التى الاشتىڭ ارداعىنا اينالعان ۇلىلار – مۇقاعالي مەن نۇرعيسانىڭ تانىسىپ تابىسۋىنا سەبەپكەر بولعان نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ – 85 جاستا! كۇمىس كومەي، جەز تاڭداي ءانشىنىڭ قازاق ساحناسىنىڭ كوگىنە كوتەرىلگەنىنە بيىل – 65 جىل.
ءار زاماننىڭ ءوز قاھارمانى بار. ولاردىڭ تاعدىر-تاريحتارى دا توقسان ءتۇرلى. قازاقتىڭ قايماعىن قىناداي قىرعان 1937 جىل بىزدەن بار اسىلىمىزدى الدى دا، سونىڭ قارىمتاسىنداي التىن اسىلداردى قايتا تۋعىزدى. سولاردىڭ ءبىرى – نۇرعالي ءنۇسىپجان ۇلى. نۇرعالي اعا – جان-جاقتى ءبىلىمدار ادام. بۇل كۇندە ءانشىنىڭ جەكە قورىندا 7 مىڭ كىتابى بار. ودان بولەك، قانابەك بايسەيىتوۆ، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، اسقار توقپانوۆ، كەنەن ازىربايەۆ سىندى ءبىرتۋار ۇلداردىڭ سىرسۇحباتتارى جازىلعان تاسپالارى دا نۇراعانىڭ جەكە ارحيۆىندە قاتتاۋلى تۇر.
دوستىق. سەنىم. ۇلىلىق
نۇراعانىڭ رەپەرتۋارىنداعى ءار ءاننىڭ ءوز ءومىرى بار. بۇل كۇندە قازاقتىڭ گيمنىنە اينالىپ كەتكەن «ءوز ەلىمنىڭ» شىعۋ تاريحى – بولەك ءبىر اڭگىمە.
– «ءوز ەلىمنىڭ» اۆتورى – نۇرعيسا تىلەندييەۆپەن ارامىزدان قىل وتپەگەن 51 جىل دوس بولدىق. ءبىزدىڭ ۇلى دوستىعىمىزدىڭ باستى سەبەبى – اتادان جالعىز بولۋىمىز دا شىعار. نۇرعيسا تىلەندييەۆ تە، مەن دە اكەدەن تاراعان جالعىز ۇلدارمىز. نۇرعيسا اعاممەن 3-4 كۇن كورىسپەي قالساق، قوڭىراۋ شالىپ، «نۇرعاش، قايدا ءجۇرسىڭ، كەل...»، – دەپ شاقىرىپ الاتىن. بارعان كەزىمدە دۇركىرەتىپ، «ءوز ەلىمدى»، «سارجايلاۋدى»، «تەرىسكەي»، «اسىل اجەم»، «اكەمە»، «وتىرار سازى»، ت.ب. ولەڭدەردى ويناتىپ جىبەرەتىن. جەكە رەپەرتۋارىمداعى اندەرىمدى جاندى داۋىسپەن ايتقىزىپ، ايىزى قانعاننان كەيىن، وركەستردىڭ ءبارىن ورىندارىنان تۇرعىزىپ، سالەم بەرگىزەتىن ەدى. ادۋىن، اساۋ مىنەزدى نۇرعيسا تىلەندييەۆ «جالعىزىم-اۋ، ادالىم-اۋ، ساعىندىرىپ قايدا ءجۇرسىڭ» دەپ قۇشاقتاعاندا، كوزدەرىنەن اققان جاس كەۋدەسىن جۋىپ تۇراتىن، – دەپ ەسكە الدى ءانشى.
نۇرعالي اعامىز ءشامشى قالداياقوۆپەن دە كەرەمەت دوس بولعان ادام. كوزى تىرىسىندە ءانشىنىڭ تالانتىن جوعارى باعالاپ، تالاي شاقىرىمدى ارتقا تاستاپ، اندەرىن نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆقا ارنايى اماناتتاعان.
– كوزى تىرىسىندە «نۇرعالي» دەگەن اتىمدى اتاماي كەتتى. ءارقاشان «نۇرعاش» دەپ ەركەلەتەتىن ەدى. سياسى كەپپەگەن اندەرىن ءوز قولدارىمەن اماناتتاپ تاپسىرعان بولاتىن. «وي، اعا، انا oڭتۇستىكتەن ءبىر ءاندى بىرەۋدەن بەرىپ جىبەرمەدىڭىز بە، مەنىڭ جاسىم كىشى عوي»، - دەگەن كەزىمدە: «نۇرعاش-اۋ، بۇل سەنىڭ موينىڭا ءىلىپ، حالقىڭا جەتكىز دەپ، اماناتتاپ اكەلىپ تۇرعان ءانىم عوي. ونى مەن قالاي بىرەۋدەن بەرىپ جىبەرەمىن»، – دەپ ءاربىر ءانىن ءوزى اماناتتاپ اكەلەتىن. ءدال سولاي نۇرعيسا اعام دا ءتۇن دەمەي، كۇن دەمەي شاقىرىپ الاتىن. اقىن قادىر اعام، ورىنداۋشى مەن، اۋەندى ارلەيتىن نۇراعام – ۇشەۋمىز تۇنىمەن ءان جازاتىنبىز. بىزدە مىنا تەرريتوريا اقىندىكى نەمەسە ورىنداۋشىنىكى دەگەن ۇعىم بولعان جوق. ءبىز «ۇشتىك وداق» بولدىق. قادىر اقىننىڭ دا، نۇراعانىڭ دا مەنەن جاسى ۇلكەن. «ورىندايتىن سەن، اينالايىن قاراعىم. ءبىزدىڭ جازعانىمىز، اۋەنمەن ارلەگەنىمىز – ءبىر بولەك، ونى حالىققا جەتكىزەتىن – سەن. سوندىقتان ءاندى وزىڭە ىڭعايلا»، – دەپ ايتاتىن. مەن جاسىم كىشى بولعان سوڭ، «مىنا جەرىن جوندەۋ كەرەك» دەپ ايتۋعا قىسىلىپ، «سىزدەردىڭ جاستارىڭىز دا، جولدارىڭىز دا ۇلكەن. بۇل ءاندى ىڭعايلاعانىم دۇرىس بولماس» دەسەم، ەكەۋى كەلىسىپ قويعانداي: «حالىققا 100 جىل، 1000 جىل قىزمەت ەتەتىن ءان بولسا، ونى تالاي رەت تۇزەتۋگە بارمىز»، – دەيتىن ەدى. سولاي، تۇندە بارىپ، تاڭ اتتىرىپ جازعان «ءوز ەلىم» ءانى وسىلاي دۇنيەگە كەلگەن بولاتىن، – دەيدى نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ.
نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتىڭ انشىلىكتەن بولەك، سۋرەتشىلىك، ساۋلەتكەرلىك ونەرى دە بار. وعان دالەل – اعامىزدىڭ ءوز قولىمەن تۇرعىزعان ءزاۋلىم ءۇيى.
– 1-كۋرستا الماتىعا كەلىپ، الماتىنىڭ شاتىرلى ۇيلەرىن كورىپ، قاتتى قىزىققان ەدىم. اۋىلداعى اتا-اناما ءزاۋلىم ءۇي سالىپ بەرگىم كەلەتىن. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، 90-جىلداردا قازاق اۋىلدارىندا جاتاعان ۇيلەر بولاتىن. سول جىلى اۋىلعا بارىپ، كىرپىشتى ءوز قولىممەن قۇيىپ، 2-كۋرستا الماتىدان شاتىر تاسىپ، ەرتەگىدەگىدەي ءۇي تۇرعىزدىم. ءقازىر 75 جىل وتسە دە، ءبىر كىرپىشى مۇجىلمەگەن، ءبىر سىلاعى تۇسپەگەن، – دەيدى ءانشى اعامىز.
دانەكەر
دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ كوزى ءتىرى كەزىندە كوپتەگەن ونەر ادامدارىنىڭ ىشىندە ەرەكشە ىقىلاسپەن جاقسى كورگەن ءىنىسى – نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ بولاتىن. وعان كۋا نۇراعانىڭ كەلەسى ەستەلىگى:
– دىنمۇحامەد كوكەمنىڭ مۇراجايىن ارالاپ جۇرگەنىمىزدە، ەكسكۋرسوۆود كەلىنشەك «نۇرعالي اعا، مەنىڭ سىزگە ءبىر توسىن سىيىم بار» دەپ، مۇراجايدى تۇگەل ارالاتىپ، دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ جەكە بولمەسىنە الىپ كەلدى. «قونايەۆ اعامىز دەمالىپ وتىرعان ساتىندە، ءۇش-اق ءانشىنى تىڭداعان. ونىڭ بىرەۋى – شەت ەل ءانشىسى، بىرەۋى – كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ءانشىسى، بىرەۋى – ءسىزدىڭ پلاستينكاڭىز» دەگەن ەدى. پلاستينكانى كەزىندە «ارداقتى اعاما» دەپ جازىپ سىيلاعان بولاتىنمىن، مەن دىنمۇحامەد كوكەمنىڭ الاقانىندا، قۇشاعىندا بولعان باقىتتى اداممىن عوي. ءاربىر ءىسساپاردىڭ الدىندا، ءىسساپاردان كەيىن دىنمۇحامەد كوكەمنىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. سوندا كوكەمنىڭ سۇرايتىنى شەت ەلدەگى قازاقتاردىڭ جاعدايى ەدى. كەيىننەن سول گەرمانيانىڭ، قىتايدىڭ قازاقتارى الماتىنىڭ تەلەفونىن الىپ قالىپ، قازاقستانعا دىنمۇحامەد احمەت ۇلىنىڭ ۇيىنە سالەم بەرۋگە كەلگەندە، مەنى ىزدەپ تاۋىپ العان بولاتىن. سولاي شەت ەل قازاقتارىن دىنمۇحامەد كوكەمە ارنايىلاپ اپارىپ تۇردىم، – دەيدى نۇراعا.
شەت ەل قازاقتارىنىڭ دىنمۇحامەد قونايەۆقا سالەم بەرۋىنە، ساعىنىشىن جەتكىزۋىنە دانەكەر بولعان دا – نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ اعامىز.
سۇحبات بارىسىندا ءبىر بايقاعانىم، قانشا ماقتاۋ مەن ماداققا لايىق تاۋ تۇلعانىڭ ءوز مانساپتارىن مارقايا ايتپايتىنى. بۇل نۇراعانىڭ ۇلىلىعىنىڭ بەلگىسى دەپ بىلەمىن. «جاماندار «جاقسىمىن» دەپ ايقايلايدى، جاقسىلار «جاقسىمىن» دەپ ايتا المايدى» دەمەۋشى مە ەدى؟ تەرمەنىڭ ءدال وسى ناقىل سوزدەرى تاۋ تۇلعا نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆقا ارنالعانداي... ءانشىنىڭ كومەيىنەن توگىلگەن ءاربىر ءانى بارشا قازاقتىڭ جۇرەگىنەن تابىلعانى انىق. 100 جىلدا ءبىر-اق رەت تۋاتىن نۇرعالي اعاما 1 ناۋرىز – العىس ايتۋ كۇنى بارشا حالىقتىڭ اتىنان وشپەيتىن ءۇن، ولمەيتىن ءان سىيلاعانى ءۇشىن العىس ايتامىن!