ءومىر – وزەن. ۋاقىت – اعىن. سۋ سەكىلدى ۋىسىڭدا تۇرمايدى، توقتاۋسىز اعىپ، بايقاتپاي ءوتىپ جاتادى. قورقىت بابادان جەتكەن "ءوتكەن كۇن، كەشە – تاريح، كەلەر كۇن، ەرتەڭ – سىر، بۇگىنگى كۇن – سىي" ەكەنىن ەسكەرسەك، تارلان تاريحقا دەن قويعانىمىز ءجون. تاريحىن بىلمەگەن حالىق تىلىنەن ايىرىلادى، ال تىلىنەن ايىرىلعان حالىق توبىرعا اينالادى. «وتكەندى ءبىلۋ – وسكەننىڭ بەلگىسى، وتكەندى ۇمىتۋ – وشكەننىڭ بەلگىسى»، دەپ حالقىمىز بەكەر ايتپاعان. سوندىقتان ءبارىمىز «ءبىز - شالا حالىقتىڭ ەمەس، دانا حالىقتىڭ ۇرپاعىمىز» دەگەن ءسوزدى ۇلتتىق ۇرانعا اينالدىرۋىمىز قاجەت.
اقتامبەردى جىراۋ بىلايشا جىرلاپتى: «جاۋعا شاپتىم، تۋ بايلاپ، شەپتى بۇزدىم ايعايلاپ، دۇشپاننان كورگەن قورلىقتان، جىلادى جۇرەك، قان قايناپ، ەلدى، جۇرتتى قورعايلاپ، ولىمگە ءجۇرمىز باس بايلاپ». ءسويتىپ، قازاق قامى ءۇشىن بابالارىمىزدىڭ قانى از توگىلمەدى، باتىرلارىمىز ءوزىنىڭ بۇكىل ءومىرىن ات ۇستىندە وتكىزدى. قارا قازان، سارى بالانىڭ قامىن ويلاعان اتا-بابانىڭ ماقساتى تاۋەلسىزدىك الۋ بولدى. سول تاۋەلسىزدىكتى حح عاسىردىڭ سوڭعى جىلدارىندا الدىق، قازاق ەلى ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت بولدى. ەندەشە، مۇنى قولىمىزعا قونعان باقىت قۇسى دەپ ەسەپتەسەك، ارتىق بولمايدى. ارينە، تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋ ۇلكەن ب ا ق دەسەك تە، ونى ساقتاپ قالۋ، باياندى ەتۋ – زور مىندەت.
ءبىز تاريح الدىندا، بولاشاق ۇرپاق الدىندا جاۋاپتىمىز. سوندىقتان دا وسى وتىز جىل بەدەرىندە كوپتەگەن اۋقىمدى جۇمىستار دا اتقارىلدى. بۇل وڭايعا تۇسكەن جوق. تاپشىلىققا تاپ بولىپ، قولىمىز ءجىپسىز بايلانعان كەزدەرىمىز از بولعان جوق. 1990-1995 جىلداردىڭ ارالىعىندا ەكونوميكانىڭ 42 پايىزىنان ايىرىلدىق. ءوندىرىس ورىندارىنىڭ 52 پايىزى توقتاپ قالدى، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ 49 پايىزى جوعالدى. جالپى، ءبىز تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەكونوميكالىق ءارى قارجىلىق داعدارىستى باسىمىزدان كەشتىك. 1991-1993 جىلدارعا جالعاسقان داعدارىس سونىڭ ەڭ ءبىر اۋىر تۇسى ەدى. سۇراپىل ينفلياسيا وسى جىلدارى 5573 پايىزعا جەتىپ، بار-جوعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە باعا 55 ەسە ءوسىپ كەتتى. بۇل ەڭ كەرەمەت دەگەن كاسىپورىنداردىڭ ءوزى كوتەرە المايتىن وتە اۋىر سوققى بولاتىن، وسىلايشا جالپى ەكونوميكاعا بانكروتتىق ءقاۋپى ءتوندى.
