الەم نازارى قىتايعا اۋىپ تۇرعانداي. ارعى كۇنى «ورتالىق ازيا-قىتاي» ءسامميتى وتەدى. بۇگىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ قىتايداعى مەملەكەتتىك ساپارى باستالدى. ايماقتا ەرەكشە رولگە يە قازاقستان باسشىسىن اۋەجايداعى ايرىقشا قارسى الۋدان سوڭ قۇرمەت قاراۋىلى دا سالتاناتپەن ساپ تۇزەدى.
ورتالىق ازيا جانە جۇڭگو باسشىلارى سيان قالاسىندا 5+1 فورماتىنداعى سامميتتە باس قوسادى. 18-19 مامىر ارالىعىندا وتەتىن كەلەلى كەڭەستە ءبىرقاتار ماڭىزدى كەلىسىم مەن ساياسي قۇجاتتارعا قول قويىلماق. جۇڭگو بيلىگى قازاقستاندى ايماقتاعى كوشباسشى ەل رەتىندە ساناسادى. العاشقى ەكىجاقتى كەزدەسۋلەردەن تارتىپ جۇڭگو تاراپى قازاقستانعا ايرىقشا باسىمدىق بەرگەنى بايقالادى. بۇل رەتتە قىتايلىق ءتىسقاقتى ديپلوماتتار مەن ۇيىمداستىرۋشىلار پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ ساپار ۋاقىتىنا تۇسپا-تۇس كەلگەن تۋعان كۇنىن دە نازاردان تىس قالدىرماسى انىق.
كەزەكتى «ورتالىق ازيا-قىتاي» سامميتىنە، ەڭ اۋەلى بەيجىڭ باسا ءمان بەرىپ، ۇلكەن ءۇمىت ارتۋدا. ونىڭ ۇستىنە اتالعان ءىس-شارا بەيجىڭنىڭ ايماقپەن قارىم-قاتىناسىنىڭ الداعى باعىتىن ايقىندايتىندىقتان دا الەم نازارىن وزىنە اۋدارىپ وتىر. 5+1 كەزدەسۋىنىڭ كورشىلەس ەلدەر مەن ايماقتاردىڭ، ءتىپتى ءىرى دەرجاۆالاردىڭ نازارىن وزىنە بۇرۋعا جەتكىلىكتى سەبەبى بار. قازىرگى جاھانداعى كۇردەلى قارىم-قاتىناستار ورتالىق ازيانىڭ (قىسقاشا – وا) الەمدەگى گەوستراتەگيالىق ماڭىزىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەردى. ەندىگى جەردە بارلىق تاراپ وا-مەن ءوزىنىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناسىن ارتتىرا ءتۇسۋدى كوزدەيدى. سوندىقتان دا، ءبىر تاراپتىڭ ايماقپەن جاساسقان بايلانىسى كەلەسى تاراپتىڭ ءجىتى قاداعالاۋىندا بولارى ءسوزسىز. بۇل جولعى «جۇڭگو – ورتالىق ازيا» ءسامميتى 19-21 مامىر كۇندەرى جاپونيادا بولاتىن G-7 وتىرىسىمەن تۇسپا-تۇس كەلۋى دە ءىرى اقپارات قۇرالدارىنىڭ تىلىنە تيەك، سوزىنە تۇزدىق بولعالى تۇر.
سياندەگى سامميت:
ءۇشىنشى جاقتىڭ قاتىسۋىنسىز وتەدى
«ورتالىق ازيا – جۇڭگو» ءسامميتىن وتكىزۋ تۋرالى 27 ساۋىردە جۇڭگو ءسىم باسشىسى سين گان وا ەلدەرىنىڭ ءسىم باسشىلارىمەن كەزدەسۋى كەزىندە كەلىسىلگەن بولاتىن.
