قوڭىر قوڭىراۋ
شەكارا دا، شەپ تە تالعاماي، ۋاقىتپەن بىرگە جاساسىپ، ادامزات بالاسىمەن قاتار تىنىستاپ كەلە جاتقان ءبىر عاجاپ قۇبىلىس، ول – مۋزىكا. ول – كوڭىلدىڭ سىرى، جاننىڭ ءسوزسىز سويلەيتىن ءتىلى، جۇرەكتىڭ ءۇنسىز ايقايى.
ءومىر مەن ءولىم بەتپە-بەت كەلگەن ساتتە دە مۋزىكا ءوزىنىڭ اسقاق ميسسياسىنان جاڭىلعان جوق. سىرلى ساز مايدان دالاسىنداعى جاۋىنگەرگە دەم بەرىپ، وتقا ورانعان كوڭىلگە ءۇمىت ۇيالاتتى. ءان-اۋەن – ەلدە قالعان اعايىن-تۋىسقا، جاقىن-جۋىققا دەگەن ساعىنىشتى جەتكىزەتىن التىن كوپىرگە اينالدى. بۇل – ونەردىڭ ومىرمەن وزەكتەس ەكەنىنىڭ دالەلى.
مۋزىكا – تاريحتىڭ ءۇنسىز شەجىرەسى. ەل باسىنا كۇن تۋعان زامانداردا، حالىق تاعدىرى تارازىعا تۇسكەن كەزەڭدەردە ول – سەرىك، ول – سەنىم، ول – سىرلاس بولدى. ۇلى جەڭىستەن كەيىنگى 80 جىل ىشىندە زۇلمات جىلداردىڭ جاڭعىرىعى باسەڭ تارتقانىمەن، جۇرەك تۇكپىرىندەگى ءىز وشكەن جوق. بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن سوعىس – مۇراعاتتاعى دەرەك، ەستەلىكتەگى سۋرەت، وقۋلىقتاعى وقيعا عانا بولۋى مۇمكىن. ءبىراق سولاردىڭ ءوزى مايدان اندەرىن ەستىگەندە ەلەڭ ەتىپ، جۇرەگى شىم ەتە قالاتىنى حاق. ويتكەنى ول اندەردە جانكەشتىلىك بار، سەنىم بار، ءۇمىت بار.
اڭگىمە سوعىس تاقىرىبىنداعى اندەرگە كەلىپ تىرەلگەندە كوبىمىزدىڭ ويىمىزعا ەڭ الدىمەن ورىس كومپوزيتورلارىنىڭ «سۆياششەننايا ۆوينا»، «كاتيۋشا»، «ۆ زەمليانكە»، «سينيي پلاتوچەك»، «دەن پوبەدى» سىندى شىعارمالارى ورالادى. كەڭەس ءداۋىرىنىڭ رۋحاني كودى ىسپەتتى بۇل اندەر مايدان جىرلارى رەتىندە جاپپاي ناسيحاتتالدى، حالىق ساناسىنا تەرەڭ ءسىڭدى.
ال قازاق اندەرى شە؟.. مايدان دالاسىندا تۋعان نەمەسە سوعىس تاقىرىبىن ارقاۋ ەتكەن قازاق اندەرىنەن تەك رامازان ەلەبايەۆانىڭ «جاس قازاعى» مەن مۇقان تولەبايەۆتىڭ «كەستەلى ورامالىن» عانا اۋىزعا الامىز. سونداي-اق ودان كەيىنگى جىلدارى تۋعان «ءاليا» مەن «سوعىستان قايتقان سولداتتار» اندەرى بولماسا، بۇل باعىتتاعى باسقا تۋىندىلار كوپشىلىكتىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىستى بولا قويعان جوق. ءتىپتى كەيدە «بىزدە ونداي اندەر جوقتىڭ قاسى» دەپ ويلايتىندار دا بار.
الايدا بۇل شىندىققا جاناسپايدى. ۇمىت بولعان شىعارما، كومەسكى تارتقان قازىنا كوپ. سوعىس جىلدارىندا تۋعان، ءبىراق ناسيحاتى كەم تاماشا شىعارمالار جەتەرلىك. ماسەلەن، ايتكەش تولعانبايەۆتىڭ «ءتۇن سارىنى»، عالي ابەنوۆتىڭ «جاۋىنگەر ساعىنىشى»، مالىك جاپپاسبايەۆتىڭ «سالەم»، سماعۇل كومەكبايەۆتىڭ «مايدانعا» اتتى اندەرى مەن م.يبرايەۆتىڭ باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ سوزىنە جازعان «اڭساۋ» رومانسى، بۇلاردىڭ بارلىعى دا – وسى تاقىرىپتاعى رۋحاني مۇرا جاۋھارى.
