Azamattyq avıasıa komıtetiniń málimetinshe, byltyr otandyq áýe kompanıalarynyń qyzmetine júgingen jolaýshy sany 9,4 mıllıonǵa jetken. Al bıylǵy alty aıda otandyq áýekompanıalar tasymaldaǵan jolaýshynylar sany 4,5 mıllıonnan asqan. Bul 2021 jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 7%-ǵa artyq. Demek elimizde ushaqpen qatynaý jyldan jylǵa artyp keledi. Dese de, halyq arasynda áýe reısteriniń keshigýi men keshikken kezde kórsetiletin qyzmet sapasyna baılanysty narazylyq tolastamaı tur. Osy tusta, ushaqtardyń keshigýine ne sebep? Turaqty reıs keshikken kezde azamattarǵa qandaı kómek kórsetilýi tıis? Ótemaqynyń túri men mólsheri qalaı ólshenedi? Álem elderinde bul másele qalaı sheshilgen? Mine, osy saýaldar tóńireginde Almaty-akshamy.kz Inform.kz-ke silteme jasap materıal usynady.
Otandyq áýekompanıalar baǵyty
Azamattyq avıasıa komıtetiniń málimetinshe, qazirgi tańda elimizde ishki áýe reısterin 57 marshrýt boıynsha 5 otandyq áýe kompanıa oryndaıdy. Olar aptasyna 687 reıs jasaıdy. Halyqaralyq ushýlarǵa kelsek, aptasyna 115 baǵyt boıynsha 28 elge 518 reıs jasalady. Bul - Túrkıa, BAÁ, Ózbekstan, Grýzıa, Tájikstan, Reseı, Qyrǵyzstan, Belarýs, Germanıa, Egıpet, Ońtústik Koreıa, Nıderlandy, Polsha, Armenıa, Ulybrıtanıa, Maldıv, Taıland, Ázirbaıjan, Katar, Kýveıt, Mońǵolıa, Úndistan, Iran, Chehıa, Grekıa, Italıa, Qytaı jáne Saýd Arabıasy (2022 jylǵy qyrkúıekten) oryndalady.
Finprom sarapshylarynyń dereginshe, bıyl qańtar-shilde aılary aralyǵynda áýe kóligimen tasymaldanǵan jolaýshylar sany 5,8 mln adamdy qurady, bul bir jyl burynǵy osy kezeńmen salystyrǵanda 12,8%-ǵa artyq. Shilde aıynda 1,2 mln adam tasymaldanǵan. Bul maýsym aıymen salystyrǵanda 7,3%-ǵa artyq. Sondaı-aq áýe kompanıalarynyń kiristeri 276,8 mlrd teńgeni quraǵan. Bir jyl buryn osy kezeńde bul kórsetkish 189,2 mlrd teńge bolǵan. Kiristerdiń negizgi bóligi, ıaǵnı 270,6 mlrd teńge barlyq baǵyttarda jolaýshylardy tasymaldaý esebinen alynǵan. Al 6,2 mlrd teńge júk pen bagaj tasymaldaýdan túsken. Ekıpajymen birge kólik quraldaryn jalǵa berýden túsken tabys 3 mlrd teńgeni quraǵan. Sonymen qatar jolaýshylarǵa arnalǵan áýekompanıalar qyzmetteriniń baǵasy bir jylda 27%-ǵa ósken. Alaıda byltyr árbir besinshi reıs ýaqytynda ushpaǵan.
Áýekompanıalar nelikten keshigedi?
11 mamyrda ótken Májilistiń plenarlyq otyrysynda depýtat Elnur Beısenbaev elimizdegi áýe reıster jaıly sóz qozǵady. Depýtattyń aıtýynsha, 2020 jyly árbir 8-reıs jáne 2021 jyly árbir 5-reıs keshigip ushqan. Osy máseleniń mańyzdy ekenin atap ótip, depýtat saýalyn joldaǵan bolatyn. 2020 jyldyń qorytyndysy boıynsha, 51 myńǵa jýyq reıstiń 6735-i keshikken. QR Indýstrıa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrliginiń málimetinshe, 2021 jyly 67 828 reıs ushqan. Onyń 13 702-i keshikken. 2021 jyly keshikken 13 702 reıstiń 7870-i borttyń keshigip kelý sebebinen bolǵan.
Al aýa raıynyń qolaısyzdyǵyna baılanysty keshikken reıstiń sany - 880. 2021 jyly «Scat» áýe kompanıasynda ushqan 11 785 reıstiń 2805-i, ıaǵnı árbir 4-shi (4,2) reıs keshikken. Al «Qazaq air» áýe kompanıasy oryndaǵan 9277 reıstiń 2502-i nemese árbir 4-shi (3,7) reıs keshigip ushqan.Al «Air Astana» men «Fly Arystan» kompanıalarynyń da árbir 5-reısi keshigip ushqan.