بولاشاق دەگەندە ويعا ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقستاننىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى دامۋ ستراتەگياسى تۇسەرى انىق. ارينە، قاس قارايا قاراڭعىلىق تۇمشالاپ، دۇكەن سورەلەرى جىلان جالاعانداي بوس قالىپ، ەل ەرتەڭىن كوزگە ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىنعا تۇسكەن شاقتا وسىنداي ءورشىل دە باتىل باعدارلاماعا سەنىمسىزدىكپەن قاراپ، ونى قيال-عاجايىپ ەرتەگىگە بالاعاندار دا تابىلعان ەدى. سول كەزدە مەن دە كۇمانمەن قاراعانىم ەسىمدە. دەگەنمەن، ويلانا كەلە، «قازاقستان-2030» ستراتەگياسىنىڭ قۋاتى وسىنداي دۇرمەگى مول دۇنيە دۇبىرلەپ جاتقان كۇردەلى شاقتا كەلەشەككە سەنىممەن كوز تىگۋىندە جاتقانىن ءتۇيسىندىم. ءبىز شىن مانىندە ەل بولادى ەكەنبىز، كەلەشەگىمىز كەمەل ەكەن دەپ تولقىدىم. شىنى كەرەك، ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيا ءبارىمىزدى قاناتتاندىردى. قىسقاسى، ستراتەگيا اۋپىرىمدەپ تىرشىلىك كەشۋ ەمەس، كەرىسىنشە، ونداعان جىلدارعا باعدارلانعان وسىپ-وركەندەۋدىڭ ستراتەگياسى بولا ءبىلدى. بۇلاي دەپ وتىرعانىم، اتالعان قۇجاتتا ايقىندالعان باسىمدىقتار رەت-رەتىمەن جۇزەگە اسىپ، ءقازىر ناقتى ناتيجەلەرگە كۋا بولىپ وتىرمىز. سولاردىڭ كەيبىرىنە توقتالا كەتكەنىمىز ورىندى بولار.
ەڭ باستىسى، قازاقستان الەمدىك ساياسات ساحناسىندا پىكىرىن اشىق بىلدىرەتىن باستاماشىل ەل رەتىندە تانىلدى. ماسەلەن، 1991 جىلعى 29 تامىزدا ءوز ەركىمەن الەمدەگى ءتورتىنشى يادرولىق ارسەنالدان باس تارتتى. بۇگىندە ەلىمىزدىڭ يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ باستاماسى – وزگەلەرگە ۇلگى. سونداي-اق ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستى جانە شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن قۇرۋعا قازاقستاننىڭ بەلسەنە قاتىسقانىن ايتا كەتۋ ءجون. 2010 جىلى ەقىۇ ءسامميتىنىڭ ەلوردادا ءوتۋى دە، 2017-2018 جىلدارداعى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە تۇراقتى ەمەس مۇشە رەتىندە ەنۋى مەن اتالعان ۇيىمعا ءتوراعالىق ەتۋى دە قازاقستاننىڭ جەر-جاھاننىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعىنا ەرەكشە كوڭىل بولگەنىن ايعاقتايدى. قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ىرگەتاسى قالانىپ، قازىرگى تاڭدا ۇيىم 184 ملن تۇرعىنى بار الىپ اۋماقتى قامتيتىن، ومىرلىك ماڭىزى بار ساۋدا-ەكونوميكالىق دالىزگە اينالدى. ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ سىرتقى ساۋدا اينالىمى 750 ملرد اقش دوللارىنان اسقان، كىرىكتىرىلگەن ىشكى جالپى ءونىم باعاسى 2 ملرد دوللاردى ەڭسەرگەن. ەلوردادا وتكەن EXPO-2017 كورمەسى بولسا، ەنەرگيانىڭ ەكولوگيالىق تازا جانە جاڭارتىلعان كوزدەرىن دامىتۋ جونىندەگى الەم عالىمدارىنىڭ ەرىك-جىگەرلەرىن بىرىكتىرۋگە كۇش سالدى. ال سيرياداعى شيەلەنىسكەن جاعدايدى ساياسي جولمەن شەشۋدە «استانا پروسەسى» رەتىندە تانىلعان بىتىمگەرشىلىك جيىننىڭ تيىمدىلىگى حالىقارالىق قوعامداستىق تاراپىنان جوعارى باعالاندى.