كەزەكتى وتىرىس تاراپتاردىڭ 5+1 فورماتىنداعى العاشقى بەتپە-بەت جولىعۋى. بۇعان دەيىن 2020 جىلى جانە 2022 جىلى قاڭتاردا ونلاين فورماتتا باسقوسۋ بولعانىن اتاپ وتكەن ءجون. جۇڭگو باسشىسى سي سزينپين ءتوراعالىق ەتەتىن جيىنعا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ، وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەيەۆ، قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون جانە تۇركىمەنستان پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆ قاتىسادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن اتالعان ەلدەردىڭ باسشىلارى اراسىنداعى ورتاق كەزدەسۋ، كوبىندە، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (شىۇ) اياسىندا، رەسەي سىندى ءۇشىنشى تاراپتىڭ قاتىسۋىمەن ءوتىپ كەلگەن. دەمەك، بۇل - التى تاراپتىڭ ديپلوماتيالىق تاريحىنداعى ءۇشىنشى جاقتىڭ قاتىسۋىنسىز وتەتىن العاشقى كەزدەسۋى.
بەيجىڭنىڭ كورشىلەس ەلدەردىڭ كوشباسشىلارىن ەلىنە جيناپ جاتقانىن ساراپشىلار تىڭ ءارى ماڭىزدى ديپلوماتيالىق قادام رەتىندە باعالايدى.
بۇل جونىندە ورتالىق ازيا جانە قىتايدى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، قىتايتانۋشى ەكسپەرت رۋسلان يزيموۆ: «ءبىز شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ قالىپتاسىپ، دامۋىن كوردىك. ءبىراق شىۇ-دان ايىرماشىلىعى، جاڭا 5+1 فورماتىندا باسقا جاھاندىق نەمەسە ايماقتىق ويىنشىلار جوق. تيىسىنشە، قىتايدىڭ وا-داعى ىقپالىن كەڭەيتەتىن مۇلدە جاڭا ارنا پايدا بولدى»، – دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.
كەلىسىمدەردىڭ باعىتى قانداي؟
بيىلعى 8 مامىرداعى باسپا ءسوز ءماسليحاتىندا جۇڭگو ءسىم-نىڭ رەسمي وكىلى ۆان ۆەنبين الداعى وتىرىس اياسىندا تاراپتاردىڭ ءبىرقاتار ماڭىزدى كەلىسىمدەرگە قول قوياتىنىن جەتكىزگەن ەدى. ساراپشى ر.يزيموۆ قازىرگى گەوساياسي باعداردى توپشىلاي وتىرىپ، بۇل كەلىسىمدەردىڭ ساياسي باعىتقا باسىمدىق بەرۋى مۇمكىن ەكەنىن بولجايدى. «وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، گەوەكونوميكالىق باعىتتاعى «بەلدەۋ جانە جول» باستاماسىنا بيىل 10 جىل تولادى. ول ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتىپ ۇلگەردى. وتكەن كەزەڭدە ونداعان جاڭا جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى جۇڭگو وا رەسپۋبليكالارىنىڭ ەكونوميكاسىنداعى پوزيسياسىن ايتارلىقتاي نىعايتتى. ءبىراق، قىتايدىڭ ايماقتاعى ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەرى ساياسي تۇتقاعا اينالعان جوق. ناتيجەسىندە، وا-داعى داعدارىستىق جاعدايلاردا كەزىندە جۇڭگو تارابى جاعدايعا قانداي دا ءبىر ىقپال ەتۋگە دارمەنسىز. سونداي-اق، ايماقتاعى ءارتۇرلى ىشكى ساياسي داعدارىستار قىتايدىڭ ينۆەستيسيالارى ءۇشىن تاۋەكەلدەردى ارتتىرادى، ودان دا ماڭىزدىسى – قىتايدىڭ ەڭ تۋربۋلەنتتى باتىس اۋماعىندا (ش ۇ ا ر) تۇراقسىزدىققا ءقاۋىپ توندىرەدى. دەمەك، جاڭا 5+1 فورماتى پەكيننىڭ ورتالىق ازياداعى ساياسي ىقپالىن ساپالى تۇردە نىعايتۋعا باعىتتالعان دەپ سەنىمدى بولجام جاساي الامىز»، – دەيدى ساراپشى.
