قازاقتىڭ ءان ونەرىندە جەكە انشىلىك مەكتەپ قالىپتاستىرعان ءدۇلدۇل ءانشى دانەش راقىشيەۆتىڭ ۇلت رۋحانياتىنا قوسقان ۇلەسى ۇلانعايىر. ەل اۋزىندا جۇرگەن، ءىنجۋ-مارجانداي حالىق اندەردى قايتا جاڭعىرتقانى ءوز الدىنا، اسەتتەي ونەر ساڭلاعىنىڭ ومىرشەڭ مۇراسىن جيىپ-تەرىپ، حالقىمەن قايتا قاۋىشتىرۋداعى دانەش اعانىڭ ەڭبەگى ەرەن. ودان بولەك، ول – ءوزى دە جۇزدەن استام ءان شىعارعان دارا دارىن.
دانەش راقىشيەۆتەن ساباق الىپ، تالىم-تاربيەسىن كورگەن تالانتتى شاكىرتى، بۇگىندە ءوزى دە بىرەگەي ءانشى نۇرجان جانپەيىسوۆ جاقىندا ۇستازىنىڭ ەلگە بەلگىلىسى دە، ءالى بەلگىسىزى دە بار، اندەرىن نوتاسىمەن توپتاستىرىپ، كىتاپ شىعاردى. «ءان سالايىن...» دەگەن اتپەن جارىق كورگەن بۇل جيناق – دانەشتىڭ ءان مەكتەبى ءۇشىن تاپتىرماس وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرال ءارى سول مەكتەپتىڭ ومىرشەڭ مۇراسىن توپتاستىرعان سۇبەلى ەڭبەك ەكەندىگىمەن قۇندى.
وسىعان وراي، ءبىز نۇرجاننان اتالعان جيناق تۋرالى كەڭىرەك اڭگىمەلەپ بەرۋىن جانە ۇستازى جونىندەگى ەستەلىگىمەن ءبولىسۋىن سۇرادىق.
– نۇرجان، ونەرسۇيەر قاۋىم ءوزىڭدى دانەش اعانىڭ ەڭ تانىمال، ءتول شاكىرتى رەتىندە بىلەدى. ۇستازىڭنىڭ مانەرى بولەك، ءيىرىمى مول اندەرىن اسقان سەزىمتالدىقپەن، شەبەرلىكپەن ورىنداۋمەن قاتار، ءوزىڭ دە شاكىرت تاربيەلەپ، ءداستۇر ساباقتاستىعىن دارىپتەپ ءجۇرسىڭ. اتالعان جيناقتى قۇراستىرىپ، شىعارۋعا دا ۇلكەن ىزدەنىسپەن، دايىندىقپەن كەلگەنىڭ بەلگىلى. ەندى وسى جۇمىستىڭ جاي-جاپسارى تۋرالى ايتىپ وتسەڭ؟..
– مەن 1990 جىلدىڭ كۇزىنەن باستاپ، ەكى جىلعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىت كولەمىندە دانەش اعانىڭ الدىندا بولىپ، اندەر ۇيرەندىم. 1992 جىلى شىلدە ايىندا ول كىسى قايتىس بولدى. سودان كەيىن داكەڭدى ىزدەيتىن، ساعىنعان ەل كوبەيدى. ءسويتىپ، ءبىزدى ءار جەرگە شاقىرادى، ءان سالدىرتادى، «داكەڭنىڭ انا ءانىن ايتشى»، «مىنا ءانىن ايتشى» دەپ سۇرايتىن بولدى. مەن اعانىڭ جانىندا بولعان ازعانتاي ۋاقىتتا بارىنشا ءوندىرتىپ ۇيرەنىپ قالعانىممەن، بارلىق اندەرىن قامتىپ ۇلگەرە المادىم. سوندىقتان «دانەش اعانىڭ بۇكىل اندەرىن جيناستىرۋ كەرەك جانە مۇمكىندىگىنشە ءبارىن ايتۋىم كەرەك» دەپ ويلادىم. ويتكەنى ول كىسىنى كورگەن، تىڭداعان، ساعىنعان جۇرت ءانىن سۇراسا، «بىلمەيمىن» دەپ توسىلىپ قالۋعا بولمايدى عوي. ءسويتىپ اقىرىنداپ، تىرنەكتەپ جيناي بەردىم. ول كەزدە قازىرگىدەي ينتەرنەتتەن ىزدەپ، تابا سالاتىن مۇمكىندىك جوق. سودان راديودان بەرىلگەن اندەرىنىڭ زاپيستەرىن جينادىق. قۇداي وڭلاعاندا، مەن اعا قايتىس بولعاننان كەيىن 3 جىل سول كىسىنىڭ ۇيىندە تۇردىم. دانەش اعانىڭ جارى راحيليام تاتە: «جاتاقحانادا ساعان تىنىشتىق بولمايتىن شىعار، ۇيگە كەلىپ تۇر، اعاڭنىڭ قاعازدارىن قارا» دەدى. سول كەزدە تاتەم اعانىڭ جازعان قاعازدارىن، كاسسەتالاردى، ءبىرلى-جارىم نوتاعا تۇسكەن اندەرىن بەرىپ وتىردى. مەن سونىڭ ءبارىن جيناستىرىپ ءجۇردىم.
2000 جىلى مەن الماتىعا اۋىسىپ كەلگەننەن كەيىن سونداي ءبىر مۇمكىندىك تۋدى: «داكەڭنىڭ نوتالى جيناعىن شىعارۋ كەرەك» دەگەننەن كەيىن، مۇرات ءابۋعازى باستاپ، نوتاعا تۇسىرە باستادىق.
– نەگىزى، دانەش اعانىڭ اندەرى وعان دەيىن دە جيناق بولىپ شىققان عوي؟..