الەمدىك قاۋىپسىزدىكتى، تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ بىردەن-بىر جولى – تاتۋلىق پەن ءوزارا كەلىسىم ورناتۋ. بۇل باعىتتاعى قازاقستاننىڭ ءدىنارالىق جانە وركەنيەتارالىق ديالوگ وربىتۋدەگى ماڭىزدى باستاماسى – 2003 جىلدان بەرى شاقىرىلىپ كەلە جاتقان الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزى دەۋگە تولىق نەگىز بار. ءوز جەرىندە ءتۇرلى ەتنوستار مەن ءدىن وكىلدەرى بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قازاقستان استانادا ءبىر ۇستەل باسىنا مۇسىلمان، حريستيان، بۋدديزم، يۋدايزم جانە باسقا دا دىندەردىڭ قايراتكەرلەرىن جيناپ، وزەكتى دەگەن حالىقارالىق ماسەلەلەردى بىرلەسىپ شەشۋدىڭ جولدارىن تالقىلاۋعا مۇمكىندىك جاسادى. ىرگەلەس مەملەكەتتەرمەن بەيبىت كورشىلىك قارىم-قاتىناس ەل ومىرىندە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنى بەلگىلى. سوندىقتان ەلىمىز تاۋەلسىزدىك الىسىمەن 13 جىل بويى شەكارانى دەليميتاسيالاۋ ماسەلەسىمەن اينالىستى. ناتيجەسىندە، 1999 جىلى قىتايمەن اراداعى مەملەكەتتىك شەكارا تولىق شەشىلىپ، جۇڭگو مەن قازاقستان ۇكىمەتتەرى اراسىندا ءتيىستى شارتقا قول قويىلدى. كەيىن رەسەيمەن، قىرعىزستانمەن، وزبەكستانمەن، تۇرىكمەنستانمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلدى. 2018 جىلى كاسپيي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى كونۆەنسياسىنا قول قويىلعاننان سوڭ قۇرلىقتاعى عانا ەمەس، تەڭىزدەگى شەكارا دا ءبىرجولا ايقىندالىپ، تۇپكىلىكتى بەكىتىلدى.
وسىلايشا، قازاقستان الەم جۇرتشىلىعىنىڭ سەنىمىنە يە بولىپ، الەمدىك بيزنەس تۇتقالارىن ۇستاۋشى شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ نازارىنا ىلىكتى. ونىڭ باستى دالەلى ءىرى ينۆەستورلار – شيەۆرون، بريتيش پەترولەۋم، ميتتال، سامسۋنگ، دجەنەرال ەلەكتريكس، دجەنەرال موتورس، باسقا دا الەمدىك بيزنەس شىڭىنداعى كومپانيالاردىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا سەنىمدىلىكپەن ۇلەس قوسۋى دەر ەدىك. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزگە 300 ملرد دوللاردان استام ينۆەستيسيا تارتىلدى، بۇل وتاندىق ەكونوميكانىڭ بەل جازىپ، جەدەل دامۋىنا جول اشتى. ايتالىق، 1999-2007 جىلدارى ارالىعىندا مەملەكەتتىڭ ءىجو ءوسىمى جىل سايىن ورتاشا ەسەپپەن ون پايىزدى قۇرادى. 2009 جىلدان ىسكە اسىرىلعان ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە ونەركاسىپتەگى ءوندىرىستىڭ كولەمى 10،3 ەسەگە دەيىن ۇلعايدى. 1991 جىلمەن سالىستىرعاندا ەڭبەك ونىمدىلىگى ەكى ەسە ارتىپ، 2014 جىلى 46،7 مىڭ اقش دوللارىن قۇرادى، ال بۇل الەمدىك ورتا كورسەتكىشتەن 44 پايىزعا جوعارى. قىزمەت كورسەتۋ سالالارى دا دامۋعا بەت الدى. 1990 جىلدار باسىندا قازاقستاننىڭ ءاربىر ءۇشىنشى تۇرعىنى كەدەيلىك شەگىندە كۇن كەشسە، ءقازىر كەدەيلىك دەڭگەيى 5،7 پايىزدان اسپايدى. 1991 جىلدان بەرگى كەزەڭدە زەينەتاقىنىڭ ورتاشا مولشەرى 227 ەسە ۇلعايىپ، سوڭعى ون جىلدىڭ جۇزىندە جىل سايىن 15،7 پايىزعا وسۋدە. 2017 جىلى جان باسىنا شاققانداعى ىشكى جالپى ءونىم الەمدىك ورتاشا دەڭگەيدەن اسىپ، 10 508 اقش دوللارى شاماسىندا بولدى.
توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا نارىق كەلىپ ەسىك قاققاندا، بۇرىن كاسىپكە بەيىمى جوق دەپ ەسەپتەلىپ كەلگەن قازاق ازاماتتارىنىڭ ءسال ابدىراپ قالعانى دا راس. ءقازىر، شۇكىرشىلىك دەپ ايتايىق، دالامەن بىرگە قالادا دا ءوزىنىڭ شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ اكەتكەندەر بارشىلىق. شاعىن جانە ورتا بيزنەس سانى 35 ەسە ءوستى. 2011 جىلى ەلىمىز دۇنيەجۇزىلىك بانك رەيتينگىندە بيزنەس جۇرگىزۋ بويىنشا 47ء-شى ورىنعا يە بولدى. قازاق «قولى قيمىلداعاننىڭ – اۋزى قيمىلدايدى» دەمەي مە؟ ويتكەنى، بۇل نارىق كەزى. سونداي-اق ءوز باسىم ۇكىمەت «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسىن قابىلداپ، جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسىندە بۇرىن-سوڭدى بولماعان قادامدار جاسادى دەپ ەسەپتەيمىن. بىرىنشىدەن، باعدارلاما بويىنشا، جۇمىسسىز ازامات ەكى قولىنا ءبىر كۇرەك تابۋعا شىن نيەت ەتسە، اۋدان، قالالاردان اشىلعان جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىنا تىركەلەدى. ماماندىعى ساي كەلەتىن مەكەمەگە جولداما بەرەدى. بولماسا بوس جۇمىس ورىندارىنىڭ جارمەڭكەسى وتەدى. سول جارمەڭكەدە باعى جانۋى مۇمكىن. ال ونىڭ ماماندىعى بويىنشا قىزمەت ورنى مۇلدە تابىلماي جاتسا، ونى باسقا ماماندىق، ياعني نارىقتاعى سۇرانىسقا يە ماماندىق الۋعا، نە قايتا دايارلاۋعا ۇسىنىس ايتىلادى. «جوق، مەن ەشكىمگە باعىنىشتى بولمايمىن، ءوزىم جۇمىس ورنىن اشىپ، باعىمدى بيزنەس سالاسىندا سىناپ كورەمىن» دەسە، وندا وعان شاعىن بيزنەستى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن باعدارلاما اياسىندا 3 ملن تەڭگەگە دەيىن نەسيە بەرىلەدى. بۇل قارجىنىڭ باسقالاردان ەرەكشەلىگى، شارۋاڭ دوڭگەلەنىپ كەتكەنشە نەسيە تولەۋدەن بوساتاتىن دەمالىسى بار. مىنەكي، وسىنداي مۇمكىندىكتەردىڭ ارقاسىندا جۇمىسسىزدىقتىڭ دەڭگەيى 10 ەسەگە دەيىن تومەندەپ، 2020 جىلى 4،8 پايىزدى قۇرادى.
قازاقستاننىڭ جەتىستىكتەرىنىڭ ەندى ءبىرى – حالىقارالىق ستاندارت بويىنشا قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ دامىعان ەلدەردىڭ توبىنا ەنگەندىگى. 2000-2010 جىلداردىڭ ارالىعىندا ءبىلىم سالاسىنا بولىنگەن قارجى 9 ەسە، ياعني 100 ملرد-تان 900 ملرد تەڭگەگە دەيىن ءوستى. ناتيجەسىندە، يننوۆاسيالىق-زياتكەرلىك مەكتەپتەر، «بولاشاق» باعدارلاماسى، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەت جانە باسقا ءبىلىم بەرۋ ورىندارى ىسكە كىرىستى. دەنساۋلىق سالاسىندا دا ىلگەرىلەۋ بايقالادى. ماسەلەن، 2019 جىلى سىمسىز مەحانيكالىق جۇرەك ورناتۋ وپەراسياسى الەمدە العاش رەت قازاق ەلىندە، قازاق جەرىندە جاسالدى. عالامشار حالقىن ەلەڭ ەتكىزگەن مەديسيناداعى سەنساسيالىق وپەراسيانىڭ العاشقى ناتيجەلەرى استانادا جاريا ەتىلىپ، ونىمەن تانىسۋعا شەتەلدەن عالىمدار ارنايى كەلدى. بۇگىندە قازاقستاندا جۇرەككە جىل سايىن 60 مىڭعا جۋىق وپەراسيا مەملەكەت ەسەبىنەن جاسالادى! ناتيجەسىندە، جۇرەگى اۋىراتىندار 30 پايىزعا ازايىپ، ولار ناۋقاسىنان ايىعىپ قانا قويماي، تولىققاندى جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك الىپ وتىر. سونىمەن بىرگە ترانسپلانتولوگيا سالاسى دا قارقىندى دامىپ كەلە جاتىر.
