تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى العاشقى قابىلدانعان زاڭدا زاڭنامالىق باپتاردىڭ ءبارى اشىق جازىلعانىمەن، العاشقى پرەزيدەنتتىڭ لاۋازىمى، مىندەتى، قۇزىرەتتىلىگى ول جەردە كورسەتىلمەگەن ەدى. 1995 جىلعى اتا زاڭمەن سالىستىرعاندا ۇلكەن ايىرماشىلىق بار. ماڭىزى – سوندا. بيىل رەفەرەندۋم وتكەنى بەلگىلى. تالقىلاۋ ءوتتى دەپ ەسەپتەۋگە بولادى. سول تالقىلاۋ بارىسىندا 22 وزگەرىس ەنگىزىلىپ، ماڭىزدىسى – العاشقى پرەزيدەنتتىڭ قۇزىرەتىن الىپ تاستاۋ امالدارى قاراستىرىلدى. سەبەبى، باسقا مەملەكەتتەردە مۇنداي باپتار كورسەتىلمەگەن. زاڭگەرلەر قاتىسىپ، وزدەرىنىڭ ۇسىنىستارىن ءبىلدىردى. زاڭنىڭ كەيبىر تۇسىنىكسىز تۇستارى رەفەرەندۋمدا اشىق ايتىلىپ، وزگەرىستەر ەنگىزىلگەنىنە تولىق كوڭىلىم تولادى. ءبىراق ايتا كەتەتىن ءبىر جايت بار. اتا زاڭدا ءالى كۇنگە دەيىن بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ قولى تۇر. تۇبەگەيلى وزگەرۋى ءۇشىن پرەزيدەنتتىڭ قولى دا وزگەرۋگە ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن. ياعني قازىرگى پرەزيدەنت ق.ج.توقايەۆتىڭ قولى تۇرۋى كەرەك.
كونستيتۋسيانىڭ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ماڭىزىن ەڭ ءبىرىنشى مەملەكەتتىك تىلدەن باستاۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق ءمانى وتە جوعارى. تاريحي ماعىناسى بار. تاۋەلسىزدىك ءبىزدىڭ ۇلتتىق بوستاندىعىمىز. ول – ساياسي، شارۋاشىلىق، الەۋمەتتىك جاعىنان مەملەكەتتىك ءۇردىستى ساقتاپ قالۋ. جالپىلاما تىلدە كونستيتۋسيا دەپ اتالعانىمەن، ءبىز «اتا زاڭ» دەپ اتاۋىمىز كەرەك. سەبەبى، ول جەردە ۇلتتىق ماعىنا بار. ءبىزدىڭ ۇرانىمىز ەكەنىن ءبىلدىرىپ تۇرادى. حالىقتىڭ ار-ۇجدانى، نامىسى مەن ابىرويى جاتىر.
مامان رەتىندە زەرتتەۋىمشە، تاۋەلسىزدىك العان سوڭعى 30 جىل ىشىندە حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساۋاتى وتە تومەن دەڭگەيدە جانە ولار زاڭدى بىلۋگە تالپىنبايدى. نەگە؟ وعان حالىقتى كىنالاۋعا بولمايدى. بىرىنشىدەن، بىزدە زاڭ جەرگە جەكەمەنشىك قۇقىق بەرىلگەندىكتەن ازاماتتار پەندەشىلىكپەن ءوز باسىن عانا ويلاپ كەتتى. كوپشىلىگى زاڭنىڭ حالىق ءۇشىن عانا ەكەنىنە كوڭىل بولمەيدى. تەك باسىنا ءىس تۇسكەندە، شەشىمىن تاباتىن باسقا جول جوق كەزدە عانا زاڭدى بىلۋگە امال جاسايدى. ول – ۇلكەن قاتەلىك. ەكىنشىدەن، زاڭ باپتارىنىڭ قازاقشا نۇسقاسى تۇسىنىكسىز جازىلعان. ءتىپتى زاڭگەرلەردىڭ وزىنە قيىنعا سوعىپ جاتادى. بىزدە زاڭ ءبىرىنشى ورىسشا جازىلادى دا، سودان كەيىن بارىپ قازاقشاعا اۋدارعاندا نەگىزگى باپتاردىڭ ءمان-ماعىناسى، قۇرىلىمى