– ءيا، وعان دەيىن نوتاعا تۇسپەدى دەپ ايتپايمىن، ەڭ ءبىرىنشى رەت، 1984 جىلى داكەڭنىڭ «ماقتانىشىم – ەلىم» دەگەن جيناعى شىققان. وعان ءوزىنىڭ 22 ءانى توپتاستىرىلعان. كىتاپتىڭ ءالعىسوزىن ساۋىربەك باقبەرگەنوۆ جازعان. ودان كەيىن ەشقانداي جيناعى شىقپاعان. سودان 2010 جىلى مەنىڭ ورىنداۋىممەن، مۇرات ءابۋعازى دانەش اعانىڭ 60 ءانىن نوتاعا ءتۇسىردى. 2017 جىلى ونى «ساياسىندا المانىڭ» دەگەن اتپەن جيناق قىپ شىعاردىق. مەنىڭ ودان كەيىنگى جوسپارىم بويىنشا، ەندى داكەڭنىڭ ءوز اندەرىنەن بولەك، ول كىسى جەتكىزگەن، ورىنداعان اندەردى، ونىڭ ىشىندە حالىق اندەرى، حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرى دە بار، سولاي جيناقتاپ شىعارۋ كەرەك بولدى. بۇل رەتتە ءبىز مەملەكەتتىك ءارحيۆتىڭ مۋزىكا قورىنا كىرىپ، دانەش اعانىڭ 4،5 ساعاتتىق اۋديوجازباسىن، 1،5 ساعاتتىق بەينەتاسپاسىن تاپتىق. سول جازبالارداعى اندەردىڭ ءبارىن نوتاعا تۇسىردىك. دانەش اعا 1960 جىلداردان باستاپ، وسى الماتىعا ستۋدياعا كەلىپ، «التىن قورعا» اندەر جازدىرىپ وتىرعان ەكەن.
– ونىڭ ءوزى اعانىڭ ەڭبەكقورلىعى مەن قازاق ونەرىنە دەگەن ۇلكەن جاناشىرلىعى، جاۋاپكەرشىلىگى عوي...
– ءوزىڭىز بىلەسىز، دانەش اعا 1972 جىلعا دەيىن جاركەنت وڭىرىندە، ءۇشارالدا ەڭبەك ەتتى، حالىق تەاترىن قۇردى. سول اۋىلدا جاتىپ-اق، ارا-تۇرا كەلىپ ءجۇرىپ، كەرەمەت دۇنيەلەر جازدىرعانى تاڭ قالدىرادى. داكەڭنەن باسقا، سول تۇستاس كىسىلەردەن مۇنشاما دۇنيە جازىلىپ الىنعانىن ءوز باسىم كەزدەستىرمەدىم. داكەڭدە وتە كوپ دۇنيە جازىلعان. سول اندەردىڭ بارلىعى دەرلىك – حالىق اندەرى مەن حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرى. ونىڭ ىشىندە اسەت اندەرى تولىق جيناقتالدى دەسەك بولادى، اسىرەسە داكەڭنىڭ ورىنداۋىندا. جالپى، اسەت اندەرى بىزگە وسى دانەش اعا ارقىلى جەتتى. قىل اياعى، سول داكەڭنىڭ ورىنداعان نۇسقاسى اسەت ءانىنىڭ ءتۇپنۇسقاسى رەتىندە قاراستىرىلادى. داكەڭنىڭ ورىنداۋىندا اسەتتىڭ «قىسمەتى» مەن «ءىنجۋ-مارجانى»، «اقىرعى ءسوزى» تۇر-تۇرىمەن جەتكەن. ودان كەيىن اسەت پەن ىرىسجاننىڭ ايتىسىنداعى «اسەت اۋەنى» دەگەن اۋەن دە داكەڭ ارقىلى جەتىپ وتىر. سودان كەيىن بۇل جاقتا ايتىلماعان، ەستايدىڭ ەكى ءانىنىڭ باسقا نۇسقاسى داكەڭمەن بىرگە جەتكەن. مىسالى، داكەڭنىڭ ورىنداۋىندا «قورلان» ءانىنىڭ 3ء-نشى ءتۇرى، «جايقوڭىردىڭ» 2ء-نشى ءتۇرى جەتىپ وتىر. سولاردىڭ بارلىعىن نوتاعا ءتۇسىرىپ، كىتاپقا ەنگىزدىك.
– سونداي-اق، دانەش اعا جەتكىزگەن حالىق اندەرى بۇل جاقتا بۇرىن-سوڭدى ورىندالماعان، ەل ەستىمەگەن اندەر عوي...
– ءيا، ولاردى داكەڭنىڭ الدىن كورگەن شاكىرتتەرى ورىنداماسا، مىسالى، «اياۋلىم»، «جانەركە»، «باياناۋىل» سياقتى اندەردى باسقالار كوپ ورىنداي بەرمەيدى. داكەڭ ارقا وڭىرىندەگى سال-سەرىلەردىڭ، مىسالى، اقان سەرىنىڭ، ەستايدىڭ دا اندەرىن ورىنداعان. ول اندەردى مەن بۇل جيناققا كىرگىزگەن جوقپىن. ويتكەنى ولار كەزىندە زەرتتەۋشىلەردىڭ نازارىنا ءىلىنىپ، نوتاعا ءتۇسىپ، بۇدان دا باسقا جيناقتارعا ەنگەن. ال جيناقتا داكەڭنىڭ ورىنداۋىندا بۇل جاقتا ايتىلماعان اندەردى توپتاستىردىم.
مەملەكەتتىك ءارحيۆتىڭ مۋزىكا قورىنان الىنعان اندەردىڭ بارلىعى YouTube كانالعا جۇكتەلىپ، QR-كودپەن جيناققا كىرگىزىلىپ وتىر. ياعني «اڭشىنىڭ ءانى» دەسەك، مۇندا نوتاسى، ولەڭنىڭ تولىق ءماتىنى تۇر، QR-كودپەن اشسا، داكەڭنىڭ ءوز ورىنداۋىندا تىڭداۋعا بولادى. ءقازىر شاكىرت تاربيەلەپ، ساباق بەرىپ جاتىرمىز. بۇل – سوعان تاپتىرماس قۇرال. بالالاردىڭ الدىنا قويامىز، تاپسىرماسىن بەرەمىز. مىسالى، دانەش راقىشيەۆتىڭ ورىنداۋىندا، اسەتتىڭ «قوڭىر قازىن» ۇيرەنىپ كەل» دەسەك، بۇل جەردە نوتاسى، ءماتىنى، ءۇنتاسپاداعى داۋسى، ءبارى تۇر. YouTube كانالعا QR-كود ارقىلى كىرەدى دە، تىڭداپ، قۇلاعىنا ءسىڭىرىپ، ولەڭىن جاتتاپ، دايىنداپ الىپ كەلەدى. سوندىقتان بۇل جيناق ونەرگە تالپىنىپ، انشىلىككە دەن قويعان ونەرپازدار مەن كاسىبي ءبىلىم الىپ جۇرگەن شاكىرتتەرگە تاپتىرماس وقۋ قۇرالى بولارى انىق.
