مەملەكەتتىك رامىزدەر – بۇل كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگى مەن ءبىرتۇتاستىعىن بەينەلەيتىن، ونىڭ اجىراماس اتريبۋتتارىنىڭ ءبىرى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۋ، ەلتاڭبا جانە ءانۇران مەملەكەتتىك رامىزدەر بولىپ تابىلادى. ال «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق زاڭى 2007 جىلى 4 ماۋسىمدا قابىلداندى. وسى زاڭعا سايكەس، جىل سايىن 4 ماۋسىم – قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى رەتىندە مەرەكەلەنىپ كەلەدى. وسىعان وراي ءبىز ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى اۋەزحان ءقادىرجان ۇلى شاشايەۆتى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
–رامىزدەر – حالقىمىزدىڭ مۇقالماس رۋحىن قاھارماندىعى مەن ورلىگىن، اسقاق ارمان-تىلەگىن جەتكىزەتىن قۇندىلىعى. قازاقستاندىقتاردىڭ ەركىندىككە ۇمتىلعان زور قاجىر-قايراتىن، اسقاق ارمان-مۇراتىن بەينەلەيتىن مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدىڭ قولدانىلۋى، ناسيحاتتالۋى، وسى ارقىلى بۇگىنگى بۋىندى وتانسۇيگىشتىك، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە باۋلۋدا ەڭ وزەكتى ماسەلە نەدە دەپ ويلايسىز؟
–مەملەكەتتىك رامىزدەر – اتا زاڭ ىسپەتتى تاۋەلسىزدىك قۇندىلىعى. ول ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ، جەتىستىكتەرىمىز بەن جەڭىستەرىمىزدىڭ ايشىقتى بەلگىسى. بيىل ەلىمىزدىڭ ەڭ كيەلى سيمۆولدارى سانالاتىن مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزگە 30 جىل تولىپ وتىر.
رامىزدەرىمىزدە ايبىنىمىزدى اسىرىپ، رۋحىمىزدى شىڭدايتىن ونىڭ قاسيەتتى قۇندىلىقتارىن ۇرپاققا ۇقتىرۋدىڭ وزەكتى قۇندىلىقتارى بار.
بۇگىندە ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى بۇكىل الەمگە كەڭىنەن تانىلعان. قازاقستاندى وسى رامىزدەرىمىز ارقىلى حالىقارالىق قوعامداستىق تولىق مويىندادى. اسپانكوك ءتۇستى تۋىمىز بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ الدىندا جانە قازاقستاننىڭ شەتەلدەردەگى ەلشىلىكتەرى مەن وكىلدىكتەرى ورنالاسقان عيماراتتاردا جەلبىرەپ تۇر. الەمدىك سپورت جارىستارىندا ەلىمىز جاستارى ءانۇرانىمىزدى شىرقاپ، تۋىمىزدى بيىكتەردەن جەلبىرەتىپ ءجۇر. مىنە، بۇل – تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ، دەربەستىگىمىزدىڭ جارقىن كورىنىسى.
مەملەكەتتىك تۋ تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ تۋعا كوز سالعان جان بىردەن ەركىندىكتى سەزىنەدى. كۇن استىندا قالىقتاعان قىران، اسپان كەڭىستىگى، قانداي عاجاپ! مەملەكەتتىك ەلتاڭبامىزدىڭ دا ماعىناسى تەرەڭ. ەلتاڭبانى كورگەن ادام ەلىمىزدىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنە تەرەڭ بويلايدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى ەگەمەندىكتىڭ، تاۋەلسىزدىكتىڭ بەلگىسى. 1990 جىلى 25 قازاندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا» قابىلداندى. وسى ءبىر ساياسي-قۇقىقتىق قۇجاتتى «كىشى كونستيتۋسيا» دەپ اتايدى. وسى زاڭنىڭ 16-بابىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىنىڭ سيمۆولدارى –ەلتاڭبا، تۋ، ءانۇران – قاسيەتتى بولىپ تابىلادى جانە ولاردى قورلاۋدىڭ قاندايى بولسا دا زاڭمەن جازالانادى» دەپ كورسەتىلگەن. ال 1991 جىلعى 16 جەلتوقساندا قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق زاڭنىڭ 17-بابىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءوز مەملەكەتتىك سيمۆولدارى – ەلتاڭباسى، تۋى، ءانۇرانى بار» دەپ كورسەتىلگەن. دەمەك، ءاربىر ازامات قازاقستاننىڭ تۋىن، ەلتاڭباسىن، ءانۇرانىن تۇمارداي قاسيەت تۇتۋى قاجەت.
