اتا سالتىمىزداعى ەڭ ىزگى ءجون-جورانىڭ ءبىرى – قوناقجايلىق. داستارقانى جيىلمايتىن، ال جالعىز وتىرسا اس باتپايتىن قازەكەم قوناق كۇتۋگە كەلگەندە قاشاندا الدىنا جان سالماعانى انىق.
«كىسى كەلسە ەسىككە، جۇگىرە شىق، كەشىكپە. قارسى الماساڭ مەيماندى، كەسىر بولار نەسىپكە»، – دەپ ءوزىن قويىپ، ۇرپاعىن دا سوعان تاربيەلەگەن اتا-بابالارىمىز ءۇشىن قوناقجايلىق بۇلجىماس ۇردىسكە، ءتىپتى ءومىر ءسۇرۋ فورماسىنا اينالعان دەسەك ارتىق ەمەس. شىلدەحانا، بەسىك توي، تۇساۋ كەسۋ، سۇندەت تويدان بولەك، قىز ۇزاتۋ مەن كەلىن تۇسىرۋگە قاتىستى ادەت-عۇرىپتىق كوپتەگەن راسىمدەردى ايتپاعاندا، كۇندەلىكتى تۇرمىستا ەرۋلىك، ەرۋلىككە – قارۋلىق، ابىسىن اسى، سوعىمباسى، كوڭىل شاي، اۋىزاشار دەپ، ايتەۋىر سەبەپ تاۋىپ قوناق شاقىرعاندى جانى سۇيەتىن قازاقتان باسقا حالىق، ءسىرا، جوق شىعار.
جالپى، ەسكىدەن جەتكەن اڭگىمە بۇل ءداستۇردىڭ شىعۋ توركىنىن وزىنشە تاراتادى. وعان سۇيەنسەك، الاش بابامىز قارتايعان كەزىندە بار داۋلەتىن تورتكە ءبولىپ، ءۇش بولىگىن ءۇش بالاسىنا – ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز جانە كىشى جۇزگە بەرگەن دەسەدى. ال وزىندە قالعان ءتورتىنشى بولىكتى «قوناق سىباعاسى بولسىن» دەپ، ۇشەۋىنىڭ ورتاق مەنشىگىنە قوسىپتى. «مەيماننىڭ ءوز ريزىعى بار» دەگەن تۇسىنىك وسىدان قالىپتى-مىس...
ءبىر جاعىنان، قوناقجايلىق قازاقتىڭ ءداستۇرلى ۇردىسىنە اينالۋى زاڭدى دا. ءومىر سالتىنا وراي، كوشىپ-قونىپ، جول ۇستىندە جۇرەتىن ادامنىڭ شولدەيتىنى، قارنى اشاتىنى بەلگىلى. سول سەبەپتى جولاۋشىنى كۇتۋدى ءار قازاق وزىنە مىندەت سانادى. ءوزى تانىماسا، بىلمەسە دە، شالعاي ەلدەن، الىس جەردەن جولاۋشىلاپ ءجۇرىپ، ات باسىن تىرەگەن بوگدە ادامدى «قۇدايى قوناق» دەپ قۇرمەتتەپ، بارىن الدىنا توسىپ، ريزا عىپ اتتاندىرىپ، باتاسىن الۋعا تىرىستى.
اسىل ءدىنىمىزدى ۋاعىزداۋشىلار: «كىم اللاعا جانە اقىرەت كۇنىنە يمان كەلتىرگەن بولسا، قوناعىن قۇرمەتتەسىن» دەگەن حاديس بارىن العا تارتادى جانە پايعامبارىمىز «جاقسىلىق قوناق كۇتىلگەن ۇيگە پىشاق تۇيەنىڭ وركەشىنە جەتۋىنەن بۇرىن جەتەدى» دەپ، قوناققا ارنالعان مال سويىلىپ، مۇشەلەنىپ بىتپەي جاتىپ-اق سول شاڭىراقتىڭ جاقسىلىققا كەنەلەتىنىن ەسكەرتكەنىن ايتادى. «ۇيگە ءبىر كىسى قوناق بولىپ كەلسە ون ىرىزدىعىمەن كەلەدى، سونىڭ بىرەۋىن جەيدى، توعىزىن سول ۇيگە قالدىرىپ كەتەدى» دەيدى.