تاعى ءبىر وتاندىق ساراپشى جاڭابەك ارىنوۆتىڭ پىكىرىنشە، كەزدەسۋ قورىتىندىسى بويىنشا جاسالاتىن مالىمدەمەلەردە وا ەلدەرىنىڭ ەگەمەندىگىنە، تاۋەلسىزدىگىنە قاتىستى ۇستانىمدارعا دا باسىمدىق بەرىلۋى مۇمكىن. ايتالىق: «بۇل ءبىرىنشى كەزەكتى رەسەيگە قاتىستى بولادى، ەكىنشى كەزەكتە باتىس ەلدەرىنە قاتىستى. جۇڭگو كوبىنەسە سىرتقى كۇشتەر رەتىندە باتىستىق باسەكەلەستەرىن قاراستىرىپ جاتادى. سوندىقتان، سيمۆوليكالىق تۇرعىدان بۇل كەزدەسۋ ايماق ەلدەرىنىڭ كوپجاقتى قارىم-قاتىناسىن دامىتۋ ءۇشىن، رەسەي مەن جۇڭگو اراسىنداعى تەڭگەرىمدى ۇستاۋ ءۇشىن ماڭىزدى بولادى»، –دەيدى ج.ارىنوۆ BBC-گە بەرگەن جاۋابىندا.
«تاريحي سيمۆولدىق ءمان» بە الدە
«قاستاندىق تەورياسى» ما؟
رەسمي بەيجىڭ باسا ءمان بەرگەن ءسامميتتىڭ شەنسي پروۆينسياسىنداعى سيان (Xi’an/西安) قالاسىندا ءوتۋى دە كەيبىر جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ نازارىن اۋدارماي قالمادى. كەيبىر رەسەيلىك باسىلىمدار بۇعان بولەكشە ساياسي رەڭ بەرۋدە. وعان مىناداي تاريحي فاكت تۇرتكى بولسا كەرەك، بۇدان ەكى مىڭ جىل بۇرىن سيان قالاسى چانان دەپ اتالدى جانە سول كەزدەگى حان يمپەرياسىنىڭ استاناسى بولىپ تۇردى. يمپەراتور ۋ-دي وسى قالادا بيلىگىن نىعايتىپ، كۇشتى يمپەرياعا اينالدىرعان بولاتىن. ال، كەيبىر سىنشىلار قازىرگى قحر ءتوراعاسى سي سزينپين ىشكى-سىرتقى ساياساتتا ۋ-ديگە ەلىكتەيدى دەگەن كوزقاراستارىن دا ايتىپ جاتادى. بۇنداي سايكەسىتىككە نازا اۋدارعان جەلى قولدانۋشىلارى قاشان دا تاريحي سيمۆوليكالارعا بوي ۇرعىش قىتايلىقتار ءۇشىن سياندەگى ءسامميتتىڭ ايرىقشا سيمۆولدىق ءمانى بولۋى مۇمكىن دەگەندى العا تارتادى. دەگەنمەن، سالا ەكسپەرتتەرى بۇنداي بولجامدى راستاۋدان اۋلاق، ولار اتالمىش پىكىرلەردى ساياساتتانۋداعى «قاستاندىق تەورياسىنا» كوبىرەك ۇقسايدى دەپ سانايدى.
شەتەلدىك ب ا ق: «ورتا ازيا-قىتاي» ءسامميتى
باتىستىق The Diplomat-قا شىققان ساراپتاماسىندا كەترين پۋتس «بەيجىڭنىڭ وا-داعى ساياسي جانە قاۋىپسىزدىك تالپىنىستارى 2022 جىلدان بۇرىن بولعانىمەن، رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋى ماسكەۋدىڭ السىرەگەن كولەڭكەسىندە ايماقتىڭ قىتايعا بەرەتىن مۇمكىندىكتەرىن ارتتىردى» دەپ جازادى. بۇعان قوسا «وا – جۇڭگو» ءسامميتىنىڭ G7 وتىرىسىمەن قاتار كەلۋىنە نازار اۋدارىپ: «ەكى سامميت تە رەسەيدىڭ قاتىسۋىنسىز وتكەنىمەن، نەگىزگى تالقى تاقىرىبىندا رەسەي بولادى»، – دەپ كورسەتكەن.
