Baıazıd Bıstamı qyryq bes ret qajylyqqa barady. Bir kúni Arafat taýynda nápsisi oǵan: «Eı, Baıazıd! Jer betinde saǵan teń keletin adam bar ma eken? Qyryq bes ret qajylyqqa bardyń jáne Qurandy myńnan asa bastan-aıaq oqyp shyqtyń», – degen oı salady.
ánnattyń esikterinde ne jazylǵan? Hazreti Baıazıd nápsisinen kelgen bul oıǵa qatty renjıdi. Dereý túregep, sol jerdegi jıylǵan qaýymǵa qarata: «Meniń qyryq bes ret jasaǵan qajylyǵymdy kim bir tilim nanǵa aıyrbastaıdy?», – dep suraıdy. Sonda bir kisi basyn kóterip: «Men alamyn!», – dep nanyn ustatady. Baıazıd Bıstamı nandy alyp, sol jerdegi bir ıttiń aldyna tastaıdy.
İsin aıaqtap bitken soń, jol daıyndyqtaryn jasap, Rým aımaǵyna (Anadoly) qaraı bet alady. Biraq ne úshin ketip bara jatqanyn ózi bilmeıdi. Uzaq kúnderge sozylǵan osy saparda bir shirkeý popymen kezdesedi. Ol Baıazıdtiń qolynan ustap ertip, úıine alyp keledi. Úıiniń ishinen bir bólmesin bosatyp berip, kúndelikti asyn tańda jáne keshke ákelip berip turady. Baıazıd osy bólmede tek ǵıbadatpen ýaqyt ótkizedi. Bul jaǵdaı bir aı jalǵasady. Nápsisine qarata: «Eı, nápsim! Men seni tárbıelegim keledi, biraq sen jamandyqtan tyıylmaısyń», – dep turǵanda pop ishke kirip:
«Esimiń kim?», – dep suraıdy.
Ol: «Baıazıd», – dep jaýap beredi. Pop: «Óziń jaqsy adam ekensiń. Shirkin, Isa Másihtiń quly bolǵanyńda ǵoı!», – degende, bul sózder Baıazıdke aýyr tıip, úıden ketýdi uıǵarady, sonda pop: «Bul jerden qyryq kúndi toltyryp, bir-aq qaıt! Óıtkeni, jaqynda bizdiń úlken meıramymyz kele jatyr, sony kórip tamashalaǵanyńdy qalaımyn. Bizdiń qadir tutatyn kósemimiz, ǵulamamyz – bas popymyz sol kúnderde bir ret qana ýaǵyz aıt ady. Onyń nasıhatyn tyńdaýyńdy ótinemin», – deıdi. Hazreti Baıazıd poptyń bul usynysyn qabyldap, qyryq kún qalatyn bolady.
Qyryq kún bitkende pop bólmege kirip: «Marhabat, syrtqa shyǵýyńyzdy ótinemin. Búgin bizdiń mereke kúnimiz», – deıdi. Baıazıd Bıstamı syrtqa shyǵý úshin qamdana bastaǵanynda pop: «Siz myna kıimińizben qalaısha myńdaǵan shirkeýlik poptardyń ortasyna kirmeksiz? Ústińizdegi kıimińizdi sheship, myna poptyń kıimin kıińiz de, moınyńyzǵa İnjildi asyńyz!», – deıdi. Bul usynys ta oǵan aýyr tıedi, biraq «munyń da astarynda jatqan bir hıkmet bar shyǵar» dep, poptyń ákelgen kıimderin kıip, jıyndaryna barady.
Eshkim de onyń musylman ekenin ańǵarmaıdy. Biraz ýaqyt ótken soń poptardyń kósemi keledi. Biraq sóılemeı turyp qalady. Nege ýaǵyz- nasıhatyńyzdy bastamaısyz dep suraǵanda: «Aralaryńda bir musylman bola tura men qalaısha sóıleıin?!», – dep jaýap beredi. Jınalǵan qaýym men poptar shýlap: «Ony bizge kórsetińiz, kózin qurtaıyq!», – desedi. Bas kósem: «Tynyshtalyńdar! Men onyń kim ekenin senderge aıtpaımyn. Eger oǵan tımeıtinderińe ýáde berseńder, kórseteıin», – deıdi. Sonda poptar men halyq biraýyzdan ýáde beredi.