– جازۋشى اعامىز بەكسۇلتان نۇرجەكە ۇلى: «نۇرجان – دانەش ءانشىنىڭ كەنجە قوزىسى. دانەش ءانىنىڭ بۇكىل قايىرىمىن، ءيىرىمىن نۇرجاننان تابۋعا بولادى» دەگەن ەكەن. دانەش اعانىڭ كەز كەلگەن ونەرپاز يگەرىپ، بويىنا ءسىڭىرىپ كەتە المايتىن ەرەكشە مانەرىن، ماقامىن مەڭگەرۋ ساعان قيىنعا سوققان جوق پا؟ جالپى، دانەش اعا ادام رەتىندە، ۇستاز رەتىندە قانداي ادام ەدى؟
– مەن ءوزىم، نەگىزى، اۋىلدان شىقپاعان بالامىن عوي. مەكتەپتى بىتىرە سالىپ، جول ءتۇسىپ، باعىما قاراي، تالدىقورعاندا دانەش اعاعا جولىقتىم. قالاعا بارعاننان كەيىن اۋىلعا، ەل-جۇرتقا، ۇيگە، اتا-اناعا دەگەن ساعىنىش بۇلقىندى. سول كەزدە داكەڭ اكەم سياقتى باسىمنان سيپاپ، ارقامنان قاعىپ، بەتىمنەن ءسۇيىپ، بار جىلى ءسوزىن اياماي، كۇلىمسىرەي قاراعاندا بارلىق ساعىنىشىم باسىلعانداي بولدى. ءسويتىپ، ادامي مەيىرىمدىلىك، قامقورلىق تانىتقاننان كەيىن دانەش اعانى قاتتى جاقسى كوردىم. ال «اينالايىن» دەپ، بويىنداعى بارىن ۇيرەتكەننەن كەيىن ءتىپتى قۇرمەت تۇتتىم.
داكەڭنىڭ الدىندا جالعىز مەن بولعان جوقپىن. «داكەڭە شاكىرت بولامىز، ءانىن ايتامىز» دەپ، سول ۋاقىتتا 10-15 بالا ءبىر-اق جازىلدىق. ءسويتىپ، ءبارىمىز توپىرلاپ اينالاسىندا وتىرامىز. سول كەزدە داكەڭ ءارقايسىمىزعا كوڭىل ءبولىپ، جۇرەگىمىزگە جول تاباتىن. قابىلەت-قارىمىمىزعا، مىنەزىمىزگە، جاعدايىمىزعا بولسىن، بارىنە قارايتىن. ءار بالاعا جەكە ۇيرەتەتىن، ءبولىپ-جارمايتىن. الدىمەن تىڭدايدى، دەڭگەيىمىزدى بىلەدى. سويتەدى دە: «قانداي ءان ۇيرەتەيىن؟» دەپ سۇرايدى. ءوزى ايتىپ بەرەدى. «ۇنادى ما؟» دەيدى. «ۇنادى» دەسەڭ سول ءاندى ۇيرەتەدى. «ۇنادى ما؟» دەگەندە اسپانعا، جان-جاعىمىزعا قاراپ كۇمىلجىسەك، «وندا مىنانى تىڭداپ كور» دەپ، باسقا اندەرىن تىڭداتادى. قاشان كوڭىلىمىزگە ۇناعانى كەزدەسكەنشە بىرنەشە ءان ايتىپ بەرەدى. ءسويتىپ، قالاعان ءانىمىزدى ۇيرەتەدى. وندا دا ەگجەي-تەگجەيىن تولىق قامتىپ، ىشىندەگى تۇسىنبەگەن سوزدەرىمىزدى دە تۇسىندىرەدى.
– ءبىراق سول 10-15 بالانىڭ ءبارى بىردەي دانەش اعانىڭ ءداستۇرىن جالعاستىرىپ كەتكەن جوق شىعار...
– ارينە، بارلىعى بىردەي ايتىپ كەتە المادى. نەگە؟ مىسالى، مەن ءتول ونەرىمىزدى، ءانىمىزدى، كۇيىمىزدى كىشكەنتاي كەزىمنەن اكەمنەن تىڭداپ ءوستىم. داكەڭنىڭ الدىنا كەلىپ، سول سارىندى، سول اۋەندى ۇيرەنگەن كەزدە ماعان قيىندىق تۋعان جوق. ونىڭ ۇستىنە قىزىعۋشىلىعىم بولدى دا، بىردەن قاعىپ الدىم. ءتىپتى اۋەلى ءاندى ۇستى-ۇستىنە ۇيرەنەتىن بولدىم. داكەڭ: «نەگە اسىعاسىڭ، اسىقپا» دەيتىن. ال كەيبىر بالالار قينالدى. ويتكەنى قۇلاعىنا سىڭبەگەن، ونداي اندەردى كوپ تىڭداماعان، يىرىمگە باي، دياپازونى كەڭ اندەرگە كەلگەن كەزدە قينالدى. ۇيرەنگەندەي بولادى، ەسىكتەن شىعا بەرە ۇمىتىپ قالادى، قايتادان بارىپ سۇراۋعا ۇيالادى. سودان «قوي، مەن ايتا المايدى ەكەم، ماعان قيىن ەكەن» دەپ سىرت اينالعاندار بولدى. سول ءۇشىن: «كوبىرەك تىڭداۋ كەرەك» دەپ، بالالارعا ءبىرىنشى سونداي تاپسىرما بەرەمىز.
بۇل ءبىزدىڭ كلاسسيكالىق ءان، ءداستۇرلى ءانىمىز دەيمىز، بۇل – سوناۋ عاسىرلاردان جەتكەن اندەر، وندا ۇلكەن قاسيەت جاتىر. سونى كىشكەنتايىنان قۇلاعىنا ءسىڭىرىپ، ءبىلىپ وسپەسە، الايتىنان، جولدان قوسىلۋ دەگەن بولمايدى.