ال امەريكالىق VOA اگەنتتىگى ايماقتاعى ماسكەۋ مەن قىتايدىڭ ءىس-قيمىلدارى باسەكەلەستىك باعىتىنا ۇقسايتىنىن ايتادى. «رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەنگە دەيىن وا ءارقاشان رەسەيدىڭ ىقپالىندا بولدى، ءبىراق ۇزاققا سوزىلعان سوعىس رەسەيدىڭ ايماقتاعى ىقپالىن السىرەتىپ جىبەردى»، – دەلىنگەن ساراپتامادا. بۇعان قوسا: «رەسەي ىقپالىنىڭ قۇلدىراۋى ايماقتاعى ەڭ ءىرى جانە ەكونوميكالىق جاعىنان ەڭ قۋاتتى مەملەكەت – قازاقستاندا ايقىن بايقالادى، – دەي كەلىپ، – قازاقستان رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى اگرەسسياسىن قولدامادى جانە دونەسك پەن لۋگانسكىنىڭ مەملەكەتتىگىن دە مويىندامادى»، – دەپ كورسەتكەن.
قىتايلىق People's Daily بولسا، سيان قالاسىنىڭ جىبەك جولىنىڭ تاريحي باس نۇكتەسى ەكەنىن العا تارتىپ، جاڭا جىبەك جولىنىڭ تىڭ ءداۋىر پاراعىن اشاتىن جينالىس بولاتىنىن جەتكىزەدى. ايماق پەن جۇڭگو قارىم-قاتىناسى تۋرالى «تاعدىرى ورتاق، تاتۋ كورشى، جاقسى سەرىكتەس، جاقسى دوس» دەگەن تاقىرىپپەن كۇشتى ەكونوميكالىق جانە ساۋدا ىنتىماقتاستىق سەرپىن تۋراسىندا كەڭىرەك توقتالادى. جۇڭگو مەن ايماق ەلدەرى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ بولاشاعى جارقىن دەگەن سىڭايدا قورىتىندى جاسايدى.
رەسەيلىك «ريا نوۆوستي» سايتىندا دميتريي كوسىريەۆ «جۇڭگو ورتالىق ازياداعى كسرو-نىڭ تۋىن كوتەردى» دەگەن ماقالا باستى. ونىڭ پىكىرىنشە، «سياندەگى شارا جاڭا الەمدىك ەكونوميكانى قۇرۋ جولىنداعى جاھاندىق جانە ازاپتى شايقاستىڭ ءبىر بولىگى» ەكەن. د.كوسىريەۆ جۇڭگو رەسەيدىڭ ايماقتاعى ءداستۇرلى ىقپالىن ىعىستىرىپ جاتىر دەگەن كوزقاراستى تەرىسكە شىعارۋعا تىرىسادى. 9 مامىردا ماسكەۋدەگى جيىندى ەسكە سالىپ، رەسەي، جۇڭگو جانە ايماق ەلدەرىنىڭ ءىس-قيمىلدارىن «دۇبىرگە تولى الەمدە امان قالۋ جولىنداعى كۇش-جىگەردى ۇيلەستىرۋ» دەپ كورسەتىپتى. ماقالادا اقش باستاعان باتىس ەلدەرىن ايىپتاي وتىرىپ، اۆتور ماسكەۋ مەن بەيجىڭدى ورتاق قادام جاساپ جاتىر دەپ كورسەتۋگە تىرىسقانى بايقالادى. ال، ماقالا تاقىرىبى مەن وندا كەلتىرىلگەن ارگۋمەنتتەر اراسىندا بايلانىستاردىڭ تىم ءالسىز ەكەنىنە قاراماستان، اۆتور: «ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا ايماق ءوزىنىڭ بۇكىل ەۋرازيانىڭ ورتالىعى رەتىندەگى ءرولىن قالپىنا كەلتىرىپ جاتقان كەزدە، ماسكەۋ مەن پەكيننىڭ بىرلەسكەن كۇش-جىگەرى ونىڭ بارلىق تۇرعىندارىنا جاقسى ءۇمىت سىيلايدى»، – دەگەن ەكەن.