تۇپتەپ كەلگەندە، كەلەشەك ۇرپاققا ۇلى مۇرا جاسالىنىپ جاتىر. مىقتى مەملەكەت، جاڭا ەكونوميكا، ءبىرتۇتاس قوعام قۇرىلدى. وتە قىسقا مەرزىمدە جاڭا استانا بوي كوتەردى. بۇگىنگى كۇنى ەلوردا – ءتۇرلى باعىتتاعى يدەيالاردىڭ، سونداي-اق قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنىڭ، مادەنيەتى مەن ساياسي ءومىرىنىڭ ورتالىعىنا اينالدى. مەملەكەت مارتەبەسىن بيىكتەتىپ، حالىقارالىق قارجى نارىعىنداعى ورنىن انىقتاۋدا ۆاليۋتانىڭ ماڭىزى زور ەكەنى بەلگىلى. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعاننان سوڭ اراعا ەكى جىل سالىپ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن اينالىمعا قوستى. وسىلايشا، عاسىرلار بويى اڭساپ جەتكىزگەن ازاتتىق ءوزىمىزدىڭ ءتول تەڭگەمىزبەن ساۋدا جاساپ، دەربەس التىن-ۆاليۋتا قورىمىزدى قالىپتاستىرىپ، ۇلتتىق بانكتى قۇرۋعا ىقپال ەتتى.
قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنا جاڭا عانا جەتتى، تاريح ءۇشىن بۇل قاس-قاعىم ءسات، ال جاڭعىرتۋلاردىڭ تۇبەگەيلىگى مەن تەرەڭدىگىن ەسكەرگەندە بۇل جىلدار تۇتاس داۋىرگە تەڭ، سوندىقتان دا ول كوپ قيىندىق كورگەن، ءوز مەملەكەتتىگىنە قايتادان قول جەتكىزگەن قازاق حالقىنىڭ «جاڭعىرۋ ءداۋىرى» دەپ اتالۋدا. مىنە، وسىلاردىڭ بارىنە حالىقتىڭ اۋىزبىرشىلىگىنىڭ، كۇش-جىگەرىن جۇمىلدىرۋدىڭ، ەل باسشىلىعىنىڭ سارابدال شەشىمدەرىنىڭ ناتيجەسىندە قول جەتكىزدىك. مىنا ءبىر جايتقا دا نازار اۋدارعىم كەلەدى. كوبىمىز كۇندەلىكتى قىم-قۋىت تىرشىلىكتىڭ قامىمەن ءجۇرىپ، جاقسى وزگەرىستەردى تەك سولاي بولۋى قاجەت سياقتى قابىلدايمىز، ءارى پەندەشىلىكپەن بولعان ۇستىنە بولا بەرسە ەكەن دەيمىز. قازاقستاننىڭ الەمدىك ۇدەرىستەردەگى كوشباسشىلىق ءرولىن دە وزگەشە بولۋى مۇمكىن ەمەستەي كورەمىز. ال شىنداپ كەلگەندە، مۇنىڭ استارىندا تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ، ونىڭ سەرىكتەرىنىڭ وراسان زور قاجىر-قايراتى مەن جانقيارلىق ەڭبەگى جاتىر.