ءقازىر ونەر اكادەمياسىندا جانە كوللەدجدە داكەڭنىڭ كلاسى بار، الدىما كەلگەن شاكىرتتەردىڭ بارلىعىنا داكەڭ ورىنداعان اندەردى اعا وزىمە قالاي ۇيرەتتى، تۋرا سولاي ۇيرەتەمىن. ويتكەنى «ءداستۇر ساباقتاستىعى» دەگەن بار جانە ءداستۇرلى اندەردى ۇيرەتكەندە نوتاعا بايلانىپ قالۋعا بولمايدى. مۇمكىندىگىنشە سلۋحپەن، اۋىزبا-اۋىز ۇيرەتەمىز. سوندا ءاننىڭ ىشكى يىرىمدەرىنىڭ بارلىعى بەرىلەدى. ونداي نارسەلەر نوتاعا تولىق تۇسپەيدى. ونىڭ ۇستىنە، داكەڭ ورىنداعان اندەر – ءيىرىمى وتە باي اندەر. سوندىقتان ولاردى كوبىنە اۋىزبا-اۋىز ۇيرەتەمىز. ارينە، اۋديوجازبالار، نوتالار بالانىڭ دايىندىعىنا جاقسى كومەكتەسەدى، ءبىراق اۋىزبا-اۋىز ۇيرەتكەندە ول ودان ءارى تولىعادى.
– بۇگىندە ەل ىشىندە «ساعىنساڭ ەگەر دانەشتى، نۇرجاننان بارىپ ءان ەستى» دەپ ايتىلادى ەكەن. ۇستازىڭنىڭ وزىندەي، كوزىندەي بولىپ قالعانىڭا، بالكىم، ءۇش جىل ۇيىندە تۇرىپ، سول اۋلەتتىڭ ءوز بالاسىنداي بولىپ كەتكەنىڭ دە اسەر ەتكەن بولار...
– مۇنىڭ ءبارى – قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن كۇمىس كومەي، ءدۇلدۇل ءانشى دانەش اعامىزدىڭ شاراپاتى دەپ بىلەمىن. «ىزدەگەنگە – سۇراعان» دەگەن عوي. وزىنەن ساباق الىپ جۇرگەن كەزدە دانەش اعانى جۇمىستان كەيىن ۇيىنە دەيىن شىعارىپ سالاتىنمىن. «ۇيگە ءجۇر، جاتاقحانادا كىم ساعان تاماق دايىنداپ وتىر، تاتەڭنىڭ تاماعىن، شايىن ءىشىپ بار» دەيدى. العاشىندا ۇيالىپ، ءار نارسەنى سىلتاۋراتىپ، كىرمەي ءجۇردىم. سوسىن بىردە: «ءجۇر، كىر» دەپ ۇرىستى. ءسويتىپ ۇيىنە كىرىپ، تاتەمنىڭ لاگمانىن جەپ، شايىن ءىشتىم. سودان بىردە اعا: «ۇيگە كەلشى، قوناقتار كەلەتىن ەدى» دەپ شاقىردى. سويتسەم الماتىدان، جان-جاقتان كىسىلەر كەلگەن ەكەن. ىشىندە قۇرمانباي تولىبايەۆ اعا بار. ماعان سولاردىڭ الدىندا ءان سالدىرتتى. ءسويتىپ، ۇيىنە قوناق كەلسە، شاقىرىپ، ءان ايتقىزاتىن بولدى. سودان ءبىر كۇنى مەن جازعى كانيكۋلعا كەتىپ بارا جاتقانىمدى ايتىپ: «سىزگە جولىعا كەتەيىن، مۇمكىن بولسا، تاعى ءبىراز ءان ۇيرەنەيىن، تاپسىرما الىپ كەتەيىن» دەپ ەدىم، «كەلە عوي» دەدى. ۇيىنە بارىپ ەدىم، ءان ۇيرەتتى. زالدا وتىرمىن. ول كىسى: «سەن ءانىڭدى ايتا بەر، مەن ءقازىر كەلەمىن» دەپ شىعىپ كەتتى. سويتسەم، اينالىپ بارىپ، اس ۇيدەگى راحيليام تاتەمە: «تىڭداشى انا بالانى. مەن وسى بالادان ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىن، نەگىز بار» دەپتى. ونى ماعان تاتەم ءوزى ايتتى. دانەش اعانىڭ سول ءسوزى دە ماعان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىندىردى.
– ءقازىر ويلاپ قاراساق، راحيليام تاتەنىڭ سەنى ۇيىندە تۇرعىزىپ، اعانىڭ قولجازبالارىن، قاعازدارىن سەنىپ تاپسىرعانى ساعان قامقورلىق قانا ەمەس، دانەش اعانىڭ مۇراسىنا دەگەن ۇلكەن جاناشىرلىعى ەكەن عوي...
– راحيليام تاتە ۇلتى ۇيعىر بولعانىمەن، قازاققا بەرگىسىز، كەرەمەت ادام ەدى.
ءبىر قىزىعى، باياعىدا كونسەرۆاتوريادا داكەڭنىڭ 75 جىلدىعىنا وراي ءبىر شارا وتەتىن بولدى. مەن تالدىقورعاننان تاتەمدى العىزدىم. شاكىرتى ابىلايحان قارمىسوۆ، جاقسىلىق مىرقايەۆ اعالار كەلدى. بەكبولات تىلەۋحانوۆ بىزگە كونسەرۆاتوريادا ساباق بەرەتىن. كەشتى سول كىسى جۇرگىزەتىن بولدى. راحيليام تاتەنىڭ كەلەتىنىن ەستىگەندە: «ول كىسى قازاقشا سويلەي الا ما؟» دەپ ونشا سەنىڭكىرەمەگەن. ال راحيليام تاتە ساحناعا شىعىپ، داكەڭ تۋرالى ەستەلىك ايتقان كەزدە، ەستەلىك ايتىپ قانا قويماي، نۇرعيسا تىلەندييەۆ، جانىبەك كارمەنوۆتەرمەن بايلانىستىرىپ، ول كىسىلەردىڭ شىعارماشىلىق قارىم-قاتىناستارىن، ومىردەگى سىيلاستىقتارىن شاعىپ تۇرىپ ءسوز ەتكەندە بەكبولات تىلەۋحانوۆ: «مىنا كىسى قازاقتان ارتىق قوي» دەپ تاڭ قالعانى بار. راحيليام تاتە اڭگىمەنىڭ مايىن تامىزىپ ايتاتىن، ولەڭدەتىپ سويلەتىن. وتە زەرەك كىسى ەدى. داكەڭمەن 30 جىل بىرگە ءومىر ءسۇردى. راسىمەن دە، داكەڭنىڭ بۇكىل مۇراسىن تياناقتاپ، جيناقتاپ ءجۇرىپتى. تاتەم ماعان ۇلكەن قامقورلىق كورسەتتى، ءوزىمنىڭ اتا-انامنان كەم بولعان جوق. ۇيلەنگەن كەزدە كەلىنشەگىمدى اۋەلى سول ۇيگە ءتۇسىرىپ، تاتەمنىڭ باتاسىن الىپ، اۋىلعا سوسىن اپاردىم. ءوزىمنىڭ اتا-انامنىڭ دا قالاۋى سولاي بولدى.
