Қылқалам шебері Жанұзақ Мүсәпір – Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, ЮНЕСКО бейнелеу өнері қоғамының мүшесі, ҚР көркем академиясының академигі және вице президенті, журналист, суретші. Еліміздің ерекше суретшісі қазақ халқының тұрмыс- тіршілігін, әдебиеті мен мәдениетін, әні мен жырын бейнелейді. Оның туындылары ұлы даланы шынайы танытады.
«Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің…»
Жанұзақ Мүсәпір бала кезінен өнерге жақын болды. Әкесі ұсталықпен айналысқан. Сол себепті, суретші де жастайынан әкесімен бірге қамшы өріп, ат әбзелдерін даярлап тірлікке етене араласып кетеді. Сонымен қатар, анасының арқасында алаша тоқуды меңгереді. Бейнелеу өнеріне деген махаббатқа осы факторлар да түрткі болған. 6 жасынан жоғары оқу орнына түскенше, дәл осылай ауыл мектебінен жетілген. Суретші өзінің кіндік қаны тамған жерге де еңбегін сіңірген. Жоғары білімін алған соң, туған жеріне оралған. 7 жылға жуық уақыт ұстаз болып, ауыл балаларын тәрбиелеген. Осылайша өзінің бар білгенін үйретіп, мықты шәкірттерді өмір бәйгесіне қосты.
Ұлы адамдардың портретін қалыпқа келтіру
Суретшіліктен бөлек, ақпарат саласында бірнеше жыл қызмет атқарды. Сол арқылы, көрермен мен суретшілердің арасында алтын көпір болды. Өзінің авторлық «Інжу-маржан» бағдарламасында суретшілердің туындыларын, өмірлері мен болмысын көрсетті. Өзінің де алға қойған мақсаты қазақтың өнерін дәріптеу еді. Сонымен қатар, ұстаздықты тастаған емес. Тұран-Астана университетінің доценті Жанұзақ Мүсәпір шәкірттеріне өте жақын. Оларға бар білгенін үйретіп қана қоймай, бірге көрмелерге барады. Осы кезге дейін 20-ға жуық жеке көрмесін өткізген. Бірнеше көрмесі шет елдерде өтті. Суретшінің көптеген туындылары қазақтың ұлы тұлғаларына арналған. Соңғы 15 жылда тарихта есімдері қалған тұлғалардың портреттерін қалыпқа келтірумен айналысып келеді. Бірнеше туындысы өзі ашылуына атсалысқан «Анаға құрмет» музейіне қойылған.
«Құдіретті қылқалам»
Бұл бағдарлама бүкіл Қазақстанды қамтуда. Бағдарлама аясында Атырау, Өскемен, Шымкент, Түркістан, т.б. қалаларға суретшілерді іздеп барды. Негізгі мақсаты – түкпір-түкпірдегі аты шықпаған суретшілерді таныту. Туындыларын халыққа паш ету. Адамдардың ондай өнер иелерінің бар екенін көргенін қалады. Өзі суретші болғандықтан, өзге де суретшілерді жақсы түсінді. Болашақта да осы мақсатқа бар күшін салары анық. Бұл да бір қазақ өнеріне қосқан үлкен үлес.
Суретші – жақсылықты көруші
Қоғамда суретшілер көп болса, еш жамандық болмас еді. Себебі, бұл адамдар тек әдемілік пен жақсылықты көреді. Олардың көзқарасы қарапайым адамдардан өзгеше. Өзгелер көрмегенді көріп, байқамағанды байқайтын қасиеті бар. Алайда, ол үшін де білім керек екені анық. Жанұзақ Мүсәпір өзінің әр туындысын салмас бұрын көп ізденеді. Оның тағы бір себебі, тарихты зерттеуге деген құлшыныс.
Бекзат өнердің бағбаны
Суретшінің соңғы туындысына Абай Құнанбайұлының 33 қара сөзі түрткі болған. Ол жерде: «Егер де мал керек болса, қолөнер үйренбек керек. Мал жұтайды, өнер жұтамайды. Алдау қоспай адал еңбегін сатқан қолөнерлі – қазақтың әулиесі сол. Бірақ құдай тағала қолына аз-маз өнер берген қазақтардың кеселдері болады» делінген. Жазушы да осы сөздермен толықтай келіседі. Оның ойынша ұлы Абайдың бұл қара сөзі бейнелеу өнері, шебер, зергерлердің нақ артықшылығын айқындайды. «Балалықтан даналыққа жол» туындысында әлемнің екінші ұстазы Әбу Насыр әл-Фарабидің өмірі бейнеленген. Суреттің атауы Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясына ұқсатып қойылған.
Абай жолы қалай халыққа үлгі болса, «Балалықтан даналыққа жол» туындысы да үлгі болсын деген ниетпен қойылған. Бастапқыда әл-Фараби жолы деп атамақ болған еді. Алайда, ұлы ғұламаның балалық шағынан, дана болғанға дейінгі сәттері бейнеленетін болғандықтан атауы өзгертілді. Картинаның биіктігі 180 см, ал ұзындығы 11500 см құрап отыр. Жалпы, туынды 5 картинадан (полиптих) тұрады. Суретші топтаманы салуға жеті жыл уақытын жұмсады. Топтама Әбу Насыр әл-Фарабидің 1150 жылдық мерейтойына сәйкес келді. Топтама Каир қаласынан бастап, Алматы, Талдықорған, Астана, Анкара, Дамаск қаласында таныстырылды. Полиптихтағы әр суреттің өзіндік мағынасы бар. Бірінші картинада, кітап оқып отырған бала әл-Фараби бейнеленген. Айналасындағы асық ойнаған балалар, түйе сауып жатқан келіншектер нақ ұлы даланы білдіреді. Екінші картинада көптеген қалаларды байқауға болады. Яғни ғұламаны даналыққа жетелеген қалаларды көреміз. Әлемнің екінші ұстазының білім алу мақсатымен Самарқан, Шам, Бұқара, Шаш, Ташкент қалаларында болғанын білдіреді.
Сонымен қатар, картинада Ұлықбек обсерваториясын, Отырар теңгесін, балбал тасты байқауға болады. Суретшінің пікірінше, ғұламаның осы қалаларда алғашқы трактаттары жазылып, білімге деген құштарлығы артқан.
Үшінші картинада – ғұлама өмір сүрген Мерв қаласы. Дәл осы суреттен музыка өнері мен зергерлік өнер байқалады. Түркіменнің тарихи кітапханасы осы қалада орналасқан. Суретте әл-Фарабидің Хамаданнан алған білімі, Мешхедтегі мектебі Нишапурмен жалғасқаны туралы айтылады.
Төртінші картинада – Бағдат қаласы. Тап осы қалада «Музыканың үлкен кітабын» және басқа да еңбектерін жазған болатын. Көкте рухты көтеретін қаршыға белгіленген. Бұның өзінде терең мағына жатыр.
Соңғы картинада ғұламаның соңғы демі шыққан қала бейнеленген. Дамаскінің шығыс қақпасында әл-Фарабиді тосып тұрған адамдар тұр. Топтама халық пен ойшылдың көріскен жерінен аяқталады. Ғұламаның кесенесі осы қалада орналасқан.
Әл-Фараби сияқты ұлы ғұламаны қайта тірілткен бұл туынды биыл ҚР Абай атындағы әдебиет және өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылып отыр. Бұл өте орынды шешім. Себебі, суретшінің негізгі мақсаты – тарих пен мәдениетті қайта жаңғырту. Сондықтан бұл атаққа әбден лайықты деп есептейміз.