Almatyda QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bastamasymen jáne Ulttyq qoǵamdyq densaýlyq saqtaý ortalyǵynyń qoldaýymen BAQ ókilderine adam papılloma vırýsyna (APV) qarsy vaksınalaý máselesi boıynsha semınar-trenıng ótti. Onda Ulttyq ımmýndaý baǵdarlamasynyń jetekshi sarapshylary, megapolıs mamandary sóz sóıledi.
Iá, búginde "adam papılloma vırýsy" kún tártibinde turǵan taqyryp. Sebebi, bul onkologıalyq aýrýlarǵa, ásirese jatyr moıny obyryna tikeleı jol ashyp beretin vırýs bolyp otyr. Sondyqtan onyń aldyn alý úshin ekpe alý mańyzdy deıdi sala mamandary.
APV-na qarsy egiletin vaksınany álemniń 135 eli 15 jyldan beri qoldanyp keledi. Solardyń ishinde ózimizge irgeles jatqan Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Túrikmenstan da bar. Álemniń 117 eli adam papılloma vırýsyna qarsy vaksınalardy ózderiniń ulttyq ımmýndaý baǵdarlamasyna kirgizip qoıǵan, sonyń ishinde ozyq degen Eýropa, AQSH, Ulybrıtanıa, Kanada, Avstralıa jáne Latyn Amerıkasy bar. Al bizdiń Qazaqtan alǵash ret bıylǵy kúzde egýdi bastaıtyn bolady.
– Búgingi kúni ımmýndaý el halqynyń densaýlyǵyn saqtaýdaǵy ulttyq saıasattyń mańyzdy quramdas bóligi bolyp otyr. Áıelderde jatyr moıny obyrynyń kórsetkishi jyl sanap artýda. Al bul qaterli dertpen kúresýdiń eń tıimdi quraly – APV-na qarsy tura alatyn ekpe. Biz osyny halyqqa durys jetkizýimiz kerek. Elimizde kún saıyn jatyr moıny obyry keselimen 5-6 adam tirkeledi. Dál osy qaterli aýrýdan bir kúnde 2-3 áıel, bir jylda 600-i kóz jumady. Adam papılloma vırýsyna qarsy vaksınany sonaý 2006-2007 jyldary engizgen memleketterdiń kórsetkishine súıensek, on jyldan keıin APV-nyń onkogendik túrleri aınalymynyń 80%-dan astam tómendegenin kórsetedi, – deıdi QR DM Ulttyq qoǵamdyq densaýlyq saqtaý ortalyǵynyń basshysy Manar Smaǵul.
Adam papılloma vırýsy – bul búkil álemde óte keń taralǵan, shyryshty qabattar men terige áser etetin vırýstar tobynyń jalpy ataýy. Búginde vırýstyń 200-ge jýyq túri belgili bolyp otyr, olardyń kem degende 14-i qaterli isikter týdyratyny dáleldengen. Sonyń ishinde eń joǵary qaýiptisi – jatyr moıny obyryn týdyratyn 16 jáne 18-shi túri.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimeti boıynsha, álemde APV-na qarsy egilgen vaksınalardyń eshqaısysy jaǵymsyz reaksıalar týdyrmaǵan. Qazaqstan da óz ultynyń densaýlyǵyna alańdap, APV-na qarsy ekpeni bıyl úshinshi toqsannan bastap egýdi josparlap otyr. DDU usynysyna sáıkes, ol ekpe 9-14 jas aralyǵyndaǵy jasóspirim qyzdarǵa salynýǵa tıis. Al bizde, Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq vaksınalaý kúntizbesine sáıkes, DDU ustanymyn jáne Qazaqstan Respýblıkasynda halyqty ımmýndaý jónindegi sarapshylardyń Ulttyq tehnıkalyq konsýltatıvtik tobynyń usynymdaryn eskere otyryp, atalǵan ekpeni 11 jastaǵy qyzdarǵa salý kózdelip otyr. Árıne, ol kúshtep emes, ata-ananyń ruqsatymen egiledi.
Bizdiń el APV-na qarsy egiletin "Gardasıl" vaksınasyn tańdap otyr. Ol Golandıada shyǵarylady, 2006 jyly qoldanýǵa lısenzıa alǵan. Búginde 70-ten astam elde qoldanylady, "Gardasıl" – tórt valentti vaksına, ıaǵnı ol adam papılloma vırýsynyń eń qaýipti degen 6, 11, 16 jáne 18 degen tórt tıpinen qorǵaıdy.
– Jatyr moıny obyry 25-44 jas aralyǵyndaǵy áıelderde jıi kezdesetin onkopatologıalar arasynda ekinshi orynda turǵany da dabyl qaǵatyn jaǵdaı. Bul keseldi APV ınfeksıasy týdyrady. Atalǵan vırýs óte qaýipti. Óıtkeni ol jyldam juǵady, jasýshalardaǵy qaterli isiktiń degradasıasynyń qozdyrǵyshyna aınalady, nátıjesinde qaterli isiktiń damýyna jol ashyp beredi. Kóp jaǵdaıda aǵza APV ınfeksıasyn emdeýdi qajet etpeı-aq ózdiginen kúresedi. Alaıda keıbir adamdarda vırýs qaterli isiktiń damýyna ákelýi múmkin. Vaksınalaý men skrınıngti qamtıtyn aldyn alý baǵdarlamalary jatyr moıny obyrynyń aldyn alýda óz tıimdiligin kórsetti. Resmı zertteýler de APV ekpesiniń ekonomıkalyq tıimdiligin rastady. Bul vaksına jatyr moıny obyryna ákeletin aýrýdyń jolyn túbegeıli kesýi jáne odan bolatyn ólim-jitimdi 70-97%-ǵa tómendetýi múmkin, – dedi Almaty onkologıalyq ortalyǵynyń onkogınekologıa bólimshesiniń meńgerýshisi Raıhan Bolatbekova.
Osy oraıda aıta keteıik, APV qol alysý, súıisý, teridegi zaqymdanǵan jerler arqyly jáne jynystyq qatynas kezinde juǵýy múmkin. Sondyqtan saýna, monshalarǵa, sport zaldaryna, baseın, ájethanalarǵa barǵanda gıgıenalyq talaptardy saqtaǵan abzal.