Jyl saıyn otandyq sharýalar úshin jeńildetilgen qarjylandyrýdyń jetkiliksizdigi ózekti másele bolyp keldi.
2023 jyly respýblıkalyq búdjet qarajatynan bólingen qarjy esebinen «Keń dala» baǵdarlamasy aıasynda «Agrarlyq nesıe korporasıasy» AQ arqyly 140 mlrd teńge somasyna 3 615 aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshi qarjylandyrylyp, 3,6 mln gektar egis alqaby jeńildetilgen qarjylandyrýmen qamtyldy, dep habarlaıdy aqshamnews.kz
Alaıda qoljetimdi nesıeniń jetkiliksizdiginen kóptegen sharýa agrotehnologıalyq talaptardy tolyq saqtaı almady, sapaly tuqymdar men jetkilikti mıneraldy tyńaıtqyshtar satyp almaǵan, ósimdikterdi qorǵaý sharalary tómen deńgeıde júrgizildi, al birqatary eskirgen tehnıkamen jumys isteýge májbúr boldy.
Máseleniń túpki sebebi – salany burynǵydaı tikeleı memlekettik qarjylandyrýǵa negizdeý arqyly búdjet nesıeleriniń jetispeýshiligine baılanysty boldy.
Memleket basshysynyń tapsyrmasyn oryndaý aıasynda Úkimet, onyń ishinde Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi agroónerkásip kesheni sýbektileri úshin jeńildetilgen nesıe qarajatyna qoljetimdilikti arttyrý boıynsha júıeli jumys júrgizdi. Ótken jyly osy baǵyttaǵy tásilder túbegeıli qaıta qaraldy.
Osylaısha, komersıalyq qarajat pen qarjy quraldaryn biriktirý esebinen 2024 jyly kóktemgi egis jáne kúzgi jınaý jumystaryn qarjylandyrý kólemi 3 eseden astam artty. Nesıe berý kóleminiń ulǵaıýy naryqtyq quraldardy, atap aıtqanda, oblıgasıalyq qaryzdardy tartý jáne olardyń kýpondyq syıaqylaryn sýbsıdıalaý esebinen múmkin boldy. Bul mehanızmdi iske asyrý úshin 2024 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń rezervinen 60 mlrd teńge bólindi.
Sonymen qatar sharýalarǵa jyldyq 5% mólsherindegi "taza" jeńildetilgen nesıeni barynsha qysqa merzimde jetkizý mindeti qoıyldy.
2025 jylǵy kóktemgi egis jáne kúzgi jınaý jumystaryn qarjylandyrý maqsatynda 700 mlrd teńge bólindi. Eginshiler tehnıka satyp alýǵa jáne ony jeńildetilgen 5% mólsherlememen rásimdeýge múmkindik alýy úshin taǵy 250 mlrd teńge aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn jeńildetilgen lızıńpen qarjylandyrýǵa baǵyttaldy.
Bul qarajat árbir sharýashylyqqa naqty jetýi úshin alty baǵyttan turatyn taratý júıesi quryldy. Olardyń qatarynda:
-
«Agrarlyq nesıe korporasıasy» AQ,
-
ekinshi deńgeıli bankter,
-
mıkroqarjy uıymdary,
-
óńirlik ınvestısıalyq ortalyqtar,
-
nesıe seriktestikteri,
-
áleýmettik-kásipkerlik korporasıalar (ÁKK) bar.
Bul rette elimizdegi AÓK tarıhynda alǵash ret egis naýqanyn jeńildetilgen qarjylandyrý 2024 jylǵy jeltoqsannan bastalǵanyn atap ótken jón. Bul 2025 jylǵy naýqandy erte qarjylandyrý bastamasynyń arqasynda múmkin boldy.
Osylaısha, Úkimet qoldaýynyń arqasynda qysqa merzim ishinde sharýalarǵa tek «Agrarlyq nesıe korporasıasy», ekinshi deńgeıli bankter, mıkroqarjy uıymdary, óńirlik ınvestısıalyq ortalyqtar men nesıe seriktestikteri arqyly ǵana emes, sondaı-aq áleýmettik-kásipkerlik korporasıalar arqyly da tikeleı qarjylandyrý jolymen qoljetimdilik qamtamasyz etildi.
Kóktemgi egis jáne jınaý jumystary kezinde kepildik qamtamasyz etýdiń jetkiliksizdigi máselesin sheshý maqsatynda «Damý» kásipkerlikti damytý qory» AQ arqyly nesıelerge kepildik berý tetigi kózdelgen. Bul tetik nesıe somasynyń 85%-yna deıingi bóligin kepildendirýge múmkindik berdi.