جۋرناليست رەتىندە ساپارلاس بولعان كەزدەرى مەن قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ پارلامەنت سەناتىنىڭ سپيكەرى كەزىندە حالىقارالىق كەزدەسۋلەردە قيادان جول تابا وتىرىپ، ءوزىنىڭ دايەكتى پايىمدارىمەن ەلىنىڭ مۇددەسىن قورعاي بىلەتىنىنە الدەنەشە رەت كوز جەتكىزدىم. ول كىسىنىڭ اعىلشىن تىلىندە مولدىرەتىپ سويلەگەنىن كورۋدىڭ ءوزى، ال جۇڭگو تىلىندە بەرىلگەن سۇراقتارعا قينالماستان سول تىلدە جاۋاپ قايتارۋلارى قانداي عانيبەت دەسەڭىزشى. جاس تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تىزگىنىن بەرىك ۇستاپ، ونى ەتەك-جەڭىن جيناعان ىرگەلى ەلگە اينالدىرعاننان كەيىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ورتالىق ازيادا العاش رەت بەيبىت تۇردە بيلىكتى قاسىم-جومارت توقايەۆقا تابىستاۋى بەكەر ەمەس. ءوز كەزەگىندە ول مەملەكەت باسشىسى مىندەتىنە كىرىسكەننەن باستاپ سىندارلى ساباقتاستىققا يەك ارتاتىنىن انىق اڭعارتتى. ەكى جىل بۇرىن پرەزيدەنتتىك لاۋازىمدى قابىلداپ العاندا دا، سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا دا، ۇلىقتاۋ راسىمىندە سويلەگەن سوزىندە دە، حالىققا جولداۋلارىندا دا ناقتى ءۇش ماسەلەگە – دامۋعا، ادىلەتكە جانە ساباقتاستىققا باسىمدىق بەرىپ كەلەدى ءارى «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» فورمۋلاسىن جانە «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن باستى قاعيدات رەتىندە ۇستاناتىنىن مالىمدەدى.
ايتا كەتەرلىگى سول، كەيىنگى ەكى جىل الەمدە دە، ەلىمىزدە دە توتەنشە جاعدايلارعا تولى بولدى. پرەزيدەنتتىك سايلاۋدان سوڭ ىلە-شالا ارىستاعى قارۋ-جاراق قويماسى جارىلدى، بىلتىر قوردايداعى جانجال ەڭ وزەكتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ تۇتاس شوعىرىن كورسەتىپ بەردى، وزبەكستاندا جارىلعان سۋ قويماسى ماقتاارالداعى اعايىندى ابدەن ابىگەرگە سالدى. قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ وسىنداي جاعدايلاردىڭ بارىندە شۇعىل دەن قويىپ، باتىل شەشىم قابىلداۋى حالىقتىڭ سەنىمىن كۇشەيتە ءتۇستى.
قازىرگىدەي الەمدىك ەكونوميكالىق جانە COVID-19 داعدارىستارى كەزىندە دە مەملەكەت ازاماتتارعا، شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنە قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. الەمدى جايلاعان ىندەتتىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى قارقىنى پرەزيدەنتتىڭ دەر كەزىندە قابىلداعان شەشىمدەرىنىڭ ارقاسىندا مەيلىنشە باسەڭدەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ پارمەنىمەن داعدارىسقا قارسى شارالار ءۇشىن 6 تريلليون تەڭگەگە جۋىق قارجى ءبولىندى. جۇمىسسىز قالعان ادامدارعا 42 500 تەڭگە مولشەرىندە تولەم جاسالىندى، بۇل كومەك 4،2 ميلليون ادامدى قامتىدى. ءبىر ميلليونداي مۇقتاج وتباسى ازىق-تۇلىكپەن جانە قاجەتتى زاتتارمەن قامتاماسىز ەتىلدى. اسا ءبىر قيىندىققا تاپ بولعان كاسىپكەرلەر ءۇشىن سالىقتار مەن باسقا دا تولەمدەردى تولەۋ مەرزىمى ۇزارتىلدى. 700 مىنان اسا كومپانيا مەن كاسىپكەرلەر ءۇشىن سالىق جۇكتەمەسى ازايتىلدى، سول ارقىلى ولار ءبىر تريلليون تەڭگەگە جۋىق قارجىنى ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك الدى. اۋىل شارۋاشىلىعىنا كوكتەمگى ەگىس ناۋقانىن ۇيىمشىلدىقپەن وتكىزۋ جانە ءونىم ءوندىرۋدى مولايتىپ، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ ءۇشىن 200 ميلليارد تەڭگە قارجى ءبولىندى.
