قوقىس وڭدەۋ فيلوسوفياسى جولعا قويىلىپ كەلەدى.
قازىرگى تاڭدا بۇكىل الەم جۇرتشىلىعىنىڭ نازارىنداعى ماسەلە – قوقىس. جاپونيا، سينگاپۋر، اقش سىندى وركەندەگەن ەلدەر قوقىس وڭدەۋدىڭ جاڭا ەكونوميكالىق باعىتىن تاپتى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە سۇرىپتاپ، قالدىقتى كادەگە جاراتۋدىڭ مودەرنيزاسياسىن پايدالانۋدا.
ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، جىلىنا ورتا ەسەپپەن ۇلكەن قالانىڭ ءار تۇرعىنى 500 كيلوگرامم قوقىس شىعارادى، ال شاعىن قالانىڭ ءار تۇرعىنى 150-200 كيلوگرامم قوقىس توگەتىن كورىنەدى. وسى باعىتتا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، قاعاز ىدىراۋ ءۇشىن 5-10، پوليەتيلەنگە 250-500، شىنىعا 1000 جىل كەرەك. ماسەلەن، ءبىز كۇندەلىكتى تۇتىناتىن پاكەتتەر شىرۋىنە 300 جىل ۋاقىت قاجەت. ەندى ەسەپتەي بەرىڭىز: ءبىز اينالاسى بىرنەشە جىلدان، عاسىرلارعا ۇلاسقان ۇزاق مەرزىمدەردە قانداي اۋا جۇتۋدامىز. كوپتەگەن ەكولوگتاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ول قالدىقتاردان بولىنەءتىن ۋلى زاتتار ءتۇرلى باكتەرولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ تۋۋىنا سەبەپ بولادى ەكەن. اسىرەسە، ءسپيد-تىڭ تارالۋى، اۋامەن كەلەتىن اۋرۋ-سىرقاۋلار ءبىرتىندەپ قوقىس توگىلەتىن پوليگوندار ماڭىنداعى ەلدى مەكەندەر ارتىنان بارشا قالا، مەملەكەت، الەمگە زاردابىن تيگىزەدى. وتكەن XX عاسىردا بارشا دۇنيەدە عىلىمي تەحنيكالىق ورلەۋدىڭ ناتيجەسىندە تەحنولوگيا دامىپ، زاۋىتتار مەن فابريكالار سالىنا باستادى. ال، ونەركاسىپ ورىندارى كوبىنە ەلدىڭ ەكونوميكالىق احۋالىن دامىتتى، ءبىراق ونىڭ ەكىنشى تۇسى دا بار ەدى. بىرتىندەپ ءوندىرىس ورىندارى نۋلى-توعايلى، وزەن كولدەر ماڭايىنا سالىندى. ۇلكەن-ۇلكەن فابريكالار كاسىبىن دومالاتىپ، قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋىن ەستەن شىعاردى. سودان بەرى بۋداقتاعان ءتۇتىن، كەرەكسىز سۇيىق قالدىقتار بيوسفەرا قاباتىن لاستاۋدا. ورمان توعايلار وتالىپ، وزەن-كولدىڭ سۋلارى تارتىلىپ جاتتى. سوزىمىزگە تۇزدىق، ءبىر عانا مىسال – ارال تەڭىزى. الەمدىك عالىمدار گيمالايدىڭ باسىنان ارالدان ۇشقان تۇزدىڭ قالدىقتارىن تاپقان. دەمەك، بۇل – عالامدىق پروبلەما. جاپونيا، سينگاپۋر، امەريكا قۇراما شتاتتارىندا قوقىستى كاسىپ ەتىپ، ءناسىپ تاۋىپ وتىرعان كاسىپورىندار بار. قاراپايىم اعاشتىڭ جاڭقاسىنان قالعان قيقىمدى ارزانعا ساتىپ الىپ، ودان ءتۇرلى شكاف، ەسىك، تاعى سول سەكىلدى تۇرمىستىق زاتتاردى جاساپ، تۇتىنۋشىعا ەكى ءۇش ەسە باعاسىندا نارىققا جونەلتەدى. ال ونىڭ سىرتىندا شەتەلگە ەكسپورتتاۋ بار. بىزدىڭشە، بۇگىنگىنىڭ ەڭ وزەكءتى ماسەلەسى – ازىق-تۇلىك ءقاۋىپسىزدىگىنەن كەيىنگى ورىنداعى «قوقىس» پروبلەماسى دەپ بىلەمىز. جاھان كۇن سايىن وزگەرىپ جاتىر. سول ۇدەرىستەن قالماۋ ءۇشىن الەم ەلدەرى ءوز ەكونوميكالارىن ءارتاراپتاندىرىپ الەك. بىزدە كەلەشەكتە دامىعان ءوركەنيەتتى مەملەكەتتەردىڭ كوشىنەن قالمايىق دەسەك، تازا قالا، تازا اۋا، دەنى ساۋ ۇرپاق قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قوقىستى كادەگە جاراتايىق.