Bas pop: «Áı, Muhammedtiń úmbeti! Alla úshin ornyńnan turyp, ortaǵa shyq!», – dep daýystaıdy. Alańdap otyrǵan poptardyń arasynan Baıazıd Bıstamı ornynan turady.
– Atyń kim?
– Baıazıd.
– İlimnen habaryń bar ma? – degende: «Rabbym úıretkenderinen keıbir nárseler bilemin», – deıdi. Sonda pop: «Olaı bolsa, meniń suraqtaryma jaýap ber! Ekinshisi bolmaǵan bireý, úshinshisi bolmaǵan ekeý, tórtinshisi bolmaǵan úsheý, besinshisi bolmaǵan tórteý, altynshysy bolmaǵan beseý, jetinshisi bolmaǵan altaý, segizinshisi bolmaǵan jeteý, toǵyzynshysy bolmaǵan segiz, onynshysy bolmaǵan toǵyz, on birinshisi bolmaǵan on, on ekinshisi bolmaǵan on bir, on úshinshisi bolmaǵan on ekinshini aıt? Bular ne?», – deıdi.
Baıazıd Bıstamı bas popqa: «Meni jaqsylap tyńdańyz! Ekinshisi bolmaǵan bireý – ortaǵy, serigi, teńi, uqsasy bolmaǵan Alla Taǵala. Úshinshisi bolmaǵan ekeý – kún men tún. Tórtinshisi bolmaǵan úsheý – úsh talaq (bosatý, ajyrasý). Besinshisi bolmaǵan tórteý – Táýrat, Zabýr, İnjil jáne Quran Kárim. Altynshysy bolmaǵan beseý – bes ýaqyt namaz. Jetinshisi bolmaǵan altaý – kókter men jerdiń jaratylǵan alty kúni. Segizinshisi bolmaǵan jeteý – jeti qat aspan. Toǵyzynshysy bolmaǵan segiz – qıamet kúni Arshty tasıtyn segiz perishte. Onynshysy bolmaǵan toǵyz – áıeldiń toǵyz aı júktilik merzimi. On birinshisi bolmaǵan on – Musanyń (a.s.) Shuǵaıb paıǵambarǵa on jyl shopandyq qyzmet atqarýy. On ekinshisi bolmaǵan on bir – Iýsýf paıǵambardyń on bir baýyry. On úshinshisi bolmaǵan on eki – on eki aı», – deıdi. Pop kúlimsirep: «Durys aıttyń! Endeshe, maǵan aýadan ne jaratylǵanyn, ne saqtalyp qalǵanyn jáne kimniń aýamen joq bolyp ketkenin aıt», – degende: «Isa paıǵambar aýadan jaratyldy, aýada saqtaldy. Ad qaýymy aýamen joıylyp ketti», – dep jaýap beredi. Pop: «Durys aıtasyń! Aǵashtan jaratylǵan ne? Aǵashta jan saqtaǵan kim? Aǵashta ólgen kim?» – degeninde: «Musanyń (a.s.) asasy aǵashtan jaratyldy. Nuh (a.s.) aǵashtyń ishinde (kemede) saqtaldy. Zákárıa (a.s.) aǵashtyń ishinde aǵashpen birge aramen kesilip óldi», – deıdi. Pop qaıtadan: «Durys aıttyń! Ottan kim jaratyldy, ottan kim saqtaldy jáne ottan kim óldi?», – dep surady.