كەيدە اعانىڭ ورتاسى، سول كىسىنى بىلەتىن ادامدار: «داكەڭنىڭ بالاسى عوي» دەپ جاتادى، وعان ىشتەي قۋانىپ قالامىن. ارتىندا قالعان ءان مۇراسىنىڭ بارلىعى مەنىڭ سانامدا ءبىر امانات رەتىندە تۇرادى.
– امانات دەمەكشى، دانەش اعا وزىڭە: «سەن مەنىڭ اندەرىمدى بۇرىس ايتقان انشىلەردى دۇرىستاۋعا حاقىڭ بار. سەن ارنايى اشىلعان كلاستان ءدارىس الدىڭ. ءبىرشاما شاكىرتتەرىم بار، ءبىراق ولار ءوز بەتىمەن نەمەسە ساپارلاردا ءجۇرىپ ۇيرەنگەندەر» دەپ ارنايى تابىستاعان ەكەن عوي...
– ءيا، مەن تۋرالى وبلىستىق تەلەارنادان «امانات ارقالاعان ازامات» دەگەن حابار دا بەرىلگەن. ونىڭ ءبارى تۇسىنگەن ادامعا از جۇك، از جاۋاپكەرشىلىك ەمەس. داكەڭ قايتىس بولعاننان كەيىن دە ول كىسىنى ىزدەگەن ەل شاڭىراعىنا كەلىپ كەتەتىن. سول كەزدە تاتەم ول كىسىنىڭ ورنىنا، ماعان ءان سالدىرتاتىن. اندا-ساندا: «اعاڭنىڭ دومبىراسىن ۇستايسىڭ با؟» دەپ، دومبىراسىن قولىما بەرەتىن. ال باسقا كەزدە اق ماتاعا وراپ، تۇپكى بولمەنىڭ تورىنە قويىپ قوياتىن. ءوزى – وتە ءداۋ دومبىرا. سونى ۇستاپ تارتىپ، ءان ايتىپ، ساعىنىشىمىزدى باساتىن ەدىك.
– ىقىلاس اتىنداعى ۇلت اسپاپتار مۇراجايىندا تۇرعان دانەش اعانىڭ سول دومبىراسى ما؟
– ءيا. راحيليام تاتە قايتىس بولعاننان كەيىن، قىزى گۇلناردىڭ رۇقساتىمەن سول دومبىرانى مۋزەيگە تاپسىردىق. «ونەردىڭ نەگىزىن قالاعان، تۋىن جەلبىرەتكەن نەبىر تۇلعالاردىڭ، نەبىر ونەرپازداردىڭ دومبىرالارى، مۋزىكالىق اسپاپتارى ىقىلاس اتىنداعى ۇلت اسپاپتارى مۋزەيىندە تۇر. ونىڭ ىشىندە، مىسالى، ءبىرجان سال، اقان سەرى، دينا اپا، جۇسەكەڭ، نۇرعيسا تىلەندييەۆ، جانىبەك كارمەنوۆتەردىڭ دومبىراسى دا بار. سول سياقتى، داكەڭنىڭ دە دومبىراسى سول جەردە تۇرۋى كەرەك قوي» دەپ ءتۇسىندىرىپ ەدىم، گۇلنار دا ونى دۇرىس دەپ تاپتى. ءبىر جاعىنان، ول جەردە تۇرعان دومبىرا جاي تۇرمايدى. جىلىنا ءبىر رەت بولسا دا كەلگەن قوناقتارعا، تىڭدارماندارعا داۋىسىن ەستىرتىپ تۇرادى ونىڭ. جالپى، جوسپارلى تۇردە، مىسالى، داكەڭنىڭ تۋعان كۇنىنە قارسى ءبىر ءىس-شارا وتكىزسەك، دومبىرانى سويلەتۋگە مۇمكىندىك بار. ءسويتىپ، داكەڭنىڭ 90 جىلدىعى قارساڭىندا دومبىراسىن الىپ كەلىپ، مۋزەيگە قويدىق.
– جيناققا اندەردەن بولەك، شاعىن ەستەلىكتەر، ماقالالار دا ەنگەن ەكەن...
– ءيا، مەن جيناققا داكەڭنىڭ ءومىر تاريحى، شىعارماشىلىعى تۋرالى ءوز قولىمەن جازعان ەستەلىگىن ەنگىزدىم. وندا ءوزىنىڭ دە، اندەرىنىڭ دە بايانى بار، ۇستازدارى، سول كەزدە جۇرگەن ورتاسى، بالالىق، جاستىق شاقتاعى تاريحى، ءبارى جازىلعان.
داكەڭ – اسەت اندەرىنىڭ مۇراگەرى، بىردەن-بىر جەتكىزۋشىسى عوي. اسەت اندەرىن ىزدەگەن ادام قالايدا داكەڭە سوعادى. دانەش اعا كەزىندە وبلىستىق «جەرۇيىق» گازەتىنە اسەت اندەرى تۋرالى ماقالا بەرگەن ەكەن، سول ماقالاسىن دا كىرگىزدىم. ويتكەنى بۇل جەردە اسەت اندەرى دە بار. ال اسەت اندەرى تۋرالى داكەڭ نە ايتقانى بىزگە قاشاندا ماڭىزدى.
بەكسۇلتان اعا: «دانەش اسەتتىڭ ءبىر ءانىن جەتكىزسە دە بۇل جاقتاعى ەل ريزا بولاتىن ەدى» دەيدى. ءبىراق ءبىر ءانىن ەمەس، بۇكىل ءانىن جەتكىزىپ وتىر عوي. سونداي-اق، اسەت اندەرىنەن بولەك، بۇل جاقتا ايتىلماعان حالىق اندەرىن جەتكىزدى. ونىڭ سىرتىندا، ەشكىمگە ۇقسامايتىن ءوزىنىڭ اندەرىن شىعاردى.