Álem elderinde reıs keshikken jaǵdaıda qandaı kómek kórsetiledi?
Eýropada arnaıy konvensıa qarastyrylǵan. Eger reıs keshiktirilgen jaǵdaıda jolaýshynyń quqyǵy Eýroodaqtyń zańdaryna saı júzege asyrylady. Bul rette Monreal Konvensıasy Eýropanyń barlyq elderinde qoldanylady. Iaǵnı, bul zań Eýropadan ushatyn barlyq reıske, sol sıaqty olardy EO-da tirkelgen avıakompanıalar oryndasa, Eýropaǵa ushatyn reısterge de qoldanylady. Monreal Konvensıasy boıynsha avıakompanıa reıstiń keshigýi, bagajdyń zaqymdanýy nemese joǵalýy saldarynan jolaýshyǵa keltirilgen zıannyń ornyn toltyrady. Shyǵyn mólsheri jeke esepteledi. Onyń ishine taksı shyǵyndary men negizgi qajettilikter de kirýi múmkin. Rastaý úshin barlyq túbirtekter men chekterdi tirkeý qajet. Bul normalar ártúrli ótemaqy túrlerin qarastyrady jáne olardy bir ýaqytta talap etýge bolady. Biraq moraldyq zıan ótelmeıdi. Eýropada jolaýshynyń reısi keshiktirilse, oǵan avıakompanıa ótemaqy retinde 250 eýrodan bastap, 600 eýroǵa deıingi somany tóleýge mindetteledi. Ótemaqy quny reıstiń ushý shaqyrymyna baılanysty esepteledi.
AQSH-ta reıs avıakompanıanyń kinásinen keshiktirilgen nemese toqtatylǵan kezde jolaýshy avıakompanıanyń áýejaıda kórsetetin qyzmetin tegin paıdalanýǵa quqyly. Qyzmetterdiń merzimi men kólemi, ádette tasymaldaý shartynda belgilenedi. Keshigý ýaqyty 4 saǵattan asqan jaǵdaıda, kompanıa qonaq úı men kólikti qamtamasyz etedi. Sondaı-aq jolaýshy ushaq keshikken jaǵdaıda qosymsha aqysyz, eger avıakompanıa usynsa, basqa reıspen ushýyna nemese ushýdan bas tartyp, bılettiń paıdalanylmaǵan bóliginiń jáne qosymsha qyzmetterdiń (salondaǵy oryndar, bagaj jáne t.b.) tolyq qunyn qaıtara alady.
Qazaqstanda reıs keshiktirilse, jolaýshyǵa qandaı qyzmetter kórsetilýi tıis?
Qazaqstanda avıakompanıalardyń reısteri keshikken nemese toqtaǵan jaǵdaıda ne bolatyny «Qazaqstan Respýblıkasynyń áýe keńistigin paıdalaný jáne avıasıa qyzmeti týraly» Zańnyń 86-babynda kórsetilgen. Iaǵnı tasymaldaýshynyń kinásinen reıs oryndalmaǵan nemese kidirgen kezde jolaýshylarǵa tómendegideı jaǵdaılar jasalýy tıis.
Joǵarydaǵy sýrette kórsetilgen qyzmetter jolaýshylarǵa qosymsha aqy alynbaı kórsetiledi. Tasymaldaýshynyń kinásinen reıs oryndalmaǵan nemese on saǵattan astam merzimge keshigetin kezde, jolaýshynyń qalaýy boıynsha, tasymaldaýshy:
1) osy baptyń 1-tarmaǵyna sáıkes qyzmetter kórsete otyryp, jolaýshyny bılette kórsetilgen baratyn jerine jaqyn arada ushatyn reıspen tasymaldaýdy qamtamasyz etýge;
2) jolaýshyǵa bılettiń tolyq qunyn qaıtarýǵa mindetti.
Osy baptyń 1 jáne 2-tarmaqtarynda kózdelgen talaptardy buzýǵa jol bergen tasymaldaýshylar Qazaqstan Respýblıkasynyń Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksine sáıkes jaýapty bolady.
Aıta keteıik, Azamattyq avıasıa komıteti otandyq Air Astana men FlyArystan kompanıalaryna jolaýshylar tarapynan kóptep shaǵymdar túskenin aıtyp, osy baǵytta tekserister júrgizilgenin málimdedi. Nátıjesinde, bıyl shildeden beri qazaqstandyq áýe kompanıalarǵa 8 000 AEK (24 504 000 teńge) kóleminde 8 ret aıyppul salynyp, ákimshilik jaýapqa tartyldy.