ءار ەل اقپارات قۇرالدارىنىڭ سوزىنەن تاراپتاردىڭ ەلىمىزدى قامتىعان ايماققا دەگەن ۇستانىمدارىن، اتالمىش شاراعا قاتىستى ۇستانىمدارىن باعامداۋعا بولادى.
ورتا ازيا جانە 5+1 فورماتى
كوزى قاراقتى جۇرتقا ءمالىم، كەڭەس وداعى ىدىراعاننان بەرى وا ەلدەرى دەربەس گەوساياسي ايماق رەتىندە قارالادى. الايدا، ءىرى ويىنشىلار اراسىندا ماسكەۋدىڭ ىقپالى باسىم كۇيدە ساقتالىپ قالدى. ءتىپتى، كەيبىر باتىستىق ساراپشىلاردىڭ «رەسەيدىڭ ارتقى اۋلاسى» دەپ اتايتىنى دا بار. سوندىقتان دا باتىس نەمەسە جۇڭگو سىندى وزگە ويىنشىلار ايماقپەن قارىم-قاتىناستا ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردى باسىمدىققا الدى. ءبىراق، بۇل جاعداي جاھاننىڭ جاڭا گەوساياسي باعدارىنا ىلەسە وزگەرە باستادى. ۋكرايناداعى سوعىستىڭ ناتيجەسىندە وراي ماسكەۋدىڭ ايماققا ىقپال-نازارى السىرەگەن تۇستا اقش، جۇڭگو سەكىلدى ءىرى ويىنشىلار رەسەيدىڭ ايماقتاعى ىقپال ورنىنا باستى ۇمىتكەر رەتىندە بەلسەندىلىكتەرىن تىپتەن ارتتىردى.
قاتىسۋشى ويىنشىلار قولدانىپ جۇرگەن «5+1 فورماتىن» ەڭ الدىمەن 2000 جىلدارى جاپونيا ورتاعا قويعان. ايماقپەن ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ باعىتىندا اقش تا وسى فورماتتى پايدالانا باستادى. بۇل سول كەزدەگى اۋعانستانداعى جاڭا جاعدايعا تۇس كەلدى. ال، پاندەميا كەزىندە جۇڭگو دا ايماقپەن تىكەلەي ديالوگقا شىعۋدا وسىنى قولداندى.
نازار اۋداراتىن بولساق، سوڭعى كەزەڭدە وا ەلدەرىنىڭ سىرتقى الەممەن قاتىسۋى جيىلەگەن:
• اقپاندا اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى ەنتوني بلينكەن وا ەلدەرىنىڭ باسشىلارىمەن استانادا كەزدەستى. بۇل ۆاشينگتوننىڭ ءوز ىقپالىن ماسكەۋ مەن بەيجىڭنىڭ امبيسياسىنا تەڭەستىرۋ رەتىندە باعالاندى؛
• 9 مامىردا جەڭىس كۇنىنە وراي رەسەي ايماق ەلدەرىنىڭ ليدەرلەرىن ماسكەۋگە توپتاستىردى. سىرت الەم ءۇشىن بۇل ماسكەۋدىڭ ايماقتاعى ءوز ىقپالىن تاعى ءبىر مارتە ايگىلەۋى دەپ تانىلدى.
• ىلە-شالا ايماق ليدەرلەرى جۇڭگو باسشىسىمەن 5+1 فورماتىنداعى سامميتتە جولىققالى وتىر.
• قازىرگى ۇردىستەن الىپ قاراعاندا، ۇقساس فورماتتا ايماق ەلدەرىمەن ديالوگ ورناتۋعا تالپىناتىن وزگە تاراپتار دا بولارى انىق.