مۇحتار اۋەزوۆ داكەڭدى العاش تىڭداعاندا: «دانەش، سەنىمەن بىرگە بۇل جاققا يەن بايلىق جەتىپتى عوي» دەپتى. وكىنىشكە قاراي، سول كەزدەگى يدەولوگيانىڭ اسەرى مە، ارعى بەتتەن كەلگەندىگىن جەلەۋ عىپ، داكەڭدى ورتالىققا جولاتپاعان عوي. ءبىراق دانەش اعا ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە ايتادى، مۇقاڭ ماسكەۋگە كەتەرىنىڭ الدىندا: «دانەش، سەنىڭ ورنىڭ – الماتى. سەن الماتىدا بولۋىڭ كەرەك. مەن سەنى الماتىعا الدىرتامىن» دەگەن ەكەن. ءبىراق ول كىسى سول كەتكەننەن ماسكەۋدە قايتىس بولادى. داكەڭ «ەڭبەك جولىمدى وسىندا جالعاستىرايىنشى» دەپ ءوزى سۇرانىپ، بىرنەشە رەت الماتىعا كەلگەن. ءبىراق «جوق، ءسىز تالدىقورعانعا بارىڭىز، ول جاقتا قازاق توبى جوق، سونى ۇيىمداستىرىڭىز، ءسىز حالىق تەاترىن قۇرعانسىز، سىزدە ۇلكەن تاجىريبە بار» دەپ سىلتاۋراتىپ، الماتىعا جولاتپاعان. كىم بىلەدى، ەگەر داكەڭ الماتىدا بولىپ، عارەكەڭ، جۇسەكەڭ سياقتى ءوزىنىڭ مەكتەبىن اشىپ، ەرتەرەك شاكىرت تاربيەلەگەندە جەتكىزگەن مۇراسىنىڭ ناسيحاتى دا باسقاشا بولار ما ەدى!..
– دانەش اعانىڭ ءان شىعارعان ساتىنە كۋا بولعان كەزىڭ بار ما؟ اعا ءاندى قاي كەزدە، قالاي شىعارۋشى ەدى؟
– مەن داكەڭنىڭ ءان شىعارىپ وتىرعان ءساتىن كورگەن جوقپىن. ءبىراق 90 جىلداردىڭ اياعىندا وبلىس اكىمى باستاعان ارنايى دەلەگاسيا قۇلجا، ءۇرىمشى وڭىرىنە بارىپ قايتتى، ونەرپازدار كونسەرت بەردى. داكەڭ بىرگە بارعان. مەن ول كەزدە 1-كۋرستا وقيتىنمىن. سول ساپاردان كەلە سالدى دا: «بالام، جاڭا ءان تۋدى. سەن سونى ۇيرەنىپ ال» دەدى. سويتسەم، ول ورازاقىن اسقاردىڭ ولەڭىنە جازىلعان «جان-جاقتاعى باۋىرلار» دەگەن ءان ەكەن. سونى ەڭ ءبىرىنشى ماعان ۇيرەتتى، العاش ورىنداعان دا مەن بولدىم.
سول تۇستا جانە جەر-جەردە ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋ ءۇردىسى كەڭىنەن تارالىپ جاتتى عوي. سوندا داكەڭ «ناۋرىز تويى» دەگەن ءان جازدى. سول ەڭ سوڭعى شىعارعان ءانى دەپ ويلايمىن. ونىڭ الدىندا 1991 جىلى، كۇزدە مە ەكەن، ول كىسى موڭعوليا جەرىنە بارىپ، بايان ولگەيدەگى قانداستاردى ارالاپ قايتتى. سول ساپاردان كەلگەن سوڭ «اياۋلىم مەنىڭ، ارايلىم» دەگەن ءان شىعاردى. ول ءانى ەڭ العاش سول جاقتا ورىندالىپتى. ول ءان تۋرالى «جەرۇيىق» گازەتىنىڭ سول كەزدەگى باس رەداكتورى تۇرسىن ابدۋالييەۆ اعامىز جازدى. ايتۋىنشا، داكەڭ سول ساپار بارىسىندا ءبىر اۋەندى ۇنەمى ىڭىلداپ ايتا بەرگەن كورىنەدى. «اراسىندا ۇزىلىستە كوشەگە شىعىپ، ءبىر زەرگەرلىك دۇكەنگە كىردىك» دەيدى. ساتۋشى كەلىنشەك دانەش اعامىزدى تانىپتى. امانداسىپ: «اعا، ءسىزدى بىلەمىز عوي، ونەرىڭىزگە قانىقپىز» دەپ، ءبىراز شۇيىركەلەسىپ اڭگىمەلەسكەننەن كەيىن، كۇمىس ساقينانىڭ بىرەۋىن الىپ: «وسى جاقتاعى ەل-جۇرتتان، اندەرىڭىزدى ءسۇيىپ تىڭدايتىن باۋىرلارىڭىزدان ءبىر ەستەلىك بولسىن» دەپ، دانەش اعانىڭ قولىنا سالدى» دەيدى. دانەش اعا راقمەتىن ايتىپ، كەشكە بولاتىن كونسەرتكە شاقىرىپتى. سوسىن سىرتقا شىققاننان كەيىن: «بۇل جاققا مەنەن دە ءبىر ەستەلىك قالسىن، ىڭىلداپ جۇرگەن ءبىر ءانىم بار ەدى، ءوزى ۋاقىتى جەتتى، سونى ورىنداپ بەرەيىن» دەپ، ءسوزىن دە ءوزى جازىپ، وسى «اياۋلىم مەنىڭ، ارايلىم» دەگەن ءاندى ەڭ العاش سوندا ورىنداپتى.
دانەش اعا كەز كەلگەن ولەڭگە ءان جازا بەرمەگەن. مۇقاعالي ماقاتايەۆ، فاريزا وڭعارسىنوۆا سياقتى ۇلكەن اقىندارمەن قاتار، ءوزىنىڭ ەڭ جاقىن، بىلايشا ايتقاندا، ۇزەڭگىلەس دوستارى قۇرمانباي تولىبايەۆ، ابەن داۋرەنبەكوۆ، توقباي يسابەكوۆ، نۇرعالي ومارقۇلوۆتىڭ ولەڭدەرىنە ءان جازدى.
– بۇل ول كىسىنىڭ وزىمەن سىيلاس، قيماس دوستارىنا دەگەن قۇرمەتى دە عوي. مىسالى، دانەش اعانىڭ اندەرى شىرقالعان كەزدە ول كىسىلەردىڭ دە اتى جاڭعىرىپ جاتادى.
– مىسالى، داكەڭ ءوزىنىڭ جاقىن دوسى، اقىن توقباي يسابەكوۆتىڭ «جەتىسۋ»، «باياناۋىل – بال ءانىم»، «بالجان-اي»، «ساۋىقشىل ەلىم تاماشا»، «كەلىندەرىمە» دەگەن سياقتى باسقا دا بىرنەشە ولەڭىنە ءان جازدى.