Ótinimder qabyldana bastaǵan sátten bastap jalpy somasy 493,5 mlrd teńgege 7407 ótinim qabyldandy. Onyń ishinde 6988 ótinim maquldanyp, qarjylandyryldy. Bul 7,3 mln gektar egis jumystaryna daıyndyqty qamtamasyz etýge múmkindik berdi.
Kepildik bazasy jetkiliksiz sharýashylyqtar úshin «Damý» qory arqyly shaǵyn jáne jańa bastaǵan fermerlerdiń qarjyǵa qol jetkizýi qamtamasyz etildi. Baǵdarlama aıasynda jalpy somasy 166,5 mlrd teńgege 1134 kepildik berilip, berilgen nesıelerdiń jıyntyq kólemi 195,9 mlrd teńgeni qurady.
Jeńildetilgen qarjylandyrý aıasyndaǵy óndirýshilerdi qoldaýdyń taǵy bir mańyzdy baǵyty – bul lızıń. Salany sapaly tehnıkamen jańartpaı, onyń áleýetin arttyrý múmkin emes. Osy maqsatta 2024 jyly 120 mlrd teńge kólemindegi qarajat «KazAgroFınans» jelisi boıynsha «Jeńildetilgen lızıń» baǵdarlamasyn iske asyrýǵa qaıta baǵyttaldy.
Munda atap óterlik jaıt, buǵan deıingi jyldary KAF qarjylandyrýynyń jalpy kólemi jylyna 170–175 mlrd teńge shamasynda bolyp, onyń 90%-y jyldyq 20–22% komersıalyq mólsherleme boıynsha usynylatyn. Mundaı joǵary paıyzdyq syıaqy kóptegen sharýalar úshin qoljetimsiz bolatyn. 2024 jyly sharýalarǵa jyldyq 5% mólsherlememen eń qajetti otandyq tehnıka túrlerin satyp alýǵa jaǵdaı jasaldy. Bul otandyq mashına jasaý salasynyń damýyna oń áserin tıgizýde.
Qabyldanǵan sharalardyń nátıjesinde 3 870 aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshi 4 320 birlik eń qajetti otandyq tehnıka satyp aldy.
Sondaı-aq sharýalardy qoldaýdyń qosymsha sharasy retinde ósimdik sharýashylyǵy ónimderi men otandyq shıkizattyń ótkizilýin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan óńdeý kásiporyndaryn aınalym qarajatymen qamtamasyz etýge arnalǵan 5% jeńildetilgen syıaqy mólsherlemesimen jańa qarjylandyrý tetigi iske qosyldy. Bul baǵdarlama aıasynda óńdeý zaýyttarynyń júktemesin arttyrý máselesi sheshimin tapty. Atalǵan baǵyt boıynsha 2024 jyly qarjylandyrý kólemi 35 mlrd teńgeni qurady. 2025 jyly bul maqsatqa 40 mlrd teńgeden astam qarjy baǵyttaý josparlanýda.
Aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn jańartý jáne janar-jaǵarmaı materıaldarymen qamtamasyz etý
Aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn jańartý úshin memlekettik qoldaýdyń keshendi sharalary belsendi túrde júzege asyrylýda. Negizgi quraldardyń qatarynda – ınvestısıalyq sýbsıdıalar, nesıe men lızıń boıynsha syıaqy mólsherlemesin sýbsıdıalaý jáne aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn jeńildetilgen lızıńke berý baǵdarlamasy bar. Bul tetikter sharýalarǵa zamanaýı tehnıkany anaǵurlym tıimdi sharttarmen satyp alýǵa múmkindik beredi.
Eń mańyzdy yntalandyrý quraly – ınvestısıalyq sýbsıdıalaý baǵdarlamasy, onyń sheńberinde sharýalarǵa satyp alynǵan tehnıkanyń qunynyń 15%-dan 30%-ǵa deıingi bóligi óteledi (onyń basymdyq deńgeıine qaraı). Qosymsha qoldaý retinde syıaqy mólsherlemesin sýbsıdıalaý qarastyrylǵan: basym tehnıkalar úshin – 6%-ǵa deıin, qalǵan túrler úshin – 15%-ǵa deıin. Budan bólek, fermerlerge jyldyq 5% mólsherlememen tehnıka alýǵa múmkindik beretin jeńildetilgen lızıń baǵdarlamasy belsendi túrde damyp keledi.
2025 jylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha respýblıkada 139 myń traktor, 31 myń kombaın, 5,6 myń egis kesheni, 71 myń tuqym sepkish jáne 141 myń topyraq óńdeý quraldary tirkelgen. 2024 jyly tehnıka parkin jańartý deńgeıi 5,5%-dy qurap, 2023 jylǵy 4,5%-dan aıtarlyqtaı asyp tústi. 2025 jylǵa josparlanǵan kórsetkish – 6,5%. Jalpy alǵanda, tehnıka parkin tehnologıalyq turǵydan zamanaýı deńgeıde ustaý úshin jańartý deńgeıin 8–10%-ǵa jetkizý qajet.
