Бұл оның келесі жылы өтетін сайлауға қатысуына кедергі болмақ
Батыс басылымдары соңғы күндері АҚШ-тың экс- президенті Дональд Трамп өзіне қарсы өтетін сотқа келді деп жарыса жаза бастады. Алайда, бұл процесс күні бүгін басталған жоқ. Мұндай істер ол билікте болған кезден бері жүруде. Жағдайды соңғы кездері өршітіп отырған оның саяси амбициясы. Ол екінші рет президент болуға мүдделі. 2024 жылғы сайлауға дайындықты әлдеқашан бастап кетті.
ДЕМОКРАТТАРДЫҢ БАСТЫ ҚАРУЫ – СОТ ЖҮЙЕСІ
Америка Құрама Штаттары әлемдік демократияның символы. Содан болар, әлемдегі ең күрделі саяси жүйе қалыптасқан. Мұнда ұзақ жылдан бері екі саяси партия билікке таласып келеді. Бір жағы демократтар болса, олардың басты бәсекелесі – республикалықтар.
Қазір екі партия арасында қызу бәсеке жүруде. Оған 2024 жылы өтетін президент сайлауы себеп болып отыр. Саяси бәйге экс-президент Д.Трамптың үміткер боламын деген мәлімдемесінен кейін қыза түсті. Ол бұл туралы 2022 жылдың қаңтарында айтып еді. Аризона штатында оны қолдап митинг өтеді. Бұл мәлімдемені сол кезде жариялаған. Оның бұл штатты таңдауы бекер емес. Аризона үнемі республикалықтарды қолдап келген штат. Ол 2016 жылғы сайлауда осы штатта жеңіп еді. Бірақ 2020 жылы күтпеген жерден штат Джо Байденді қолдады.
Бұл мәлімдемеден кейін демократтар іске кірісті. Партияның басты қаруы сот-құқықтық жүйе. Биыл Трампқа қарсы бірнеше іс қатар түрлі штаттарда жүруде. Кейбіреулері бойынша тергеу жұмыстары жүрзіліп жатса, екі іс бойынша сот процесі басталды. Биыл сәуірде президент болған кезде әйелінің көзіне шөп салды деген айып бойынша істі жабуға ұмтылды деген айып тағылды. Бұл іс Нью-Йорк федеральды сотында қаралуда.
Одан кейін маусым айында оның үстінен тағы бір қылмыстық іс қозғалды. Оған құпия құжаттарды дұрыс қолданбады деген айып тағылып отыр. Ал соңғы іс бойынша сот 3 тамызда басталды. Вашингтонның соты оған 2021 жылы Капитолийге жасалған шабуылға түрткі болды деген айып тағуда. Ал Трамп болса бұл істердің бәріне демократтарды айыптап отыр. Оның айтуынша, олардың басты мақсаты сайлауалды кампанияға кедергі келтіру. Экс-президенттің сөзінің жаны бар. Себебі, бір топ демократтар соңғы сот процесінің жария өтуін талап еткен. Олар 2021 жылғы оқиғалар демократияға қайшы дейді.
ТРАМП САЯСИ АҢЫЗДАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ХАС ШЕБЕРІ
Демократтардың сайлаудағы басты қаруы сот жүйесін өз мақсатына қолдану болса, Трамп қоғамның сезімдерін басқаруды әдетке айналдырған. Алғаш рет 2016 жылы жеңіске жеткен кезде де, одан кейін 2021 жылы сайлау нәтижесімен келіспейтін наразылардың Капитолийге басып кіруінде де осындай саяси технологияны қолданды.
Саяси аңыздарды жасау және сол арқылы қалың бұқараны басқару технологиясын көп саясаткерлер қолданады. Мемлекет пайда болғаннан бері қолданылып келеді десек, артық етпес. Оны әсіресе, авторитар, диктатураға бейім адамдар қолданады.
САЯСИ АҢЫЗДАР КЕҢІНЕН ҚОЛДАНЫЛАДЫ
Саяси аңыздарды колониалды елдер де жиі қолданған. Мысалы, патша үкіметі кезеңінде жоңғар шапқыншылығы жайлы аңыз әлі күнге дейін қазақ қоғамына әсер етуде. Бертін келе Кеңес Үкіметі ұлттар достығы аясында қазақ халқы меймандос, қонақжай халық деген аңызды өмірге әкелді. Бұл аңыз да бүгінгі күнге дейін қоғамдық-саяси жағдайға әсер етуде. Кез келген этносаралық дағдарыста ақсақалдар институты ортаға түсіп, басу айтқанда халықтың санасына сіңген көзқарастарды қолданады. Шындығында, меймандостық пен қонақжайлылық қазаққа ғана тән қасиет емес. Бізде бұл қасиет бар екені рас. Алайда, мұны саяси құрал ретінде қолдану тиімді емес. Дауды уақытша ғана шешеді. Негізі бұл құралдың орнына заң институттары жұмыс істеуі тиіс.
Біз жоғарыда демократтардың саяси мақсатына жету үшін сот-құқықтық жүйені қолданатынын жаздық. Ал Трамп билікке жету үшін саяси аңыздарды қолданады. 2016 жылы президент сайлауына Дональд Трамп пен Хиллари Клинтон басты қарсыластар болды. Сайлауалды кампания кезінде «пиццагейт» деген конспирологиялық «қастандық теориясы» (теория заговора) қоғамда кең тарады. Оның басты мақсаты Клинтонның саяси беделін түсіру еді. Бұл теорияға сәйкес, Клинтон мен өзге де демократиялық партия өкілдерінің балаларды азаптайтын құпия ұйыммен байланысы бар-мыс. Олар Comet Ping Pong пиццериясында жиналып, балаларды азаптайтын түрлі діни рәсімдер жасайды-мыс.
Трамп президент болған тұста Америкада тағы бір конспирологиялық теория тарады. QAnon деп аталатын теория бойынша әлемді және Американы құпия сатанист- педофильдер басқарады-мыс. Олардың ойынша, бұл ұйымға демократиялық партия өкілдері, голливуд жұлдыздары және өзге де белгілі тұлғалар кіреді. 2021 жылы Капитолийді басып алуға осы теорияны қолдайтындар қатысқан деген ақпарат та бар.
Экс-президентті қолдаушылар тағы бір конспирологиялық теорияны кеңінен таратады. Бұл теория бойынша сайлау нәтижесіне сыртқы күштер (мемлекеттер) әсер еткен, сондықтан Трамп сайлауда жеңілген. Бұдан шығатын қорытынды ХХІ ғасырда да саяси аңыздар кеңінен қолданылады. Тіпті, Америка Құрама Штаттарының өзінде де.
Ал келесі жылы өтетін сайлауға келер болсақ, Трамп республикалықтардың негізгі үміткері болса да, жеңіске жетуі қиын болмақ.
«Аlmaty-akshamу», №93, 5 тамыз, 2023 жыл