بۇنىڭ ءبارى اقش، جۇڭگو سەكىلدى ءىرى ويىنشىلاردىڭ ايماقتاعى ءىس-قيمىلىنىڭ تىڭ قارقىن العانىن كورسەتسە، ەندى ءبىر قىرىنان قازاقستاندى قامتىعان ايماقتىڭ الەمدەگى گەوستراتەگيالىق ماڭىزىنىڭ كۇن ساناپ ارتا تۇسكەنىنە دە انىق دالەل.
جاڭا فورمات
رەسەيدىڭ ايماققا ىقپالىن السىرەتە مە؟
رەسەي ۋكراينا سوعىسىندا تىم كۇردەلى جاعدايعا تۇسكەن تۇستا جۇڭگو وا ەلدەرىمەن 5+1 فورماتىنداعى ديالوگتى جانداندىردى. كەزەكتى سامميت رەسەي مەن قىتايدىڭ ايماقتاعى كۇش بالانسىنىڭ وزگەرۋىنە ىقپال ەتە الا ما؟ انىقتاي ايتقاندا، جاڭا فورمات رەسەيدىڭ ايماققا ىقپال ەتۋىن السىرەتە مە؟ بۇعان ر.يزيموۆ بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى: قىتايمەن جاڭا 5+1 فورماتى وا-داعى ءداستۇرلى ستاتۋس-كۆونى وزگەرتۋگە كومەكتەسەدى دەگەن تەزيسپەن جارتىلاي كەلىسۋگە بولادى. ءيا، ءتىپتى رەسەيدىڭ ايماققا ىقپالى تومەندەيدى دەگەن بولجامدار بار، بۇل بالكىم شىنايى تەزيس، ءبىراق بولجالدى كۇيدە. ءبىز رەسەيدىڭ ايماقتاعى ىقپالى مەن نازارىنىڭ تومەندەۋ تەندەنسياسىن كورىپ وتىرمىز. ءبىراق بۇل جەردە پروسەسستىڭ ونداعان جىلدارعا سوزىلۋى مۇمكىن ەكەنىن دە ءتۇسىنۋ ماڭىزدى. ءقازىر دە وا-داعى رەسەيدىڭ ىقپالى-مۇمكىندىگىمەن سالىستىرعاندا جۇڭگو ءالى دە ارتتا. جاقىندا ايماق ەلدەرى باسشىلارىنىڭ ماسكەۋگە جەڭىس شەرۋىنە بارۋى رەسەيدە وا ەليتاسىنا ىقپال ەتۋدىڭ جاسىرىن، ءبىراق وتە ءتيىمدى تۇتقالارى بار ەكەنىن كورسەتتى. ونىڭ ۇستىنە، سوعىس پەن ونىڭ زارداپتارىنا قاراماستان، ساۋدا كولەمىنىڭ ءوسۋى جالعاسۋدا، ول نەگىزگى سىرتقى ساۋدا سەرىكتەس بولىپ قالا بەرەدى. وسىنىڭ نەگىزىندە قىتايمەن باستالعان 5+1 فورماتى ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ سىرتقى ساياسي بالانسىنىڭ ءبىر باعىتى بولۋى مۇمكىن.
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، بۇگىندە رەسەي مەن جۇڭگو وا-داعى ىس-ارەكەتتەرىن ۇيلەستىرۋدە. 2022 جىلى اقپاندا ەكى ەل باسشىلارىنىڭ بىرلەسكەن مالىمدەمەسىندە تاراپتار كورشىلەس ايماقتاردا، ياعني ورتالىق ازيادا مۇددەلەرى مەن ۇستانىمدارى ۇقساس ەكەنىن مالىمدەدى. بيىلدىڭ وزىندە سي ءسزينپيننىڭ رەسەيگە ساپارىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا تاراپتار ورتالىق ازياداعى ءتۇرلى-تۇستى توڭكەرىستەردى ەكسپورتتاۋدى قابىلدامايتىنىن قايتالاپ، سول ارقىلى ايماقتاعى ستراتەگيالارىن ۇيلەستىرەتىندەرىن راستادى.
