Саяси дебат

Орталық Азия елдерінің басшылары қандай бастамалар көтерді?

19 қыркүйекте БҰҰ-ның 78-сессиясы аясында саяси дебатта Орталық Азия елдерінің басшылары биік мінберден сөз сөйледі. Қатардағы азаматқа ол маңызы жоқ жай сөз болуы мүмкін. Алайда, мәселеге үңіліп қарар болсақ, оның мәні тереңде екеніне көзіміз жетеді. Ол үшін оған дейін болған оқиғаға назар аудару қажет. 14 қыркүйекте Тәжікстан астанасы Душанбеде Орталық Азия мемлекет­тері басшыларының 5-консультативтік кездесуі өткен болатын. Біз ол туралы газетіміздің 111-санын­да жазып едік. Сол кездесу алдағы болатын БҰҰ-ның 78-сессиясына дайындық болды. Себебі, аймақ елдерінің сөзі бір жерден шығуы керек. «Бөлінгенді бөрі жейді» дейді. Сонда кездесуде аймақ басшы­лары ортақ мәселені биік мінберде көтереміз деп уағдаласқан сыңайлы.

Газетіміздің 112-санында Қасым-Жомарт Тоқаевтың сөйлеген сөзіндегі саяси бастамаларға тоқталған болатынбыз. Одан бөлек, Мемлекет басшысы Орталық Азия мәселелерін де қозғады. Енді аймақтағы өзге ел басшыларының бастамаларына тоқталып өтсек.

АШХАБАД

экологиялық мәселелерге маңыз берді

Жалпы, соңғы кездегі геосаяси дағдарыс БҰҰ-ның жұмысына де­ген сынды үдете түсті. Егер халық­аралық ұйым нәтижелі жұмыс істе­се, еш дағдарыс болмас еді деген пікірде скептиктер. Алайда, Түркі­менстан Президенті Сердар Бердімұхамедов бұл пікірмен келіспейді. Оның сөзінше, дағда­рысқа қарамастан БҰҰ-ға балама жоқ. Ол дағдарыстан шығу үшін жаһандық қауіпсіздік стратегиясын қабылдауды ұсынды. Президент стратегияда әлемдегі аймақтар мә­селелеріне аса мән беруді жөн көрді. Әрине, бұл жерде оның айта­йын дегені Орталық Азия аймағы.

Сердар Бердімұхамедов өз сөзінде әлем елдерін Орталық Азия аймағының қауіпсіздігі және эколо­гиялық мәселелеріне мән бергені жөн екенін мәлімдеді. Осы мәсе­лені стратегиялық тұрғыдан шешу үшін Ашхабадта орталық құруды ұсынды. Сонымен қатар, Каспий теңізінің жаһандық экологияға әсері жайлы да сөз болды. Сондық­тан осы мәселеге де әлемнің наза­рын аударуға тырысты.

Түркіменстан басшысы БҰҰ- ның Тұрақты даму мақсаттары ту­ралы да сөз етті. Оның аясында көлік жолымен азық-түлік қауіпсіздігі мәселелерін көтерді.

БІШКЕК

бауырлас елді аймақ қауіпсіздігі мазалайды

Қырғыз Республикасының Пре­зиденті Садыр Жапаров та БҰҰ-на балама жоқ екенін мәлімдеді. Гео­саяси текетірес, инфляция мен азық- түлік қауіпсіздігі мәселелері болға­нымен, онымен күресу үшін бұл халықаралық ұйым жалғыз леги­тимді институт. Сондықтан бірлесе жұмыс істеген тиімді деген пікірде.

Қырғыз елінің басшысы Орталық Азияның екі негізгі мәселесін кө­терді. Бірі – қауіпсіздік, екіншісі – экологиялық дағдарыс. Оның ішін­де қауіпсіздік мәселесіне баса назар аударды. Көршімізді аймақ елдері арасындағы шекара мәселесі және Ауғанстандағы гуманитар­лық, экономикалық дағдарыс алаң­датады. Садыр Жапаров Қырғыз­станның Өзбекстанмен мемлекеттік шекараны құқықтық бекіту туралы келісімге келгенін атап өтті. Оған қос елдің басшыларының саяси жігері арқасында қол жеткенін айт­ты. Ендігі мәселе қырғыз-тәжік шекарасы мәселесін толық шешу екенін мәлімдеді. Оған қос тарап та мүдделі екені айтылды.

