گازەتتىڭ وتكەن سانىندا ءماجىلىس سايلاۋىنا ءبىر جىل تولۋىنا وراي ساراپتامالىق ماقالا دايىنداعان ەدىك. بىلتىر 19 ناۋرىزدا كەزەكتەن تىس سايلاۋدا حالىق ءماجىلىستىڭ جاڭا قۇرامىن سايلادى. VIII شاقىرىلىمداعى ءماجىلىس 29 ناۋرىزدا رەسمي جۇمىسقا كىرىستى. بۇگىن كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ءبىر جىل وتە شىقتى. ەندەشە وتكەنگە نازار اۋدارىپ، VII سايلانىممەن اراداعى ايىرماشىلىقتار مەن ۇقساستىقتاردى ىزدەپ كورەيىك.
وتپەلى كەزەڭ
VII سايلانىمداعى پارلامەنت ءماجىلىسىن وتپەلى كەزەڭدەگى پارلامەنت دەپ اتاسا بولادى. سەبەبى ول كەزدەگى ءماجىلىس ەلىمىزدە ءوتىپ جاتقان بيلىك ءترانزيتى كەزەڭىندە ءومىر ءسۇردى. 2021 جىلى 15 قاڭتاردان 2023 جىلدىڭ 19 قاڭتارىنا دەيىن ەكى جىلدان استام ۋاقىت جۇمىس ىستەدى.
2022 جىلى 1 اقپانعا دەيىن نۇرلان نىعماتۋللين ءماجىلىس ءتوراعاسى قىزمەتىن اتقاردى. كەيىن ونىڭ ورنىن ەرلان قوشانوۆ باستى. ءماجىلىستىڭ قۇرامىنا كەلەر بولساق، باستاپقىدا ءۇش پارتيا بيلىكتە بولدى. ولار بيلەۋشى «Nur Otan» جانە وپپوزيسيالىق «اق جول»، «قحپ» پارتيالارى. 2022 جىلى اقپاندا «جاڭا قازاقستان» دەپۋتاتتىق توبى قۇرىلدى. دەپۋتاتتىق توپتىڭ قۇرىلاتىنى تۋرالى 11 اقپاندا دەپۋتات ەدىل جاڭبىرشين حابارلاعان. توپتىڭ ءۇش تەڭ ءتوراعاسى بولدى. ەدىل جاڭبىرشين، ايدوس سارىم جانە ناتاليا دەمەنتيەۆا ۇشەۋى دە سول كەزدەگى «Nur Otan» پارتياسىنىڭ مۇشەسى بولاتىن. دەپۋتاتتىق توپ ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ رەفورمالارىن قولداۋ ماقساتىندا قۇرىلدى.
وسىلايشا ءۇش فراكسيادان بولەك «جاڭا قازاقستان» دەپۋتاتتىق توبى قۇرىلدى. ۋاقىت وتە كەلە بۇل توپ اتى وزگەرگەن بيلەۋشى پارتياعا قايتا ءسىڭىسىپ كەتتى. 2022 جىلى 1 ناۋرىزدا قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوزى ءتوراعالىق ەتكەن بيلەۋشى پارتيانىڭ اتاۋىن «AMANAT» دەپ وزگەرتۋدى ۇسىندى. پارتيا مۇشەلەرى ۇسىنىستى ءبىراۋىزدان ماقۇلدادى. كەيىن پرەزيدەنت ءتوراعالىق قىزمەتتەن كەتىپ، ونىڭ ورنىنا ەرلان قوشانوۆ سايلاندى.
سول جىلى ءماجىلىس قۇرامى عانا ەمەس، قۇرىلىمى دا وزگەردى. 5 ماۋسىمدا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم ءوتتى. كونستيتۋسيالىق رەفورما اياسىندا وتكەن سايلاۋدا ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ سانى 107-دەن 98-گە ازايدى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان 9 دەپۋتات ەندى سايلانبايتىن بولدى. ءماجىلىس 2023 جىلدان باستاپ ارالاس جۇيە بويىنشا جاساقتالا باستادى. ەندىگى 30% دەپۋتات ءبىرمانداتتى اۋماقتىق وكرۋگتەردەن، 70% پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا سايلانادى.
2023 جىلى 19 قاڭتاردا مەملەكەت باسشىسى VII شاقىرىلىمداعى ءماجىلىستى تاراتۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. جارلىققا سايكەس كەزەكتەن تىس سايلاۋ 19 ناۋرىزعا بەلگىلەندى. سايلاۋ قورىتىندىسى بويىنشا ماجىلىسكە التى پارتيا ءوتىپ، 29 ءوزىن-وزى ۇسىنعان دەپۋتاتتار سايلاندى. اتاپ وتەر بولساق، «AMANAT» - 40، «Respublica» - 6، «اق جول» جانە «قحپ» - 5 مانداتتان، ال «جسدپ» - 4 مانداتتى يەلەندى.