–ەلىمىزدە قابىلدانعان «ستراتەگيا – 2050: قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعدارى» اتتى قازاقستان حالقىنا اتتى جولداۋدا تولىق ءبىر تاراۋ – قازاقستاندىق پاتريوتيزمگە ارنالعان. بۇگىنگى جاس بۋىننىڭ بويىنا پاتريوتيزم مەن ءوز وتانىنىڭ جەتىستىگىنە ءسۇيىنىش سەزىمىن قالاي قالىپتاستىرۋعا بولادى؟
–نەگە جاستارعا؟ ول بارىمىزگە، ءاربىر قازاقستاندىققا ارنالعان. قازىرگى تاڭدا ەل جاستارىنىڭ بويىندا پاتريوتتىق، وتانسۇيگىشتىك سەزىم وتە جوعارى. ونىڭ دالەلى، ءبىزدىڭ جاستارىمىز بۇگىندە ءبىلىم، عىلىم، مادەنيەت، وركەنيەت، كوممۋنيكاسيا، سپورت جانە ت.ب. سالا بويىنشا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ، الەم بيىگىنە كوتەرىلۋدە. مەملەكەت تاراپىنان جاس بۋىن وكىلدەرىنە ايتارلىقتاي كوڭىل ءبولىنىپ، ولارعا بارلىق مۇمكىندىكتەر جاسالۋدا. مەملەكەتتىك باعدارلامالار بويىنشا كەز كەلگەن شەتەلگە بارىپ ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى، ەلىمىزدە حالىقارالىق دەڭگەيدە ءبىلىم بەرەتىن وقۋ مەكەمەلەرىنىڭ اشىلۋى، حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس كوپتەگەن مادەني-سپورتتىق عيماراتتاردىڭ اشىلۋى، باسقا ەلدەرمەن تىعىز بايلانىستاعى جۇمىستار، سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناس مۇنىڭ ءبارى ۇرپاق ءۇشىن جاسالىنىپ جاتقان يگى ىستەر. دەمەك، جاستار وسىنداي مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، جاقسى ءبىلىم الىپ، عىلىمي ىزدەنىستەرگە بارۋ كەرەك. جاستار اراسىندا ەلىمىز قۇندىلىقتارىن، ەلدىكتى، مەملەكەتتىلىكتى، انا ءتىلىمىز بەن تاريحىمىزدى قاستەرلەۋ باسىم.
مەملەكەتتىك رامىزدەردى قۇرمەتتەۋ، ەڭ الدىمەن، ءوزىڭنىڭ تۋعان جەرىڭە دەگەن قۇرمەت، ول – ءوز ەلىڭنىڭ تاۋەلسىزدىگىن پاش ەتۋ. سوندىقتان مەملەكەتتىك رامىزدەردى ءار قازاقستاندىق تانىپ، ءبىلۋى كەرەك. ونى تانىپ، ءبىلۋ ءبىلۋ ءۇشىن جىلىنا ءبىر كەلەتىن مەرەكەلىك كۇندى كۇتىپ وتىرۋ شارت ەمەس. رامىزدەردى جاس ۇرپاقتىڭ جۇرەگىندە ۇيالاتۋ ءۇشىن ونى بالالار بالاباقشادا تانىپ، ۇيرەنۋى ءتيىس. سوندا عانا ولاردىڭ جۇرەگىندە رامىزبەن بىرگە وتانعا، مەملەكەتكە، تۋعان جەرگە دەگەن ماحاببات ءدانى ەگىلمەك.
بۇل كۇن – ەل ومىرىندەگى ەرەكشە كۇن. ويتكەنى، مەملەكەتتىك رامىزدەر – ۇلتتىق تۇتاستىقتىڭ كەپىلى، تاۋەلسىزدىكتىڭ نەگىزى، ازات ەلدىڭ نەگىزى. قازاقستاننىڭ شىنايى پاتريوتى بولۋ – قازاقستاندى جۇرەگىڭدە ساقتاپ ءجۇرۋ، وتانعا، ەلگە قىزمەت ەتۋ، وتاندى قورعاۋ، اتامەكەندى ساقتاۋ. مىنە، وسىنىڭ ءبارى – پاتريوتتىقتىڭ ۇلگىسى.
–ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن ءبىلۋ مەن تانۋ، پاتريوتيزم دەڭگەيىنىڭ مونيتورينگى وزگەرىستەردى انىقتاۋعا جانە جۇمىس ساپاسىن تالداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسى ورايدا، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ وتانسۇيگىشتىككە دەگەن كوزقاراسى مەن قاتىناسىنىڭ وزگەرگەنىن دە ايتا كەتكەن ءجون بولار...
–مەملەكەت، مەكتەپ جانە وتباسى بىرىگىپ كۇش سالعاندا عانا وسكەلەڭ بۋىنعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدىڭ تيىمدىلىگى ارتا تۇسەتىنىن تۇسىنە ءبىلۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم. وسى ءۇشتاعان ءوزارا تىعىز بايلانىستا بولىپ، ورتاق ىسكە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراعاندا عانا ۇرپاق تۇلعاسىنىڭ تولىققاندى دامۋىنا مۇمكىندىك اشىلماق.
وتانسۇيگىشتىكتى، ەلجاندىلىقتى قالىپتاستىراتىن قۇندىلىقتىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك رامىزدەردى ۇلىقتاۋ. كوك تۋىمىزدى تۋلاق ەتىپ، ودان كوقىس جينايتىن قاپ جاساۋعا دەيىن باردىق. وندايلاردى ايىپپۇل سالۋمەن عانا جازالاۋمەن شەكتەلىپ وتىرمىز. ءقازىر ءتىپتى اۆتوكولىگىنە رەسەيدىن تۋىن تاعىپ جۇرگەندەردەن كوز سۇرىنەدى. جات ەلدىڭ تۋىن كوتەرگەندەردىڭ قىلىعىنا قالاي قاراپ ءجۇرمىز؟
قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى، تولەرانتتىلىقتى، جوعارى مادەنيەتتى نىعايتۋ كەپىلى رەتىندە قۇقىق پەن بوستاندىقتى كۇرمەتتەۋ تاقىرىبى ەشۋاقىتتا وزەكتىلىگىن جويعان ەمەس.
مەملەكەتتىك رامىزدەر – ءبىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىمىزدى، تاۋەلسىزدىگىمىزدى بىلدىرەتىن ەڭ نەگىزگى ۇلتتىق سيمۆولدارىمىز. مەملەكەتتىك رامىزدەردى قۇرمەتتەۋ – مەملەكەتتى قۇرمەتتەۋ. كوك بايراعىمىزعا قاتىستى قوعامدا كەلەڭسىز جايتتار بارى راس. ءبىراق اتقارۋشى ورگان وعان شۇعىل تۇردە ءتيىستى جازا قولدانىپ، زاڭمەن رەتتەپ وتىرۋى كەرەك. مۇنداي ماڭىزدى ماسەلە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى ق ر كودەكسىندە ناقتى بەلگىلەنگەن. سوندىقتان، ايىپپۇل سالۋ ارقىلى مۇنداي جايتتارعا تىيىم سالۋعا بولادى. ول ورتالىق جانە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان قاتاڭ قاداعالانىپ، باقىلاۋعا الىنۋى ءتيىس. بۇل ماسەلەنى شەشۋدە وعان ازاماتتىق قوعامدى دا بەلسەندى قاتىستىرۋ كەرەك. اتالعان ماسەلە بويىنشا جاپپاي قوعام بولىپ، ەل بولىپ كۇرەسكەنىمىز ابزال. بۇل ءار ادامنىڭ سانا-سەزىمىنە بايلانىستى. قازاقستان ءقازىر الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتىپ وتىر. ال جوعارىداعى شەتەلدىڭ تۋىن تاعىپ جۇرگەن كولىكتەر باسقا مەملەكەتتىڭ كولىكتەرى بولۋى دا ابدەن مۇمكىن عوي. «جول قوزعالىسى ەرەجەسى» بويىنشا جالپى اۆتوكولىكتەردە تۋ تاعۋعا رۇقسات ەتىلمەيدى. سەبەبى جۇرگىزۋشىگە جول قوزعالىسىن باقىلاۋدا بوگەت جاسايدى. سوندىقتان ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى مۇنداي زاڭبۇزۋشىلىقتاردى قاتاڭ باقىلاۋعا الۋى ءتيىس. ال جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك پەن قوعامدىق ۇيىمدار تاراپىنان وعان قارسى ءارتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرۋى قاجەت.