– ءارقايسىسىنىڭ شىعۋ تاريحى دا بولەك اڭگىمە دەسەڭشى...
– ارينە. مىسالى، «كەلىندەرىمە» دەگەن انگە توقتالا كەتەيىن. توقباي اعا تۇرپان اۋىلىندا حالىقپەن كەزدەسىپ، كەش وتكىزەدى. تۋعان ەلگە، جەرگە، دوسقا، اناعان، مىناعان ارناعان ولەڭدەرىن ارىنداتىپ وقىپ جاتسا كەرەك. سوندا اۋىلدىڭ ءبىر كەلىنى تۇرىپ: «اعا، بارىنە ولەڭ ارناپسىز. ال كەلىندەرگە ارناعان ولەڭىڭىز بار ما؟ سونى وقىڭىزشى» دەپتى. اعامىزدىڭ ونداي ولەڭى جوق ەكەن. ىڭعايسىزدانىپ قالىپتى دا: «اينالايىن، مەن وسىدان كەيىن كەلىندەرگە ارناپ ولەڭ جازامىن. جازىپ قانا قويماي، ونى داكەڭە اپارىپ، ءان شىعارتام» دەپ كوپتىڭ الدىندا ۋادە بەرىپتى. ايتسا-ايتقانداي، ولەڭ جازىپ، ونى دانەش اعاعا اپارىپ: «داكە، وسىنداي-وسىنداي جاعداي بولدى، مىنا ولەڭگە ءان جازباساڭ بولمايدى» دەپتى. سودان دانەش اعا وعان ءان جازادى دا، ونى انا كىسىگە ايتادى. ءبىراق توقباي اعا ول ءاندى داكەڭنىڭ ورىنداۋىندا ەستىمەيدى. «تىڭدايمىن عوي» دەپ جۇرگەندە دانەش اعا قايتىس بولىپ كەتەدى. سودان بىردە «اۋىلدان اعايىندار كەلىپ جاتىر، ۇيگە كەلە عويشى» دەپ تاتەم شاقىردى. توقباي اعا توردە وتىر ەكەن. داكەڭدى ەسكە الىپ، جىلاپ وتىر. «داكەڭنىڭ ىشىندە ءبىر ءان كەتتى، ءبىر ءان ءولدى» دەيدى. «قانداي ءان؟» دەسەم، «وسىنداي-وسىنداي» دەپ جاڭاعى جاعدايدى ايتتى. «ماعان حابارلاسىپ، «ءان شىقتى» دەپ ايتقان، مەن ول كەزدە كەلە المادىم، ەستي المادىم، مىنە، ەندى قاراشى» دەپ وكىنىپ وتىر. «اعا، مەن ول ءاندى بىلەمىن» دەدىم. «قويشى!» دەيدى. «ءيا، ۇيرەنىپ قالعام» دەيمىن. «ويباي-اي، اينالايىن-اي!..» دەپ تاعى اعىل-تەگىل جىلادى. «قانە، ايتشى» دەيدى. ايتىپ بەردىم. قاتتى قۋاندى ول كىسى. سونداي اندەر كوپ.
توقباي يسابەكوۆتىڭ ولەڭىنە جازىلعان «جەتىسۋ» دەگەن ءان – دانەش اعانىڭ ارعى بەتتەن كەلگەندە شىعارعان العاشقى اندەرىنىڭ ءبىرى. توقباي اعا ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە بۇل ءاندى راقىمجان قوشقاربايەۆپەن بايلانىستىرادى. ايتۋىنشا، راقىمجان اعامىز جاركەنتتە ارعى بەتتەن وتكىزۋ پۋنكتىندە قىزمەت ىستەگەن ەكەن. داكەڭ جاركەنتتە تۇرادى ول كەزدە. انا كىسى جۇمىستان كەيىن شاقىرىپ الىپ، ءان ايتقىزىپ، تىڭدايتىن كورىنەدى. سوندا دانەش اعانىڭ العاشقى تىڭداۋشىلارىنىڭ ءبىرى – راقىمجان اعامىز بولىپتى. «جەتىسۋدى» تىڭداعان كەزىندە «مىنا ءاننىڭ ىشىنە ماحاببات دەگەن ءسوزدى قوسۋ كەرەك سياقتى» دەپتى. سول ۇسىنىس بويىنشا توقباي اعا «جەر سۇلۋى جەتىسۋ» دەگەن تاعى ءبىر ولەڭ جازىپ، دانەش اعا وعان دا ءان شىعارىپتى. ءبىراق بۇل جيناقتا اندەردىڭ تاريحىنا توقتالعان جوقپىن.
– الداعى ۋاقىتتا سونداي ءبىر جيناق شىعارۋعا دا بولادى ەكەن. ول دا وتە كەرەك نارسە عوي.
– سوسىن داكەڭنىڭ اندەرىنىڭ اراسىندا نوتاعا تۇسكەن، ءبىراق ءوزى دە، باسقالار دا ورىنداماعان اندەر كەزدەستى. سول اندەردى ءوزىم ورىنداپ، شاكىرتتەرىمە ۇيرەتىپ، جارىققا شىعارسام دەيمىن.
– دانەش اعا كۇي دە شىعارعان ەكەن عوي...