قالدىقتى وڭدەۋدىڭ ءوز ەتيكاسى بار
ولاي دەيتىنىمىزدىڭ ءوز ءجونى بار. ماسەلەن، دامىعان ەلدەردە قوقىستى تاستاۋدىڭ دا ادەبى جانە وزىندىك ەتيكاسى قالىپتاسقان. ەندى وسى تاقىرىپتى تەرەڭىرەك تارقاتىپ ايتالىق. امەريكا، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا سىندى ەكونوميكاسى قارىشتاپ دامىعان مەملەكەتتەر قالدىقتى كادەگە جاراتۋعا تىرىسادى. ونى وڭدەپ، ءتۇرلى بۇيىمدار جاسايدى. بىلاي قاراعاندا ناعىز تابىس كوزىنە اينالدىرعان. ەندى رەت رەتىمەن باياندايىق. ول جەرلەردە ارنايى ورىندار قاراستىرىلعان. سوعان بارىپ، بەلگىلەنگەن جەرىنە تاستايدى. دالىرەك ايتقاندا، سۇرىپتاۋ ءادىسىن قولدانادى. مۇندا پوليەتيلەن، پاكەت، بوتەلكە، شىنى ىدىس، ت.ب ءبولىپ، ءارقايسىسىن بولەكتەپ قويادى. مىنە، سودان كەيىن سۇرىپتاپ، ونى زاۋىت پەن فابريكالاردا قايتا وڭدەۋ جەڭىل بولماق. وسىلايشا قورشاعان ورتاعا ءوز ۇلەسىڭىزدى قوسا الاسىز.
كادەلى ءىس ءھام تازالىق
وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، قورشاعان ورتانى امان ساقتاۋ - تىكەلەي ءارقايسىمىزعا بايلانىستى شارۋا. ونى كۇتىپ باپتاپ، شاشپاي-توكپەي امان ساقتاۋ - زامان تالابى. پاكەتتەر مەن پلاستيكتەردىڭ ءشىرۋىن كۇتپەگەن ءجون. ونى مەيلىنشە ارنايى قوقىس سالاتىن جاشىك كورسەڭىز، سۇرىپتاپ تاستاعان دۇرىس. مۇنداي باستاما ءارقايسىمىزدىڭ ازاماتتىق قوعامعا دەگەن جىلجۋىمىزدىڭ تىكەلەي كورىنىسى بولار ەدى.
ەلىمىزدەگى قوقىس وڭدەۋ يندۋسترياسى
سوڭعى جىلدارى قوقىستان دا پايدا بار ەكەندىگىن كاسىپكەرلەر قاۋىمى تۇسىنە باستادى. كۇندەلىكتى ومىردە اسا ءمان بەرە بەرمەيتىن، تەك ءجاي شارۋاعا بالايتىن دۇنيە ەرتەڭگە وزەكتى بولۋى مۇمكىن. الەمنىڭ ۇزدىك ونەرتاپقىشتارى ۇلكەن قۇرىلعى اپپاراتتار ارقىلى قالدىقتى وڭدەۋگە كىرىسىپ كەتكەنىنە دە ءبىراز ۋاقىت بولدى. قازاقستاندا قوقىستىڭ قورى وڭدەۋگە تولىقتاي جەتەرلىك دەپ ايتا الامىز. ويتكەنى بۇعان دەيىن ونداي زاۋىتتار ەل اۋماعىندا بولماعان ەدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى نارىقتىق ەكونوميكالىق جاعدايدا عۇمىر كەشۋدەمىز. وسىعان وراي شەتەلدىڭ وزىق تاجىريبەسى بىزگە دە جەتتى. وسىعان دەيىن نۇر-سۇلتان، شىمكەنت، الماتى مەگاپوليستەرىندە ارنايى قوقىس وڭدەيتىن زاۋىتتار اشىلعانىن بىلەمىز. بۇل جىل ساناپ ءوز ناتيجەسىن بەرۋدە. ياعني، بۇرىن اياق الىپ ءجۇرۋ مۇمكىن بولماعان پوليگوندار ەندى قايتا وڭدەۋ ايماقتارىنا اۋىسۋدا. قالدىقتى وڭدەپ، ودان كۇندەلىكتى پايداعا اساتىن نارسەلەر جاسالىنۋدا. ءتىپتى شەتەلدە اياق كيىمنەن باستاپ، بازاردان قايتقاندا تۇتىناتىن قول پاكەتتەرىنە دەيىن شىعارادى. بۇل دەگەنىمىز عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ جەتىلگەندىگىن بىلدىرەدى.
قوقىستى وڭدەۋ ەكونوميكانى ورلەتۋمەن تەڭ
ساراپشىلاردىڭ پىرىنشە، دۇنيەجۇزىنىڭ دامىعان مەملەكەتتەرىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ قارقىندى دامۋىنا بىردەن ءبىر سەبەپشى فاكتور – قالدىقتى وڭدەۋ بولىپ تابىلادى ەكەن. الداعى 10-15 جىلدا قالدىقتى وڭدەۋ 4 ەسەگە دەيىن ارتىپ، قىرۋار قارجى تۇسىرەتىن قارجىلىق درايۆەرگە اينالۋى عاجاپ ەمەستىگىن ايتۋدا. بۇگىننىڭ وزىندە بۇل سالانىڭ ناتيجەلى كورسەتكىشى بويىنشا اقش، گەرمانيا، جاپونيا، سينگاپۋر سىندى ت.ب. ەلدەر الدىڭعى قاتاردا كەلە جاتىر. ولار وڭدەلگەن قوقىستان كيىم تىگەدى، كولىكتەر مەن قاتىناس قۇرالدارىنا ورىندىق جاسايدى. وسىلايشا ءوز ەلدەرىنىڭ ەكونوميكاسىن ورگە دومالاتا بەرەدى. سوڭعى جىلدارى رەسپۋبليكامىزداعى قولعا الىنىپ جاتقان ىستەردىڭ ارقاسىندا بىزدە دە قوقىستى وڭدەۋدى جولعا قويىپ كەلەدى.
قوقىستى ەكونوميكاعا اينالدىرۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ كەزەك كۇتتىرمەيتىن تالابى.