Президент, сонымен қатар, әлем елдерін Ауғанстан мәселесіне назар аударуға үндеді. Ондағы гумани­тарлық және экономикалық дағда­рыс Орталық Азияға, қала берді бүкіл әлемге кері әсер ететінін жеткізді. Шынында да, Ауғанстан жалпы Орталық Азия мен Таяу шығыс аймақтарының әлсіз тұсы. Есірткі және терроризм мен экстре­мизм экспорты сөзімізге дәлел.

Экологиялық мәселе ретінде Қырғыз елінің басшысы су тапшы­лығын көтерді. Оның сөзінде тау­дағы мұздықтар тез еріп жатыр. Оған халықаралық қауымдастық қаржылай инвестиция құю арқылы қолұшын бергені жөн деген пікір­де. Сонымен қатар, ол дамушы ел­дердің экономика мен экология са­лалары арасында қарама-қайшылық бар екенін айтты. Сондықтан да­мыған елдердің де көмегі қажет дейді ол.

ДУШАНБЕ Ауғанстан ахуалына алаңдайды

Тәжікстан Президенті Эмомали Рахмон сөзінің басым бөлігінде жаһандық климаттың өзгерісіне арнады. Мұның аясында Тәжікстанның су және мұздықтар мәсе­лесін көтерді. Климаттың өзгеруі­нен мұздықтар еріп  жатқан көрінеді. Бұл жағынан Тәжікстан мен Қырғызстанның жағдайы ұқ­сас. Екі ел де Орталық Азияның су доноры. Егер бұл мәселе шешілме­се, халқының саны өсіп жатқан ай­мақта терең климат дағдарысы орын алмақ.

Сонымен қатар, Эмомали Рах­мон Орталық Азия елдері бірауыз­дан Ауғанстан мәселесіне алаңдау­лы екенін атап өтті. Ол Ауғанстанға гуманитарлық көмекті ұлғайтуды ұсынды. Себебі, ондағы дағдарыс аймаққа ғана емес, бүкіл әлемге кері әсер етпек. Оның сөзінше, соңғы екі жылда есірткі саудасы күрт артқан. Елдің құқық қорғау органдары шекарада 10 тоннадан астам есірткі көлемін тәркілеген.

ТАШКЕНТ

Өзбек ағайын үшін де аймақтың әлемдегі саяси беделін арттыру – маңызды мақсат

Қазақстан мен Өзбекстан Прези­денттерінің сөйлеген сөздерін салыс­тыратын болсақ, қос елдің сыртқы саясаттағы ұқсас тұстарын көруге болады. Сөздерінің басы елдің әлемдік қауымдастықтағы жағымды имиджін қалыптастыру мақсатын көздеуге бағытталған. Астана әлем­дегі саяси тәртіп пен ондағы Қазақстанның орны жайлы айтса, Ташкент «Жаңа Өзбекстан» құрудағы рефор­малардың жетістігін атап өтіп, онда­ғы мақсат пен міндеттердің БҰҰ Тұрақты даму мақсаттарымен бірдей екенін сөзге тиек еткен.

Сонымен қатар, Өзбекстан да Орталық Азия аймағының әлемдегі саяси беделін арттыру мақсатында бастамалар көтерді. Президенттің айтуынша, аймақ оңтүстік пен сол­түстікті, батыс пен шығысты бай­ланыстыратын таптырмас көлік- коммуникация көпірі.

Шавкат Мирзиёев аймақ елдері басшыларының 5-консультативтік кездесуінде қол жеткізілген келісім­дерді БҰҰ деңгейінде қолдауға ша­қырды. Осы орайда жастардың да­муына әсер ететін «Күн тәртібіндегі Орталық Азия жастары – 2030» атты бағдарламаны қабылдауды ұсынды.

Өзбекстан өзге аймақ елдері секілді климат өзгерісі мен Ауғанстан мәселелеріне әлемнің назар аударуын құп көрді.

«Аlmaty-akshamy», №113, 23 қыркүйек, 2023 жыл