Отбасы - адамзат ойлап тапқан кез келген қоғамдық формаға қарағанда ұзақ өмір сүрген институт. Бірақ дәл осы отбасы қоғамдағы өзгерістерді бірінші болып сезеді. Бүгінде әйелдер еңбек нарығында белсенді, мансап құрып, отбасылық табыстың негізгі бөлігін табатын жағдайлар жиілеп келеді. Ал ер адамдар жаңа шындықта өз орнын іздеп, отбасындағы рөлін қайта бағамдауда.
ҚР Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының (ҚСЗИ) бас ғылыми қызметкері Айгүл Забирова ер мен әйел табысына қатысты қазақстандықтар арасында жүргізілген сауалнама нәтижесін бөлісті, - деп хабарлайды Aqshamnews.kz тілшісі.
Жаңа шындық: әйел - негізгі асыраушы
Қазақ қоғамында ер адамды отбасының басты асыраушысы ретінде қабылдау ғасырлар бойы қалыптасқан. Сондықтан "әйелдің күйеуінен көп табуы" кейде іштей қарсылық пен алаңдаушылық туғызады. Алайда бұл үрдіс тек Қазақстанға ғана тән емес. Бүкіл әлемде әйел табысы жоғары отбасылардың саны артып келеді. Бұл тек қаржылық емес, әлеуметтік және мәдени өзгерістердің де айғағы.
ҚСЗИ жүргізген сауалнама нәтижесі бойынша, қазақстандықтардың 60%-ы мұндай жағдайдан ешқандай мәселе көрмейді. Ал 37%-ы әйелдің көп табуы отбасында қиындық тудыруы мүмкін деп санайды. Себебі, қазір қоғамда дәстүрлі және заманауи түсінікпен өмір сүретіндер де бар.
Кім көбірек алаңдайды?
Зерттеу көрсеткендей, ер адамдар әйелдің табысы жоғары болған жағдайға көбірек алаңдайды: олардың 39%-ы мұны отбасылық мәселелердің көзі деп есептейді. Әйелдер арасында бұл көрсеткіш 36% шамасында. Бұл айырмашылық табысты ер адамдардың мәртебемен, ал әйелдер болса, отбасының әл-ауқатымен байланыстыруынан туындайды.
Жас айырмашылығы да маңызды рөл атқарады. Жастардың көбі (30 жасқа дейін) мұндай жағдайды қалыпты қабылдайды, ал үлкен буын (60 жастан асқандар) "ер адам - отбасының тірегі" деген дәстүрлі көзқарасты ұстанады.
Қызығы, ауыл мен қала тұрғындарының пікірінде айтарлықтай айырмашылық жоқ. Яғни бұл тек аймақтық емес, мәдени құбылыс. Ал білім деңгейі өскен сайын түсіністік те артады: жоғары білімі бар азаматтардың екі үшін бірі мұнда еш қауіп көрмейді.
Табыс пен сенімнің байланысы
Кіріс деңгейі төмен адамдардың арасында әйелдің көп табуы көбіне "билік пен бақылау" мәселесімен байланыстырылып, қауіп ретінде қабылданады. Ал қаржылық жағдайы жақсы, білімді азаматтар мұны отбасындағы серіктестік ретінде көреді.
Діни сенімі жоғары азаматтардың жартысына жуығы бұл жағдайды "отбасылық тепе-теңдікті бұзады" деп санайды.
Әлемдік тәжірибе: ескі мен жаңаның қақтығысы
Бүкіл әлемде әйелдердің ерлерден көп табуы қалыпты жағдайға айналып келеді. Бірақ бұл үдеріс барлық жерде бірдей қабылданбайды. Мысалы:
- АҚШ-та мұндай жұптар өз некелерін "өте бақытты" деп санау сирек кездеседі;
- Швеция сынды гендерлік теңдік жоғары елдің өзінде күйеуі әйелінен аз табатын ерлер арасында күйзеліс пен психологиялық қиындық жиі кездеседі;
- Жапонияда әлі де ер адамның табысы отбасы мәртебесінің өлшемі саналса, Қытайда керісінше, әйелдің мансабына құрмет артып келеді;
- Бірқатар мұсылман елдерінде әйелдің табысы ер адамның намысына нұқсан келтіреді деп саналады, бірақ жастар арасында бұл көзқарас өзгеріп келеді.
Ал Қазақстан бұл жағынан орта жолды ұстанады: еліміз ескі үлгіден алыстап, жаңа тепе-теңдікке қарай бет алған, бірақ әлі де дәстүрлі түсініктердің ізі сақталған.
Бүгінгі қоғамда "ер адам - асыраушы" моделінің орнына "біз бірге табамыз, бірге жауап береміз" деген жаңа парадигма қалыптасып келеді.
Әйелдің көп табуы отбасын әлсіретпейді, керісінше, серіктестік пен өзара құрметке негізделген жаңа үлгіні қалыптастырады. Қазір отбасы билік иерархиясынан тең құқықты серіктестікке ауысуда. Бұл - заманауи қоғамның басты белгісі болса керек.