Mınıstrlik 2028 jylǵa qaraı aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn jańartý deńgeıin 9%-ǵa jetkizýdi josparlap otyr. Osyǵan oraı Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha tehnıka lızıńiniń jeńildetilgen baǵdarlamasyn qarjylandyrý kólemin 450 mlrd teńgege deıin jetkizý kózdelýde.
Qabyldanǵan memlekettik qoldaý sharalary mashınno-traktor parkin jedel jańartýda joǵary tıimdiligin kórsetip otyr. Bul – naqty kórsetkishtermen dáleldenedi: eger 2017 jyly 8,5 myń birlik tehnıka ǵana satyp alynǵan bolsa, 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha bul kórsetkish 22,1 myńǵa jetip, 2,5 esege artty.
Ásirese, «Jeńildetilgen lızıń» baǵdarlamasy sheńberinde aıtarlyqtaı ilgerileý baıqalady: 2025 jyly bólingen 250 mlrd teńge shamamen 6 myń birlik tehnıka satyp alýǵa múmkindik beredi. 24 aqpannan bastap (ótinimder qabyldana bastaǵan kúnnen) «QazAgroFınans» AQ-ǵa 129,2 mlrd teńge somasyna 3 555 ótinim kelip tústi. Qazirgi ýaqytta jalpy quny 85,7 mlrd teńge bolatyn 4 580 tehnıka birligin jetkizýge 2 400 kelisimshart jasaldy.
Zamanaýı egis keshenderi bıylǵy egis naýqanynda belsendi túrde qoldanylýda – 5,6 myń birlik tehnıka dándi daqyldar egisiniń 70%-yn qamtyp otyr. Bul John Deere, CLASS, RSM syndy jetekshi álemdik brendterdiń tehnıkasy, olar dál eginshiliktiń GPS, avtopılot, tuqymdardy dál sebý, tyńaıtqysh pen gerbısıd engizý júıelerimen jabdyqtalǵan.
Egis naýqanynyń tabysty ótýindegi mańyzdy faktor – janar-jaǵarmaı materıaldarymen (JJM) úzdiksiz qamtamasyz etý. 2025 jyly egis jumystaryna 401 myń tonna dızel otyny bólindi (2024 jyly – 376,4 myń tonna). Jalpy alǵanda, aýyl sharýashylyǵy óndirýshilerinen shamamen 17 myń ótinim qabyldandy. Memlekettik retteý sharalarynyń arqasynda dızel otynynyń túpkilikti baǵasy lıtrine 254 teńgeni qurady, bul AJS-terdegi naryqtyq baǵadan (301–307 tg/l) 15–20% tómen.
Mınıstrlik tarapynan óńirlerge otyn jóneltýdi kúndelikti baqylaý júzege asyrylýda: josparlanǵan 368,8 myń tonnanyń 339 myń tonnasy (92%) tólenip, 308 myń tonnasy (84%) jóneltildi.
Memleket tarapynan qabyldanǵan sharalar mashınno-traktor parkin jańartý men sharýalardy JJM-men qamtamasyz etýde naqty nátıjeler berip, AÓK-tiń turaqty damýyna qajetti jaǵdaı jasady.
Jalpy alǵanda, 2025 jylǵy egis naýqany elimizdiń agroónerkásip kesheni damýyndaǵy jańa kezeńniń aıqyn kórinisine aınaldy. Memleket basshysynyń bastamalary men Úkimettiń júıeli jumysynyń arqasynda eginshiler alǵash ret maýsym bastalmaı turyp-aq jeńildetilgen qarjylandyrýǵa qol jetkizdi. Memlekettik qoldaý tetikterine engizilgen túbegeıli ózgerister kómegimen tek kómek kórsetý aýqymy men tıimdiligi keńeıip qana qoımaı, aldyńǵy jyldarǵa tán basty máseleler – aınalym qarajatynyń jetispeýshiligi men dalalyq jumystardyń kesh bastalýy – sheshimin tapty. Bul óz kezeginde naýqandy der kezinde júrgizýge, resýrstardy tıimdi paıdalanýǵa jáne joǵary sapaly egin egýge múmkindik berdi.
Nátıjesinde tek naqty uıymdastyrý men joǵary qarqyn ǵana emes, sonymen qatar ornyqty ári ártaraptandyrylǵan eginshilikke kóshý baǵytynda aıtarlyqtaı ilgerileý baıqaldy. Osylaısha, sapaly ónim alýǵa jáne eldiń azyq-túlik qaýipsizdigin nyǵaıtýǵa berik negiz qalandy.