– ءيا. اتالعان جيناقتاعى ۇلكەن ولجانىڭ ءبىرى دە سول بولىپ وتىر. دانەش اعانىڭ ەستەلىگىندە ول كۇي «سالكۇرەڭ» دەپ ايتىلادى. ءبىراق كەيىننەن «ءۇشارال» دەپ وزگەرتىلگەن سياقتى. مەن دە «دانەشتىڭ «ءۇشارال» دەگەن كۇيى بولعان» دەپ ەل ىشىنەن ەستيتىن ەدىم. ءبىراق تابا الماي، سۇراستىرىپ ءجۇردىم. كونسەرۆاتوريادا ساباق بەرەتىن اسەت جۇمابايەۆ دەگەن ءىنىم بىردە ءوزىنىڭ فەيزبۋك پاراقشاسىنا: «مەن داكەڭنىڭ «ءۇشارال» دەگەن كۇيىن تارتىپ، چايكوۆسكيي كوللەدجىنە وقۋعا ءتۇستىم» دەپ جازىپتى. بىردەن سوعان حابارلاسىپ، «سەن ول كۇيدى بىلەسىڭ بە؟» دەپ سۇراسام، «ءقازىر ۇمىتىپ قالدىم» دەيدى. «ونى قايدان ۇيرەندىڭ، كىم ۇيرەتىپ ەدى؟» دەيمىن عوي. سويتسەم، «اۋىلدا وسىنداي-وسىنداي كىسى بار، سودان ۇيرەندىم» دەيدى. انىقتاساق، ول – جاركەنتتىڭ ار جاعىنداعى قىرىققۇدىق اۋىلىندا تۇراتىن نەسىپبەكوۆ جاڭاباي كۇنبولات ۇلى دەگەن كىسى ەكەن. حابارلاسىپ ەدىك: «مەن ول كۇيدى سيفرلىق نوتاعا ءتۇسىرىپ قويعانمىن» دەپ، سونى جىبەردى. سودان مۇرات ءابۋعازى باس-اياعىن جيناقتاپ، وڭدەپ، قازىرگى نوتاعا اۋدارىپ، جيناققا ەنگىزدىك. ناعىز وركەسترگە سۇرانىپ تۇرعان وتە ادەمى جانە كونە سارىندار باسىم كۇي ەكەن. ءقازىر ول جەتىگەندە ورىندالىپ ءجۇر، شەرتەردە ويناۋعا دا دايىندىق جاسالىپ جاتىر.
– دانەش اعانىڭ باسقا كۇيى بولعان-بولماعانى بەلگىسىز بە؟
– بەلگىسىز. ءبىراق بولماعان سياقتى. ويتكەنى ونداي زاڭدىلىق بار. مىسالى، اسەتتە ءبىر-اق كۇي بار، ءان شاقىرۋ دەگەن سياقتى. كەنەن اتامىزدا دا «قۇلاق كۇي» دەگەن ءبىر كۇي بار. اۋەن تابۋ، دومبىرانىڭ قۇلاق كۇيىن كەلتىرۋ، تىڭداۋشىنى دايىنداۋ ءۇشىن تارتىلاتىن بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
– ءوزىڭ كۇي تارتاسىڭ با؟
– كادىمگى كۇيشىلەردەي بولماعانىمەن، وزىمشە تارتاتىنىم بار. دانەش اعا دا: «كۇيدى كوبىرەك تارتىڭدار. سوندا دومبىرادا قولدارىڭ جاقسى جۇرەدى، ەركىن جۇرەدى» دەپ ايتاتىن.
جالپى، دانەش اعا سان ءتۇرلى ونەر يەسى ەدى. اسقاق ءانشى، اۋەزدى اندەر شىعارعان كومپوزيتور، كەي ءاننىڭ ءسوزىن جازعان اقىندىعى دا اجەپتاۋىر. كەزىندە ءوزى قۇرعان حالىق تەاترىنىڭ رەجيسسەرى دە، اكتەرى دە بولىپ ونەر كورسەتكەن. تەڭدەسسىز داۋىس يەسى بولۋمەن بولۋمەن قاتار، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى دە مىقتى ەدى. ارعى بەتتە جۇرگەندە قۇلجا قالاسىندا العاش قۇرىلعان قازاق-ۇيعىر تەاترىن باسقارسا، اتامەكەنگە تابان تىرەگەن سوڭ «ءۇشارال» حالىق تەاترىنىڭ نەگىزىن قالادى. تالدىقورعانعا اۋىسقاننان كەيىن وبلىستىق فيلارمونيادا «شۇعىلا»، «اراي» انسامبلدەرىن قۇرىپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سوندا قىزمەت ەتتى.
نەگىزى، دانەش اعانىڭ شاكىرتتەرى جوق ەمەس، بار. ءبىراق داكەڭنىڭ مانەرىمەن، ءوزىنىڭ ورىنداۋشىلىق ەرەكشەلىگىن ساقتاپ ايتاتىندار ساۋساقپەن سانارلىق قانا، 4-اق شاكىرتى بار. ونىڭ ەكەۋى – زارىقبەك راقىجانوۆ، جاقسىلىق مىرقايەۆ دەگەن اعالارىمىز باقيلىق بولىپ كەتتى. قازىرگى كوزى ءتىرىسى – تالدىقورعانداعى فيلارمونيانىڭ بەلدى ءانشىسى ابىلايحان قارمىسوۆ. ول كىسى كوللەدجدەن دانەش مەكتەبىن اشىپ، شاكىرت تاربيەلەپ ءجۇر. داكەڭنىڭ ءوزى قامقورلىق تانىتىپ، اندەرىن ۇيرەتكەن شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى سەرىكبول شىنىبايەۆ – ءقازىر جەتىسۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە ۇستاز، قوسىمشا، دوكتورانتۋرادا وقىپ، ديسسەرتاسيا قورعاپ جاتىر. ول – داكەڭنىڭ سوناۋ اۋىلدا وقىپ جۇرگەن جەرىنەن قولىنان جەتەلەپ اكەلىپ وقىتىپ، تاربيەلەگەن شاكىرتى. داكەڭنىڭ شىعارماشىلىعىن ناسيحاتتاۋدا ول كىسى دە ۇلكەن ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. سودان كەيىن مەنى ايتادى، «كەنجە شاكىرتى» دەپ.
ءبىر بايقاعانىم، قاي جەرگە بارسام دا، داكەڭنىڭ اتى اتالسا بولدى، ەلدىڭ بارلىعى سونداي ءبىر ساعىنىشپەن، ۇلكەن قۇرمەتپەن ەسكە الىپ، جىلى لەبىزدەرىن، راحمەتىن ايتادى. قۇدايعا شۇكىر، وسى دانەش اعانىڭ ارقاسىندا كوپ ەلدىڭ العىسىن الىپ ءجۇرمىن. داكەڭە شاكىرت بولىپ، الدىن كورگەنىمە، اندەرىن ۇيرەنىپ قالعانىما ءوزىمدى باقىتتى سەزىنەمىن.
– ونەرىڭدى ورىستەتىپ، مەرەيىڭدى ءوسىرىپ جۇرگەن دە – سول دانەش اعاڭنىڭ باتا، تىلەگى، ودان كەيىن – كوپشىلىكتىڭ شىنايى ىقىلاسى مەن قۇرمەتى شىعار. ەڭبەگىڭ جانىپ، ءانىڭ اۋەلەپ، ءاردايىم بيىكتەردەن كورىنە بەرۋىڭە تىلەكتەسپىز. اڭگىمەڭە كوپ راحمەت!