Búgin - memleket jáne qoǵam qaıratkeri Jumabek Ahmetuly Táshenovtiń týǵan kúni.
Táshenov Jumabek Ahmetuly 1915 jyldyń 20 naýryzynda Aqmola oblysy Arshaly aýdanynyń Tanakól aýylynda týǵan. Ákesi Táshen balaǵa zárý bolmaǵandyqtan, ulyn balasy joq inisi Ahmettiń atyna jazdyrǵan. Sodan náreste Jumabek Ahmetuly bolyp shyǵa keldi. Táshenov 9 jasynan bastap ákesimen birge mal baqty, keıinnen keńes úkimetiniń saýattandyrý naýqanyna ilikti.
Aqmola qurylys tehnıkýmyna 1933 jyly oqýǵa túsip, bir jyldan keıin oqýyn tastap, qoǵamdyq jumysqa kiristi. Bul oqý ornyn Táshenov 1955 jyly bitirgen.
Qyzmet jolyn aýdandyq komıtettiń hatshylyǵynan bastaǵan. Ol kezde Táshenov 19 jasta bolǵan. 25 jasynda oblystyq jer bólimi bastyǵynyń orynbasary boldy. 29 jasynda oblystyq partıa komıteti basshysynyń orynbasary, 37 jasynda Aqtóbe oblysy partıa komıtetiniń birinishi hatshysy, 40 jasynda Qazaq KSR joǵary keńesiniń tóraǵasy boldy.
Táshenovtiń erligi
1950 jyldyń aıaǵynda Keńes odaǵynyń basshylyǵyna Nıkıta Sergeevıch Hrýshev keldi. Oǵan Qazaqstannyń jeri úlken kórinip, ony shaǵyn etý kerek degen maqsatta respýblıkanyń soltústigindegi 5 aımaqty Reseı Federasıasynyń quramyna bermek bolady. Al eldiń batysyndaǵy qazirgi Mańǵystaý túbegin túgel Túrikmenstanǵa bermek bolǵan. Al ońtústikte birneshe aýdandy Ózbekstanǵa berý jóninde úlken jospar jasalǵan. Osy máseleni sheshýge Jumabek Táshenov kiristi. Ol odaq basshylyǵyna jer aýmaqtaryn bólý týraly máseleni jergilikti bılikpen sanaspaı, tikeleı Máskeýde ortalyq komıtette sheshe berer bolsaq, onda Keńes Odaǵynyń konstıtýsıasyn, Qazaq KSR konstıtýsıasyn joıý kerek ekenin aıtqan. Al ony joımaıtyn bolsaq, zańda myna aýmaqtyń bári Qazaqstannyń menshigi ekeni jazylǵan degen ýáj aıtyp, Hrýshevtiń betin qaıtarǵan.
"KSRO konstıtýsıasyna sáıkes, ár ult respýblıkasy óziniń tarıhı jerinde, óz tabıǵı baılyǵyn óz menshiginde paıdalanýǵa haqy bar. Bul zańmen de sanaspaıtyn bolsańyz, biz halyqaralyq sotqa shaǵym berýden de taıynbaımyz", - deıdi Táshenov.
"Maǵan keregi laýazym emes, qazaq halqynyń birligi men jeriniń tutastyǵy. Ol armanyma jettim. Elim, jerim ornynda" degen taý tulǵaly Jumabek Táshenov osylaısha Qazaqstan jeriniń halyq menshiginde qalýyna jol ashty.
"Ol zamanda Máskeý ıdeologıasy, partıanyń óktemdigi júrip turǵanda Táshenovtiń erligin dóp basyp aıtý qıynǵa soqty. Táshenovke oralyp, onyń erligin aıtyp jatqanymyz Táýelsizdik alyp, sanamyzdyń ashylǵanynyń arqasy. Ulttyq tarıhymyzǵa memlekettik múdde bıiginen qaraı bastaǵanymyzdy kórsetedi. Táshenovti endi tanyp jatyrmyz, Táshenovtiń tarıhtaǵy shyn baǵasyn endi bilip jatyrmyz", - deıdi tarıh ǵylymdarynyń doktory Hankeldi Ábjanov.