وزگەرىپ كەتەدى. حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساۋاتىن اشۋ ءۇشىن وسى باعىتتا تەز ارادا ارەكەت جاساۋىمىز كەرەك. وسىنداي قۇقىقتىق تاقىرىپتاعى سۇحباتتار كوپ بولۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. جالپى، زاڭگەرلەر حالىقپەن جۇمىس ىستەمەيدى. قىزمەت كورسەتەدى. تەلەارنالار مەن گازەتتەردە اشىق سۇحبات رەتىندە ارنايى باعدارلامالار كوپ بولۋ كەرەك. ونىڭ ءبارى حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساناسىنىڭ قالىپتاسۋىنا كەرەك نارسە. زاڭسىزدىق بولماي تۇرىپ حالىق زاڭ قۇزىرەتىن بىلگەن ءجون. وكىنىشتىسى سول، بۇل باعىتتا ەشقانداي قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اينالىسىپ جاتقان جوق. ءبارى بولارى بولىپ، بوياۋى سىڭگەننەن كەيىن بارىپ ارەكەت جاسايدى. جازالاۋعا ۇمتىلادى. قۇرتۋ، جويۋ، سوتتاۋ جاعىنا عانا باس قاتىرامىز.
قۇقىقتىق ماسەلەلەردى زەرتتەۋگە جانە ونى رەتتەۋگە، دۇرىس قولدانىلۋىنا بىردەن-بىر جاۋاپتى تۇلعالار – قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى. بۇگىندە ولاردىڭ حالىقپەن جۇمىس ىستەۋى وتە تومەن دەڭگەيدە. پرەزيدەنت ق.ج.توقايەۆ حالىققا بەت بۇرۋ ەكەنىن ايتىپ ءوتتى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ كەيبىرى – ءبىلىمسىز. ءتىپتى ول نارسە سوت جۇيەسىندە دە بار. قوعامدىق قاتىناستى رەتتەيتىن قوعامدىق بىرلەستىكتەردەگى زاڭدى تۇلعالاردىڭ زاڭناماسىن بىلمەيتىن سوتتار دا بار. رەفەرەندۋمدا كونستيتۋسيالىق سوت قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتىلىپ، بەكىتىلىپ، قابىلداندى. ونىڭ قۇزىرەتى وتە ۇلكەن. كونستيتۋسيالىق سوت – حالىقتى قورعايتىن سوت.
1993 جىلعى زاڭدا كونستيتۋسيالىق سوت تۋرالى جازىلعان، ال 1995 جىلعى زاڭدا ول جوق. ءبىراق رەفەرەندۋم تۋرالى ايتىلادى. سوندا رەفەرەندۋمنىڭ قورىتىندىسىن كىم قارايدى؟ 1993 جىلعى زاڭدا كونستيتۋسيالىق سوت، جوعارى سوتتاردىڭ قۇزىرەتى جانە سوت جۇيەسىنىڭ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ، پروكۋراتۋرانىڭ، باسقا دا مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ قۇزىرەتى جانە ولار حالىققا قالاي قىزمەت ەتۋ كەرەكتىگى جاقسى جازىلعان. ال 1995 جىلعى زاڭدا جوق ەكەنىن بايقادىق. كونستيتۋسيالىق سوت بولماسا، جوعارى سوتقا دەيىن جەتكەن سوتتىڭ ۇكىمدەرى مەن شەشىمدەرى اشىق قالادى. كونستيتۋسيالىق سوت بولعانى وتە ءتيىمدى. 1 جەلتوقسان قۇرىلادى دەلىنگەن. مۇمكىن جاڭا جىلدان باستاپ كونستيتۋسيالىق سوت قۇرىلىپ قالار دەگەن ويدامىز. كەلەسى جىلى ءبىزدىڭ سوت جۇيەمىزدە وتە كوپ وزگەرىستەر بولادى.