ارينە، شىعۋ تەگى بەلگىسىز كوروناۆيرۋس سىندى ەرەكشە قۇبىلىسقا دۋشار بولىپ وتىرعاندا ءالى قيىنشىلىقتاردىڭ ورىن الارى ءسوزسىز. سونداي-اق ءومىر، تىرشىلىك بولعاننان كەيىن ونىڭ كەمشىن تۇستارى دا كەزدەسەدى. كەمشىلىك بولماسا قوعامنىڭ دامىمايتىنى تاعى انىق. ءبىراق سول كەمشىلىكتەردى بولدىرماۋ، ال بولعان جاعدايدا دەر كەزىندە سىلىپ تاستاپ وتىرۋ باعىتىندا ارەكەت ەتۋ كەرەك. تاعى ءبىر ماسەلە – ادامگەرشىلىك، جاناشىرلىق ءتارىزدى قاسيەتتەر ادام ءۇشىن اۋاداي، سۋداي، كۇندەي ءاردايىم كەرەك-اق. اسىرەسە، قازىرگى سانانى اقشا بيلەگەن زاماندا قازاق بوپ قالۋ ءۇشىن قاجەت. سوندىقتان بىزگە ەلگە دەگەن ىڭكار سۇيىسپەنشىلىك، جۇرتقا دەگەن ىزگى جۇرەك كەرەك. بۇل ءسوز قازىرگى كەزدە بايلىعى مەن مانسابىنا ماساتتانعان بايشىكەشتەرگە ۇلگى بولسا، يگى.
مىنا ءبىر جاعداي دا ەسىمىزدە بولعانى ءجون. كەيبىر الەۋمەتتىك سالاداعى زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ورتاشا توپتىڭ ساناتىنا جەتۋ ءۇشىن تۇراقتى ورتاشا تابىس جان باسىنا شاققاندا: ايلىق 2-2،5 مىڭ دوللار جانە 25-30 شارشى مەتر تۇرعىن ءۇيى بولۋى كەرەك. ارينە، مۇنداي تۇرمىس دەڭگەيى بىزدە جوق. زەرتتەۋشىلەر ورتا توپقا جەتۋ ءۇشىن ءاربىر ەل ازاماتىنىڭ ەڭ تومەنگى تابىسى 60-70 مىڭ تەڭگەدەن كەم بولماۋى كەرەك دەگەن دە پىكىر ايتادى. ورتاشا تابىستىڭ ەڭ تومەنگى دەڭگەيىنەن دە ءبىز الشاق جاتىرمىز. سوندىقتان دا ناقتىلى قادامدار قاجەت.
تۋر حەيەردالدىڭ شارباعىندا قازىرگى ومىرىمىزگە ءدال ايتىلعانداي جازۋلارمەن ايشىقتالعان كۇن ساعاتى ورناتىلعان دەيدى. وندا تاۋلىكتىڭ قاي مەزگىلىندە كوز جۇگىرتسەڭ دە: «ادام، ادامنىڭ جۇمىس ىستەيتىن ۋاقىتى بولدى» دەگەن ۇشقىر سوزدەردى وقۋعا بولادى ەكەن. الاشتىڭ ارداقتى ازاماتى احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ دا: «ءار ۇرپاق وزىنە ارتىلعان جۇكتى جەتەر جەرىنە اپارىپ تاستاعانى دۇرىس، ايتپەگەندە بولاشاق ۇرپاعىمىزعا اسا كوپ جۇك قالدىرىپ كەتەمىز. كەيىنگى ۇرپاق نە العىس، نە قارعىس بەرەتىن الدىمىزدا زور شارتتار بار» دەگەنى بار. ەندەشە «مەن حالىققا بەرگەن ۋادەلەرىمدى مىندەتتى تۇردە ورىندايمىن» دەگەن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ جانىنا ءبارىمىز توپتاسىپ، حالقىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن مەيلىنشە جوعارى ساپا دەڭگەيىنە كوتەرۋگە، قازاق ەلىن دامۋدىڭ تابان جولىنان وركەنيەتتىڭ داڭعىل جولىنا تۇسىرۋگە بىرلەسە كۇش سالايىق.
نۇر-سۇلتان