قوناقجايلىق تۋرالى شاريعاتتا نە ايتىلعانىنان بابالارىمىزدىڭ حابارى بولدى ما، جوق پا، قايدام، ءبىراق يماندىلىق تابيعاتىنا تۋمىسىنان ءتان دالا دانالارى بۇل جاعىنان العاندا ونسىز دا ەشقاشان جولىنان جىعىلماعان، ادەتىنەن تانباعان. قوناق كۇتكەننەن داستارحانى ورتايىپ، نەسىبەسى كەمىپ قالمايتىنىن، كەرىسىنشە ىرزىق-نەسىبەسى ارتاتىنىن جاقسى بىلگەن. ءبىر جاعىنان، مەيمان ادام دا قوناق ادەبىن ساقتاعان. اپتالاپ جاتىپ الىپ اۋىرلىق تۋدىرماۋ، ۇسىنىلعان ءدام-تۇزعا قاناعات ەتۋ، سۇعاناقتىق تانىتپاۋ شارت بولعان.
مۇنىڭ ءبارى – ەجەلگى ءداستۇر، اتا سالتىمىزدان تارقاتىلعان سىر. ال قازاقتىڭ بۇگىنگى قوناعى، زاماناۋي قوناقجايلىعى قانداي؟ ءقازىر ارقانى كەڭگە سالاتىن كەز بە؟! دەگەندە، كۇمىلجىپ قالاتىنىمىز راس...
قىمباتشىلىق قىسىپ، جۇرتتىڭ ايلىعى شايلىعىنا جەتپەي جاتقانى مىناۋ. ءبىراق قاراساڭ – الماتىنىڭ ءىشى-سىرتى، ماڭايى تولعان مەيرامحانا. يەلەرى – كوبىنە وزگە ۇلت وكىلدەرى. ال توي جاساپ جاتقان – تەك قانا قازاق. جاقىن-جۋىعىنا شاعىن توي ىستەسە ءبىر ءجون عوي. جوق، قازاق سول باياعىداي التى الاشقا ساۋىن ايتىپ، ءدۇيىم جۇرتتى جيناپ، استا-توك داستارقان جاساپ، دۇبىرلەتىپ تويلاماسا كوڭىلى كونشىمەيدى. شاماسى كەلسىن-كەلمەسىن، جۇرتتان قالعىسى كەلمەي، ءتىپتى اسىپ تۇسۋگە تىرىسىپ، شاشىلىپ-توگىلەتىندەردى دە كورىپ ءجۇرمىز. ودان قالسا، قالاداعى قازاقتىڭ دەمالىستى قوناق كۇتۋ ءۇشىن كۇتەتىنى تاعى بار. باسقا جۇرت سەنبى، جەكسەنبىدە تاۋعا شىعىپ، ورمان ارالاپ، سۋ جاعالاپ تىنىعۋعا كەتسە، قازاق ول كۇنى ۇيىندە قۇدا كۇتىپ، ودان قالسا، تۋعان-تۋىس، دوس-جارانىن قوناق قىپ، شابىلادى دا جاتادى.
ءبىزدىڭ قوناقجايلىعىمىز، كوپ جاعدايدا، شەكتەن تىس ىسىراپشىلدىق، قۇر داڭعويلىق. وتاۋ تىگەتىن جاستاردىڭ دەنى ونى تۇسىنە باستادى. جۋىردا ءبىر تانىسىمىزدىڭ ۇلى ۇيلەنەردە اتا-اناسىنا: «بىزگە توي جاساۋدىڭ قاجەتى جوق، ودان دا سول اقشانى ءوزىمىز ءبىر كاسىپ اشۋعا جۇمسايىق»، – دەپ ازار دا بەزەر بولدى. ءبىراق «ەل-جۇرتتان ۇيات» دەگەن ۇلكەندەر وعان كونە قويسىن با؟!
راس، «توي – قۇدايدىڭ قازىناسى» دەيمىز. ءومىرىمىزدى قوناقسىز، توي-دۋمانسىز ەلەستەتە المايمىز. دەگەنمەن، قوناقجايلىقتىڭ دا زامانعا ساي ءجون-جوراسىن، ادەبىن قالىپتاستىرۋعا بولادى عوي. كورپەسىنە قاراپ كوسىلسە، بۇگىنىمەن عانا ءومىر سۇرمەي، بولاشاعىن دا ويلاسا، ودان قازاقتىڭ بەرەكەسى كەتىپ، ريزىعى كەمىپ قالماس. ەلدىك تۇرعىدان العاندا دا، «قوناقجايلىقتىڭ ءجونى وسى ەكەن» دەپ بەي-بەرەكەتسىز شاشىلىپ، كورىنگەنگە جەم بولعاننان كوسەگەمىز كوگەرمەگەنى بەلگىلى. جالپى، وسى قازىرگى كەزدە اتا سالتىمىز، كەرەمەت قاسيەتىمىز دەپ، قوناقجايلىقتى ناسيحاتتاعاندا، دارىپتەگەندە شەكتەن شىقپاعان دا ءجون-اۋ...