Hazreti Baıazıd: «Ottan İbilis jaratylǵan, Ibrahım (a.s.) ottan saqtalǵan, Ábý Jáhıl ottan ólgen», – deıdi. Pop taǵy da: «Tastan kim jaratyldy, tastyń ishinde kim saqtandy jáne tastan kim óldi?» – degende: «Salıh paıǵambardyń túıesi tastan jaratyldy. Káhf jastary tastyń ishinde qorǵandy jáne Ábraha men áskerleri tastan óldi», – degende pop: «Durys aıtasyń! Ǵalymdar: Jánnattyń esikterinde ne jazylǵan? «Jánnatta tórt ózen bar. Bireýi baldan, bireýi sútten, bireýi sýdan, bireýi sharaptan (jánnat sharaby). Bólek-bólek bolǵan bul ózender bir qaınardan shyǵady», – deıdi. Osy dúnıede munyń bir mysaly bar ma?», – degende: «Álbette, bar. Adamnyń basynan tórt bulaq shyǵady. Qulaq sýy – ashshy. Kóz sýy – tuzdy. Muryn sýy – basqa bir dám. Aýyz sýy – tátti», – dep jaýap beredi. Pop qaıtadan: «Durys aıtasyń! Jánnat ıeleri iship-jeıdi, biraq dáret buzbaıdy. Munyń da bul dúnıede uqsasy bar ma?», – degende, «Árıne, bar. Ana jatyryndaǵy náreste iship-jeıdi, biraq nájisi joq», – dep jaýap beredi.
Pop: «Durys aıttyń! Jánnatta Týba degen aǵash bar. Bul aǵashtyń kóleńkesi túspeıtin jánnatta birde-bir saraı joq. Munyń da dúnıede bir mysaly bar ma?». «Álbette, bar. Tańda kún shyqqanda qandaı bolady? Osyndaı emes pe?», – deıdi. Pop: «Durys aıtasyń! Qane, myna suraqtaryma taǵy jaýap ber! Bir aǵash bar. Onyń on eki butaǵy, ár butaǵynda otyz japyraǵy, ár japyraǵynda bes gúlden, olardyń ekeýi kúnge, úsheýi qarańǵyǵa qarap tur. Bul sonda qandaı aǵash bolǵany?», – degende: «Aǵash bir jylǵa teńeledi. On eki butaǵy – on eki aı, árbir butaǵyndaǵy otyz japyraq – kúnderi, árbir japyraqtaǵy bes gúl – bes ýaqyt namazdy bildiredi. Eki namaz ýaqyty kúndizge, úsh namaz ýaqyty qarańǵy mezgilge sáıkes keledi», – dep jaýap beredi.
Sońynda pop bylaı deıdi: «Maǵan myna nárselerden habar ber! Ózi qajylyqqa barǵan, táýap jasaǵan jáne bıik mártebelerge shyqqan, biraq onyń rýhy da joq, qajylyq ta oǵan ýájip bolmaǵan», – degende, Baıazıd Bıstamı: «Nuh paıǵambardyń kemesi», – dep, popqa qarap: «Eı, pop! Siz maǵan kóptegen suraqtar qoıdyńyz. Men qolymnan kelgenshe jaýap berýge tyrystym. Ruqsat etseńiz, men sizge tek qana bir suraq qoıaıyn. «Jánnattyń kilti ne? Jánnat esikteriniń tóbesinde ne dep jazylǵan?», – degende, pop úndemeı qalyp, jaýap berýden qashady. Jınalǵan poptar bul jaǵdaıdan mazasyzdanady: «Áı, Isa Másih úmbetiniń eń uly ǵulamasy! Nege jaýap bermeısiz, bul jeńilgenińiz be?», – deıdi.
Bas pop: «Joq, men suraqtyń jaýabyn bilemin, biraq jeńilgim de kelmeıdi», – deıdi. Jınalǵan qaýym: «Olaı bolsa nege jaýap bermeısiz?», – deıdi. Bas pop: «Eger de jaýap bersem, aıtqandaryma qosylasyńdar ma?», – deıdi. Sonda bári biraýyzdan «árıne, qosylamyz» dep ýáde beredi. Bas pop: «Olaı bolsa, tyńdańdar! Jánnattyń kilti men esikteriniń tóbesinde jazylǵan sóz: «Lá ılahá ıllallah Muhammádúr Rasýlýllah», – dep musylman bolady. Ony tyńdaýǵa kelgen myńdaǵan pop ta biraýyzdan kálıma sháhadat aıtyp, musylmandyqty qabyldaıdy. Baıazıd Bıstamı olardyń qastarynda biraz ýaqyt qalyp, Islamdy úıretedi. Osylaısha onyń bul jerge kelýiniń hıkmeti ashylady.
«Almaty-akshamý», №92, 3 tamyz, 2023 jyl