– ەلىمىز ەگەمەندىگىن جاريالاپ، تاۋەلسىزدىك العاننان باستاپ وسكەلەڭ ۇرپاقتى پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋ مىندەتىنە باسا ءمان بەرىلە باستاعانى بەلگىلى. اسىرەسە، مەكتەپ وكۋشىلارىنىڭ بويىنا وتانشىلدىق رۋحتى ۇيالاتۋ جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ جۇگى زور. وسى ورايدا، مەكتەپ جۇمىسى وقۋشىلاردى بەلگىلى ءبىر بىلىممەن عانا قامتاماسىز ەتۋگە ەمەس، ءبىلىم سالاسىنداعى نەگىزگى قۇجاتتار جانە باعدارلامالىق جوبالار شەڭبەرىڭدە قويىلعان مىندەتتەر مەن ماقساتتاردى شەشۋگە باعىتتالۋى ءتيىس ەكەنىن ەستەن شىعارماعانىمىز دا ابزال سياقتى.
–ءبىزدىڭ الدىمىزدا جاڭا قازاقستاننىڭ جاڭا ازاماتىن جانە پاتريوتىن تاربيەلەۋ مىندەتى تۇر. جاس بۋىنعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدە مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ الار ورنى ەرەكشە ەكەنى ايان. ءبىر شاڭىراق استىندا، ىنتىماق پەن بىرلىكتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جۇزدەن استام ۇلت پەن ۇلىستى بىرىكتىرۋدە دە مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ ۇلەسى ايرىقشا.
ءاربىر ازامات مەملەكەتتىلىكتىڭ تۇرلاۋىندا رامىزدەردىڭ ءمانى مەن الار ورنىن، ماڭىزدىلىعىن تۇسىنە وتىرىپ، ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك تۋى، ەلتاڭباسى مەن ءانۇرانىن قۇرمەتتەۋدى ازاماتتىق پارىزىم دەپ ءبىلۋى ءتيىس.
قازىرگى تاڭدا مەملەكەتتىك رامىزدەر تاريحىنا قاتىستى جاستار اراسىندا ءتۇرلى ينتەللەكتۋالدىق ويىندار وتكىزۋدىڭ دە ماڭىزى زور. تۋعان ەلىمىزدىڭ ەلتاڭبا، ءانۇران جانە تۋىنىڭ قانداي ەكەندىگىن ءبىلۋ عانا ەمەس، وسى رامىزدەردىڭ پايدا بولۋ تاريحىن زەردەلەپ وقۋ ارقىلى وسكەلەڭ بۋىن تاۋەلسىزدىكتىڭ ءقادىرىن تەرەڭىرەك تۇسىنەرى حاق. مەملەكەتتىك ايىرىم بەلگىلەرى قالاي پايدا بولعانى تۋرالى جانە ونىڭ عاسىرلار بويى بىزگە قالاي جەتكەندىگى تۋرالى ەركىن تاڭداۋ كۋرسىنىڭ «قازاقستاننىڭ رامىزدەرى» تاقىرىبىنان بىلۋگە بولادى. وقۋ ماتەريالدارى ازاماتتاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتۋ، ونى تانۋ پروسەسىندە دەربەستىكتى قالىپتاستىرۋ، زەرتتەۋ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا يگى ىقپالىن تيگىزەتىنى انىق.
ءقازىر جاستار اراسىندا «تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ سيمۆوليكالارى»، «تۋىمىز، ەلتاڭبامىز، ءانۇرانىمىز – ايبىنىمىز» اتتى اكسيالار وتكىزىلىپ ءجۇر. بۇل شارا – بولاشاعىمىزدىڭ اراسىنداعى ماڭگىلىك ساباقتاستىعىمىزدىڭ، ءداستۇر جالعاستىعىنىڭ جارقىن ۇلگىسى.
قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىنە ارنالعان جاستار اراسىندا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ دە تاپتىرماس تانىمدىق قۇندىلىقتار جۇيەسى بولىپ تابىلادى. بۇل جۇمىستار جاستاردىڭ بەلسەندى ازاماتتىق باعىتىن، الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن، پاتريوتتىق سەزىمىن، جوعارى ادامگەرشىلىك جانە كوشباسشىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋدا تيگىزەر اسەرى مول.
–اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن ەرمەك جۇماحمەت ۇلى.