بۇل ءبىز ءۇشىن ساقتىقپەن قارايتىن تۇيتكىل. ويتكەنى، بىزدەر – وا ەلدەرى ءۇشىن ماسكەۋ مەن بەيجىڭ پوزيسيالارىنىڭ شەكتەن تىس جاقىنداۋى دا، ولار اراسىنداعى قايشىلىقتىڭ بولۋى دا بىردەي ءقاۋىپتى.
ورتا ازيا – جۇڭگو:
قازاقستاندىق مۇددە
قازىرگى كۇردەلى جاھاندىق جاعدايعا ساي، وا ەلدەرى دە ايماقتىق ينتەگراسيانى دامىتۋدىڭ قاجەتتىلىگىن انىق ءتۇسىنىپ جەتتى. سوندىقتان دا ءبىرتۇتاس گەوساياسي ايماق قاتارىندا الەممەن قاتىسۋىن جيىلەتتى. رەسەي، باتىس جانە جۇڭگو سىندى كۇشتەر اراسىنداعى تەڭگەرىمدى ساقتاۋ ماقساتىندا بارلىق تاراپپەن ءتۇرلى فورماتتا ديالوگ ورناتىپ ءوزىنىڭ باتىل قادامدارىن دا جاسادى. قىتايمەن 5+1 فورماتىنداعى سامميت تە وسىنىڭ ءبىر دالەلى.
وا-نىڭ ءبىرتۇتاس گەوساياسي ايماق رەتىندە جۇڭگو سىندى ءىرى ەكونوميكامەن بايلانىستى تەرەڭدەتۋى ايماقتىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ دا تۇراقتىلىعى مەن دامۋى ءۇشىن ماڭىزدى. دەي تۇرعانمەن، قازاقستاندىق مۇددە تۇرعىسىنان قوعام مەن بيلىكتىڭ سەرگەك قاپەرىندە بولۋعا ءتيىستى ماسەلەلەر دە جوق ەمەس.
قوعامدا قىتايعا دەگەن نارازىلىق كوڭىل-كۇيدىڭ بار ەكەنى دە ەسكەرىلۋى كەرەك. بۇنداي قوعامدىق كوڭىل-كۇيگە اسەر ەتكەن فاكتورلار قاتارىندا شىڭجاڭداعى جاعداي، سينوفوبيانى كۇشەيتەتىن ىشكى جانە سىرتقى اقپاراتتىق اعىنمەن بىرگە، سونداي-اق، قىتايلىق كاسىپورىندار مەن كاسىپكەرلەردىڭ بيزنەس پراكتيكاسىنا دەگەن شىنايى نارازىلىق تا بار. بۇلاردىڭ ناتيجەسىندە قوعامدا اسىرەسينوفوبيالىق پىكىر، كوزقاراس قالىپتاسقان.
بۇنىڭ ءبارىن قورىتا كەلگەندە، قازاقسان ءۇشىن ايماقتاعى باستاماشىلىق ورنىن دامىتىپ، ىشكى تۇتاستىققا (بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى) قوسا، ايماقتىق تۇتاستىقتى دا بەكەمدەۋگە كوبىرەك كۇش سالعان ءجون. سەبەبى، جاڭا جاھاندىق جاعداي قازاقستاندى قامتىعان ايماقتىڭ ىشكى ينتەگراسياسىن دامتىۋعا، ونىڭ وزىندە جەدەل دامىتۋعا يتەرمەلەپ وتىر. سوندىقتان قازاقستان باستاعان ورتالىق ازيا ەلدەرى الەمنىڭ الىپ ەكونوميكاسى سانالاتىن قىتايدىڭ الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ ارقىلى ايماقتىڭ تۇراقتىلىعى مەن قارقىندى دامۋىن قامتاماسىز ەتە الادى. الايدا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە دە جاڭاشا كوزقاراسپەن قاراپ، بەكەمدەي ءتۇسۋ كەرەك.
ەستاي بوجان، ساياسي ساراپشى