy. Ol eki túrli ádispen oryndalady. Olardyń birinshisi - qurǵaq batık, ekinshisi - dymqyl batık.
– Qurǵaq batıkte arnaıy daıyndalǵan matany ramkaǵa kerip, tuzdy eritindimen júrgizip shyǵady. Ony keptirgennen keıin boıaýdy eskız boıynsha birden matanyń betine túsirýge bolady, sonda mata boıaýdy jaıylyp ketpeıtindeı saqtaıdy. Al dymqyl batıkte kersinshe boıaý jaıylyp ketkeni durys. Kartınadaǵy sýret monotıpıa tehnıkasynda oryndalǵan kompozısıany eske túsiredi, – deıdi qylqalam sheberi.
Búginde Kamıla sýret salýdan bólek, osy óner túrinen kúndelikti turmysta qoldanatyn oramal men kıimderdiń de túr-túrin tigip júrgen jaıy bar.
– Kórmege kelgen halyq meniń kıimderime qyzyǵyp, tapsyrys bere bastady. Kóılekterim bir kórgen adamdy birden baýrap alady. Negizi, batık óneri tek Iavada eń joǵary deńgeıdegi kórkemdikke jáne tehnıkalyq ásemdikke jetken. Bul jerdegi batıkke búkil álem tańdaı qaǵady. Al ındonezıalyqtar bolsa, ony qarapaıym zat retinde qabyldaıdy. Iaǵnı Indonezıa, Balı, Iava araldarynyń turǵyndary ony kúndelikti dástúrli kıiminde paıdalanady. Al men buǵan ózimizdiń ulttyq naqyshymyzdy engizdim. Qazir mundaı kóılekterge suranys óte joǵary. Bul kásiptiń bárin birdeı alyp júrý óte qıyn. Óıtkeni, bir tikken kıim ekinshisine uqsamaıdy, – deıdi sýretshi.
...Qyzyǵýshylyqtan bastaý alǵan talpynys osylaı ajyramas kásibine aınalǵan. Ómirin ónermen tolyqtyrǵan onyń týyndylary da asa sheberlikpen jasalǵan. Sonymen qatar, osy óner túrine baýlyp júrgen shákirtteri de jeterlik.
– Batık ónerine jas ta, kári de kórgen boıda qyzǵýshylyq tanytady. Alǵashynda osy óner túrin baýlý maqsatynda aýyl-aımaqtaǵy aǵaıyndarǵa úırettim. Qazirgi tańda Nazarbaev Zıatkerlik mektebinde Batıka jaıyly jazylǵan dúnıelerim oqytylady. Bunyń ózide bir jetsik dep sanaımyn. Jastardyń ishinde osy ónermen aınalysyp júrgenderi bar, degenmen olarǵa áli de izdenis kerek. Taǵy bir aıta keterligi, batık salatyn quraldar qymbat. Jastardyń kóbi batıkka eliktep, aınalysýǵa tyrysady, biraq olar batık erejeleri buzylmaıtynyn, onyń óziniń baby, joly bar ekenin uǵynsa deımin, – deıdi keıipkerimiz.
Qazirgi tańda qolónershiniń týyndylaryna suranys artqan. Alys-jaqyn aımaqtan tapsyrys ta túsetin kórinedi. Máselen, onyń Nú-Iork qalasynda 2 márte jeke kórmesi joǵary deńgeıde uıymdastyrylyp, sheteldikterdiń kóńilinen shyqqan. Sondaı-aq marapat retinde keýdesine altyn medal taqqan.
– Kórmeni álemniń túkpir-túkpirinen kelgen ónersúıer qaýym tamashalaıdy. Ónerdi shyn baǵalaıtyn has talanttar baıqap, óz baǵasyn beredi. Bul men úshin úlken jetistik. Kórmeniń maqsaty – álemdegi talantty ónerpazdardyń basyn qosyp, olardyń shyǵarmashylyǵyn shyńdaý. Sharanyń alǵashqy kúninde ónertanýshylar, mýzeı, galereıa basshylary, kolleksıonerler, dılerler ózderine unaǵan jumystardy satyp aldy. Jalpy, kórme 5 kúnge jalǵasty. Kórmege qoıylǵan eńbekterimniń barlyǵy batıkadan jasalǵan. «Bitpes ómir», «Shańyraq», «Arman», «Maqsat» sıaqty keleshekpen baılanysty jarqyn, pozıtıvti jumystarymdy kópshilik nazaryna usyndym. Atyraý qalasynyń 50 jyldyǵyna oraı jeke kórmem uıymdastyrylmaqshy, – deıdi Kamıla Japalova.