"Eger ol mansapqumar bolsa, bárine bas ızep, únsiz kelise berer edi ǵoı. Joǵary qyzmetinde qala berer edi. Joq, ol ondaı bolǵan joq. Árıne, ony qyzmetinen alǵan kezde jumysyna joǵary jaqtyń kóńili tolmaıdy degen buıryǵymen bosatqan. Sóıtip, Shymkentke jiberiledi. Sóıtip ákem ómiriniń sońyna deıin sonda turdy. Halyq qurmetteıtin, baǵalaıtyn. 60-qa kelgen kezde zeınetke shyǵardy. Ol kezde de biraz jumys atqaratyn kúsh-qýaty bar edi. Ol qarap otyra almaıtyn. Zeınetke shyqqan soń zertteý ınstıtýtynda jumys istedi", - deıdi uly Saıan Táshenov.
Tutas ultty ýysynda ustamaq bolǵan Keńes ımperıasynyń basshysyna qarsy turyp, dáleldi ýáji arqyly toıtarys bere bilgen Jumabek Táshenov erligi búgingi urpaqtyń sanasyna rýhanı azyq.
Ult zıalylaryna páter bergen
1956 jyly partıany 20-sezinde stalındik repressıa qurbandaryn aqtaý týraly mańyzdy másele kóterildi. Sonaý qasiretti 1937 jyldyń qaqpanyna túsken ult arystaryn aqtaý jónindegi komısıanyń tóraǵalyǵyna Jumabek Táshenov saılanady. Sol tusta jazyqsyz atylyp ketken arystarymyz aqtala bastady. Bul ult rýhyn oıatqan úlken oqıǵa edi. Qazaq halqyna Sáken Seıfýllın, Beıimbet Maılın, İlıas Jansúgirovtiń esimi qaıtaryldy.
"Shuǵanyń belgisi", "Kókshetaý", "Qulager" syndy ádebıet jaýharlary qaıta basyldy.
Ermuhan Mekmahanov, Bek Súleımenov, Esmaǵambet Ysmaıylov, Hamza Esenjanov, Zeıin Shashkın, Muhamedjan Qarataev sekildi qamaýda otyrǵan ulttyq ıntellıgensıa ókilderi bostandyqqa shyqty.
Sondaı-aq sol ýaqyttan keıin ult zıalylarynyń turmysyna kóńil bóline bastaǵan. 1960 jyly Almatynyń dál ortasynda salynǵan 121 páter óner adamdary men ult qaıratkerlerine berildi.
"Kóp ártis, jazýshy, zıalylar sol kezde pátersiz júrdi. Jazýshylar odaǵyna tizim jasaýdy tapsyrǵan. Qazirgi Qabanbaı batyr men Qonaev kóshesi qıylysynda salynǵan úıdi túgeldeı qazaq zıalylaryna bergen. Árıne, "qazaqtarǵa páter berdi" dep sońynan aryz jazǵandar da boldy. Bul másele daýǵa da ulasqan", - deıdi Táshenovtiń uly.
1958 jyly Jumabek Táshenovtiń basty jospary – Máskeýde qazaq óneriniń on kúndigin ótkizý. Sebebi 1936 jyldan bastap qazaq óneriniń on kúndigi ótpegen edi. Sol kezde 5 birdeı talant ıesine "KSRO halyq ártisi" ataǵyn alyp bergen de Táshenov.
1958 jyly Qazaqstan komýnıstik partıasynyń ortalyq komıtetiniń búrosynda "Qazaq ádebıeti" gazetiniń máselesi qaraldy. Basty aıyp – basylymdaǵy ultshyldyq. Orys basshylarynyń qabaǵyna qaraǵan qazaq jýrnalıseriniń biri "Qazaq ádebıetin" jeke basylym retinde jaýyp, "Sosıalısik Qazaqstanǵa" ústeme paraqsha retinde qosyp berýdi usynady. Mundaı usynystan otyrǵandar únsiz qalady. Sonda Jumabek Táshenov jýrnalıske "Bul gazetti ashqan sen emes, jabatyn da sen emes" dep aıtady.
Táshenovtiń otbasy
Jumabek Táshenov 1940 jyly shańyraq kótergen. Saıan jáne Murat esimdi eki uly bar.
"Petropavlda turǵan kezimizdi esime alsam, eń bir este qalǵan jarqyn kúnderdiń biri. Ol kezde ákem oblystyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy edi. Kún-tún demeı jumys isteıtin. Túngi 3-4-ke deıin jumysta bolatyn. Keıde túngi saǵat ekide kelse biz qýanatynbyz. Men alǵash mektepke barǵanda qaýyrt jumystan ákem bosaı almaǵandyqtan, naǵashy aǵam aparǵan edi", - dep eske alady uly Saıan Táshenov.
Memleket jáne qoǵam qaıratkeri 1986 jyly Shymkentte 71 jasynda dúnıeden ótti.
Sputnik Qazaqstan derekqorynan alyndy