كىم بەلسەندى؟
ماجىلىستەگى فراكسيالاردىڭ بەلسەندىلىگىن انىقتاۋ جولدارىنىڭ ءبىرى دەپۋتاتتىق ساۋالداردى تالداۋ. ول ساندىق ءادىس بولعانىمەن، ماڭىزدى قورىتىندى شىعارۋعا بولادى. مىسالى، VII شاقىرىلىمداعى دەپۋتاتتار 785 ساۋال جولداعان. ال VIII شاقىرىلىم دەپۋتاتتارى وتكەن جىلى 486 ساۋال جولداعان. VII شاقىرىلىم I سەسسيادا 233، VIII شاقىرىلىم 252 ساۋال دايىنداعان. بۇرىنعى ءماجىلىس II سەسسيانىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا 284، ال قازىرگى دەپۋتاتتار 234 ساۋالمەن اياقتاعان. دەمەك وتكەن شاقىرىلىم بۇل كەزەڭدە بەلسەندىرەك جۇمىس ىستەگەن.
فراكسيالار بويىنشا ساۋالدار سانى بويىنشا «AMANAT» پارتياسى كوش باستاپ تۇر. VII شاقىرىلىمدا 385، ال 2023 جىلى 229 دەپۋتاتتىق ساۋالمەن الدا كەلەدى. كەلەسى ورىندارعا «اق جول» (253)، «قحپ» (204) جايعاسقان.
سونىمەن قاتار، ءبىرمانداتتى اۋماقتىق وكرۋگتار بويىنشا سايلانعان دەپۋتاتتار ەرەكشە بەلسەندىلىك تانىتۋدا. VIII شاقىرىلىمنىڭ I سەسسياسىندا 27، II سەسسيانىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا 25 ساۋال جولداعان. بۇل كەزەڭدە ساياسي بەلسەندىلىگى جاعىنان «AMANAT» جانە «اق جول» فراكسيالارىنا ەسە جىبەردى.
ساۋال مەن تالاپ سايكەس ەمەس
قاي شاقىرىلىم بولماسىن ءماجىلىس جۇمىسىندا ءبىر كەمشىلىك بار. دەپۋتاتتىق ساۋالدار مەن سايلاۋشىلاردىڭ تالاپ-تىلەكتەرى سايكەس كەلمەي وتىر. مىسالى، VII شاقىرىلىمدا ساۋالداردىڭ باسىم كوپشىلىگىندە الەۋمەتتىك قورعاۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە ءبىلىم بەرۋ ماسەلەلەرى كوتەرىلگەن. ءبىراق ازاماتتاردان كەلىپ تۇسكەن 14 مىڭنان استام ءوتىنىشتىڭ 6 مىڭعا جۋىعى سوت تورەلىگى مەن قۇقىقتىق ءتارتىپ ماسەلەلەرى بويىنشا تۇسكەن.
قازىرگى ءماجىلىس جۇمىسىندا دا وسى كەمشىلىك بايقالادى. 500-دەن اسا ساۋالدىڭ 144ء-ى الەۋمەتتىك ماسەلەگە ارنالعان. ال ازاماتتاردىڭ ءوتىنىشىنىڭ باسىم كوپشىلىگى سول باياعى سوت تورەلىگى مەن قۇقىقتىق ءتارتىپ بويىنشا كەلىپ تۇسكەن.
ءماجىلىستىڭ VII شاقىرىلىمىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى بار. II سەسسيا بارىسىندا قوعامدىق قابىلداۋ ينستيتۋتى ەنگىزىلدى. دەپۋتاتتار ازاماتتاردى جەكە ماسەلەلەرى بويىنشا قابىلداۋ جولعا قويىلدى. ەكى شاقىرىلىمنىڭ دا ۇقساستىعى ازاماتتار ۇقساس ماسەلەلەردى كوتەرگەن. مىسالى، VII شاقىرىلىمدا سوت تورەلىگى مەن قۇقىقتىق ءتارتىپ، الەۋمەتتىك، تۇرعىن ءۇي ماسەلەلەرى ەڭ كوپ كوتەرىلگەن. ال ءقازىر ازاماتتاردىڭ شاعىمدارىنىڭ مازمۇنى وزگەرگەن. VIII شاقىرىلىم دەپۋتاتتارى كەلەسى ماسەلەلەر بويىنشا ازاماتتاردىڭ ارىز-شاعىمىن قابىلداعان:
- تۇرعىن ءۇي الۋ، قارىزدى وتەۋ
- ازىق-تۇلىك پەن كوممۋنالدى قىزمەتتەر باعاسىنىڭ ءوسۋى
- جۇمىسقا ورنالاستىرۋ
- جۇمىستان زاڭسىز شىعارۋ
- جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ ءوتىنىش بەرۋشىلەردىڭ جولدانىمدارىن ساپاسىز قاراۋى
- قىلمىستىق جانە ازاماتتىق ىستەر