«ءۇت امالى» اقپاننىڭ 20-سىنان باستالىپ 25-ىنە دەيىن سوزىلادى
...اقپان الدامشى. ءبىر ءبۇيىرىڭدى قىزدىرسا، ەكىنشى ءبۇيىرىڭدى مۇزداتادى. ءبىر قولىمەن ماڭدايدان سيپاپ، ەكىنشى قولىمەن ماڭدايدان شەرتەدى. اقپان –تۇراقسىز: كەيدە ايازدىڭ بەتى قايتىپ، سىنادى، كەيدە اسپان تۇنەرىپ، جاپالاقتاپ قار جاۋادى. ونىڭ بۇرقاسىندى دا، شۋاقتى كۇندەرى الما-كەزەك. قاڭتاردا بۇرقاسىن، بوران تاۋلىك بويى سوقسا، اقپاندا تۇندە، تاڭ الدىندا سوعادى. «جاقسىلىعىنا بارسا – قۇت، جاماندىعىنا بارسا – جۇت» ايى.
اقپان بوراندايدى، كەلەر ناۋرىز – جىلاۋىق. اقپان ايىنىڭ اياعىندا اياز ايىلىن جيىپ، قىستىڭ قاھارى قايتادى. «اقپاندا كۇن ات ادىم ۇزارادى». كەشكىسىن اسپاندا جۇلدىز بىجىناپ كورىنسە، قىستىڭ ۇزاققا سوزىلۋى مۇمكىن. قىراۋ تۇسپەي، كۇن جەلدى بولسا، بوران سوعادى. جۇلدىز جىمىڭداسا، بوران سوعادى، جارقىراسا اياز تۇرادى، كۇڭگىرتتەنسە كۇن جىلىراق بولادى. مۇزداق قار قاراعاش بۇتاعىنا جابىسىپ تۇسپەسە، كۇن سۋىتادى. سالقىن جانە ىلعالدى بولسا، كەلەر تامىز – ىستىق بولادى. اۋا رايى اشىق بولسا، جاز قۋاڭ بولادى. جەر كولكىلدەپ، ىلعال مولايسا، جازدا جەردىڭ وتى مولايادى. دالا قارلى بولسا، كەلەر جازدا جەر ءنارلى. القاپ قالىڭ قار جامىلسا، كوكەكتە كول سۋعا تولادى. اقپاننىڭ ون بەسىنشى جۇلدىزى – قىس پەن كوكتەمنىڭ العاش ۇشىراساتىن كۇنى. بۇل كۇنگى اۋا رايى قانداي بولسا، كوكتەم رايى دا سول تاقىلەتتى بولماق. ەكى ارالىقتا قار جاۋسا، كوكتەم جاڭبىرلى بولادى... مىنە، قازاقى پايىم وسىلاي تاپتىشتەيدى.
بۇل بولجامعا قوسارىمىز، وتكەن جولى جازعانىمىزداي اقپان امالى كوپ اي. ءتىپتى، كەيدە ەكى امال قاباتتاسىپ كەلەدى. سودان دا بولار، بۇل ايداعى اۋا رايىن «تۇسكە دەيىن كيىز، تۇستەن كەيىن ءمۇيىز» دەگەن بۇرىنعىلار.
ايدىڭ 17-سىنەن باستاپ بۇرشاقتان كىشى، مۇزدى قار تۇيىرشىگى ارالاس سىرعاق جۇرەدى، قاتتى بوران سوعادى، سول كەزدە قاسقىردىڭ ارلانى مەن قانشىعى جۇپتاسادى، مۇنى اتاقتى«ءبورى سىرعاق» دەيدى. بۇل الاساپىران امال ءبىر اپتاعا سوزىلادى.
اقپانداعى ءقاۋىپتى سانالعان امالداردىڭ ءبىرى – «ءۇت امالى». ول دا كەزەگىن كۇتىپ تۇر. 20-سىنان باستالىپ، ايدىڭ 25-ىنە دەيىن سوزىلادى. «ءۇت» ءسوزىنىڭ قايدان شىققانى تۋرالى ءارتۇرلى اڭگىمە بار. بىرەۋلەر قازاقتار ىلگەرىدە سيىردى «ءۇت» دەپ اتاعان دەسە، ەندى بىرەۋلەر كيىز ءۇيدىڭ ساڭلاۋىنان تۇسكەن ساۋلەنى «ءۇت» دەگەن دەسەدى.
اۋا رايى ەرەكشەلىگى: قار ەرىگەنمەن، قاتتى قاسات قار ەرىمەيدى. سيىرلار وسى مەزگىلدە جاتپاي، ءبىر-بىرىن سۇزگىلەپ، سىقىرلاپ ءجۇرىپ الاتىن بولعان. امالدىڭ «سيىر» اتالۋىنا وسى كورىنىس سەبەپ بولعان سىڭايلى. تەرەڭىرەك ويلاپ، زەردەلەسەك، ساڭلاۋدان تۇسكەن ساۋلە مەن سيىردىڭ تەڭسەلىپ ءجۇرۋى امالدىڭ كەلگەنىن عانا بىلدىرەتىن كورىنىس. نەگىزى قازەكەڭ «ءۇت» دەپ ساڭلاۋدان تۇسكەن ساۋلەنىڭ ىشىندەگى قوزعالىپ جۇرگەن ەسەپسىز توزاڭدى ايتقان. ول كۇننىڭ جىلىناتىنىن، تابيعاتتىڭ وزگەرەتىنىن، شۋاقتى كۇندەردىڭ جاقىن ەكەندىگىن بىلدىرەتىن توزاڭ. بۇرىنعىلاردىڭ «ءۇت كەلدى، قۇت كەلدى» دەپ ماساتتانۋىنىڭ دا، وسى ماقالدىڭ شىعۋىنىڭ دا سەبەبى وسى بولسا كەرەك.
قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا ايدىڭ باستالعانىنا بۇگىن 2ء-شى كۇن. ءسوز ەتىپ وتىرعان اپتامىز ايدىڭ باسى مەن ورتاسىنا سايكەس كەلىپ تۇر. بۇل اۋا رايىندا بولاتىن وزگەرىستى اڭعارتسا كەرەك. الداعى اپتادا اۋا رايى تۇراقسىز بولاتىن سىڭايلى: اشىق كۇن دە، جاۋىن-شاشىن دا كورىنىس بەرۋى عاجاپ ەمەس. ءبىراق تاڭەرتەڭ جانە تۇنگە قاراي ايتارلىقتاي سۋىق ورىن الادى، جالپى العاندا، ىزعارلى كۇندەر كورىنىس بەرەدى...
بابالار بولجامى
اقپان ايىنىڭ سوڭعى اپتاسىنا جاسالعان جورامال:
*قىس قارسىز بولسا، جاز قۋاڭ بولادى.
*جەر كولكىلدەپ، ىلعال مولايسا، جازدا جەر وتتى.
*دالا قارلى بولسا، كەلەر جازدا جەر ءنارلى بولادى.
*القاپ قالىڭ قار جامىلسا، كوكەكتە كول سۋعا تولادى.
*ەكى ارالىقتا قار جاۋسا، كوكتەم جاڭبىرلى بولادى.