وتباسى - ادامزات ويلاپ تاپقان كەز كەلگەن قوعامدىق فورماعا قاراعاندا ۇزاق ءومىر سۇرگەن ينستيتۋت. ءبىراق ءدال وسى وتباسى قوعامداعى وزگەرىستەردى ءبىرىنشى بولىپ سەزەدى. بۇگىندە ايەلدەر ەڭبەك نارىعىندا بەلسەندى، مانساپ قۇرىپ، وتباسىلىق تابىستىڭ نەگىزگى بولىگىن تاباتىن جاعدايلار جيىلەپ كەلەدى. ال ەر ادامدار جاڭا شىندىقتا ءوز ورنىن ىزدەپ، وتباسىنداعى ءرولىن قايتا باعامداۋدا.
ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ (قسزي) باس عىلىمي قىزمەتكەرى ايگۇل زابيروۆا ەر مەن ايەل تابىسىنا قاتىستى قازاقستاندىقتار اراسىندا جۇرگىزىلگەن ساۋالناما ناتيجەسىن ءبولىستى، - دەپ حابارلايدى Aqshamnews.kz ءتىلشىسى.
جاڭا شىندىق: ايەل - نەگىزگى اسىراۋشى
قازاق قوعامىندا ەر ادامدى وتباسىنىڭ باستى اسىراۋشىسى رەتىندە قابىلداۋ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان. سوندىقتان "ايەلدىڭ كۇيەۋىنەن كوپ تابۋى" كەيدە ىشتەي قارسىلىق پەن الاڭداۋشىلىق تۋعىزادى. الايدا بۇل ءۇردىس تەك قازاقستانعا عانا ءتان ەمەس. بۇكىل الەمدە ايەل تابىسى جوعارى وتباسىلاردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. بۇل تەك قارجىلىق ەمەس، الەۋمەتتىك جانە مادەني وزگەرىستەردىڭ دە ايعاعى.
قسزي جۇرگىزگەن ساۋالناما ناتيجەسى بويىنشا، قازاقستاندىقتاردىڭ 60%-ى مۇنداي جاعدايدان ەشقانداي ماسەلە كورمەيدى. ال 37%-ى ايەلدىڭ كوپ تابۋى وتباسىندا قيىندىق تۋدىرۋى مۇمكىن دەپ سانايدى. سەبەبى، ءقازىر قوعامدا ءداستۇرلى جانە زاماناۋي تۇسىنىكپەن ءومىر سۇرەتىندەر دە بار.
كىم كوبىرەك الاڭدايدى؟
زەرتتەۋ كورسەتكەندەي، ەر ادامدار ايەلدىڭ تابىسى جوعارى بولعان جاعدايعا كوبىرەك الاڭدايدى: ولاردىڭ 39%-ى مۇنى وتباسىلىق ماسەلەلەردىڭ كوزى دەپ ەسەپتەيدى. ايەلدەر اراسىندا بۇل كورسەتكىش 36% شاماسىندا. بۇل ايىرماشىلىق تابىستى ەر ادامداردىڭ مارتەبەمەن، ال ايەلدەر بولسا، وتباسىنىڭ ال-اۋقاتىمەن بايلانىستىرۋىنان تۋىندايدى.
جاس ايىرماشىلىعى دا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. جاستاردىڭ كوبى (30 جاسقا دەيىن) مۇنداي جاعدايدى قالىپتى قابىلدايدى، ال ۇلكەن بۋىن (60 جاستان اسقاندار) "ەر ادام - وتباسىنىڭ تىرەگى" دەگەن ءداستۇرلى كوزقاراستى ۇستانادى.
قىزىعى، اۋىل مەن قالا تۇرعىندارىنىڭ پىكىرىندە ايتارلىقتاي ايىرماشىلىق جوق. ياعني بۇل تەك ايماقتىق ەمەس، مادەني قۇبىلىس. ال ءبىلىم دەڭگەيى وسكەن سايىن تۇسىنىستىك تە ارتادى: جوعارى ءبىلىمى بار ازاماتتاردىڭ ەكى ءۇشىن ءبىرى مۇندا ەش ءقاۋىپ كورمەيدى.
تابىس پەن سەنىمنىڭ بايلانىسى
كىرىس دەڭگەيى تومەن ادامداردىڭ اراسىندا ايەلدىڭ كوپ تابۋى كوبىنە "بيلىك پەن باقىلاۋ" ماسەلەسىمەن بايلانىستىرىلىپ، ءقاۋىپ رەتىندە قابىلدانادى. ال قارجىلىق جاعدايى جاقسى، ءبىلىمدى ازاماتتار مۇنى وتباسىنداعى سەرىكتەستىك رەتىندە كورەدى.
ءدىني سەنىمى جوعارى ازاماتتاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى بۇل جاعدايدى "وتباسىلىق تەپە-تەڭدىكتى بۇزادى" دەپ سانايدى.
الەمدىك تاجىريبە: ەسكى مەن جاڭانىڭ قاقتىعىسى
بۇكىل الەمدە ايەلدەردىڭ ەرلەردەن كوپ تابۋى قالىپتى جاعدايعا اينالىپ كەلەدى. ءبىراق بۇل ۇدەرىس بارلىق جەردە بىردەي قابىلدانبايدى. مىسالى:
- اقش-تا مۇنداي جۇپتار ءوز نەكەلەرىن "وتە باقىتتى" دەپ ساناۋ سيرەك كەزدەسەدى؛
- شۆەسيا سىندى گەندەرلىك تەڭدىك جوعارى ەلدىڭ وزىندە كۇيەۋى ايەلىنەن از تاباتىن ەرلەر اراسىندا كۇيزەلىس پەن پسيحولوگيالىق قيىندىق ءجيى كەزدەسەدى؛
- جاپونيادا ءالى دە ەر ادامنىڭ تابىسى وتباسى مارتەبەسىنىڭ ولشەمى سانالسا، قىتايدا كەرىسىنشە، ايەلدىڭ مانسابىنا قۇرمەت ارتىپ كەلەدى؛
- ءبىرقاتار مۇسىلمان ەلدەرىندە ايەلدىڭ تابىسى ەر ادامنىڭ نامىسىنا نۇقسان كەلتىرەدى دەپ سانالادى، ءبىراق جاستار اراسىندا بۇل كوزقاراس وزگەرىپ كەلەدى.
ال قازاقستان بۇل جاعىنان ورتا جولدى ۇستانادى: ەلىمىز ەسكى ۇلگىدەن الىستاپ، جاڭا تەپە-تەڭدىككە قاراي بەت العان، ءبىراق ءالى دە ءداستۇرلى تۇسىنىكتەردىڭ ءىزى ساقتالعان.
بۇگىنگى قوعامدا "ەر ادام - اسىراۋشى" مودەلىنىڭ ورنىنا "ءبىز بىرگە تابامىز، بىرگە جاۋاپ بەرەمىز" دەگەن جاڭا پاراديگما قالىپتاسىپ كەلەدى.
ايەلدىڭ كوپ تابۋى وتباسىن السىرەتپەيدى، كەرىسىنشە، سەرىكتەستىك پەن ءوزارا قۇرمەتكە نەگىزدەلگەن جاڭا ۇلگىنى قالىپتاستىرادى. ءقازىر وتباسى بيلىك يەرارحياسىنان تەڭ قۇقىقتى سەرىكتەستىككە اۋىسۋدا. بۇل - زاماناۋي قوعامنىڭ باستى بەلگىسى بولسا كەرەك.