بۇل اندەردىڭ تىڭدارمان جۇرەگىنە جەتۋىنە سەبەپكەر بولعان – ءبىرتۋار ساحنا ساڭلاعى نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ. ول كىسىنىڭ كەزىندە وسى شىعارمالاردىڭ نوتالارىن جيناپ، وڭدەپ، كاسىبي ورىنداۋشىلارعا ۇسىنىپ، «جەڭىس پەن ماحاببات اندەرى» اتتى كونسەرت ۇيىمداستىرعانىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيدى. ال شىن مانىندە، ۇمىت بولا باستاعان رۋحاني مۇرا سول كەش ارقىلى جاڭعىردى.
ۇلتتىڭ جادىنان وشكەن ءاربىر ءان – جوعالعان تاريحتىڭ ءبىر ۇزىگى. ال ونى قايتا ءتىرىلتۋ – تەك ونەردىڭ عانا ەمەس، ۇلتقا ادالدىقتىڭ دا كورىنىسى. كەيدە ءبىز وزىمىزدە باردى باعالاۋدىڭ ورنىنا، وزگەءنى ءپىر تۇتۋعا اسىقپىز. سوعىس تاقىرىبىنداعى اندەردى ايتقاندا دا سول ادەتتىڭ سالقىنى سەزىلەدى.
نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ءبىر عانا اسەت بەيسەۋوۆتىڭ ءوزى سوعىس تاقىرىبىنا 22 ءان جازعان. سول سياقتى، كومپوزيتور نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ دە وسىمەن سىڭايلاس وننان استام شىعارماسى بار كورىنەدى. وعان قوسا، قازاق مۋزىكاسىنىڭ ءاءبىلاحات ەسپايەۆ، سىدىق مۇحامەدجانوۆ، باقىتجان بايقاداموۆ، ءشامشى قالداياقوۆ سىندى دارا تۇلعالارى بەيبىتشىلىك پەن ەرلىك تاقىرىبىندا قانشاما ءورشىل اندەر تۋدىردى! بۇل اندەر تەك مۋزىكالىق شىعارما عانا ەمەس، ۇلت رۋحىن وياتار رۋحاني سەرپىنگە اينالدى. ال وسىنداي اندەر ساپاسى جاعىنان ورىس كومپوزيتورلارىنىڭ سوعىس تاقىرىبىنداعى تۋىندىلارىنان كەم دەپ كىم ايتا الادى؟! وكىنىشكە قاراي، ءبىز وزگە جۇرتتىڭ سانامىزعا ءسىڭىستى بولىپ قالعان اندەرىنە ەلىكتەپ ءجۇرىپ، ءوز اسىلىمىزدى ەلەۋسىز قالدىرۋعا بەيىمءبىز.
ەگەر ءاربىر جەڭىس مەرەكەسىن ۇلتتىق رۋحتى ۇلىقتايتىن «مەنىڭ مانشۇگىم»، «ءاليا»، «باتىر باۋىرجان»، «جاس قازاق»، «دۋبوسەكوۆو زيراتىندا»، «بولماسىن، سوعىس، بولماسىن»، «سونبەسىن، اجە، شىراعىڭ» ءتارىزدى اندەرمەن ارلەپ، اۋەلەتسەك، ۇلتىمىزدىڭ دا، ۇرپاعىمىزدىڭ دا رۋحاني مەرەيى ارتار ەدى.
مۋزىكا – جاي اۋەن ەمەس، ول – جۇرەك پەن جادىنىڭ تۇتاس ۇندەستىگى. سوندىقتان ۇلت رەتىندە ءوز ءۇنىمىزدى ەستىپ، ءوز رۋحىمىزدى تانۋعا ۇمتىلۋ اسا قاجەت.
بىلە-بىلسەك، مايدان اندەرىن جاڭعىرتۋ، ولاردى بارىنشا ناسيحاتتاپ، لايىقتى بيىگىنە كوتەرۋ – مۋزىكالىق مۇراعا دەگەن جاي عانا قۇرمەت ەمەس. بۇل – جاس ۇرپاقتىڭ بويىندا پاتريوتتىق رۋح قالىپتاستىرۋ،
وتانعا دەگەن ماحابباتىن وياتۋ، ەل مەن جەردىڭ ءقادىرىن ۇقتىرۋ جولىنداعى ەڭ ءتيىمدى رۋحاني قۇرالداردىڭ ءبىرى. قازىرگءى جاھاندانۋ كەزەڭىندە جاس بۋىننىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان الىستاپ كەتپەۋى ءۇشىن دە بىزگە ءدال وسىنداي رۋحاني باعدارشامدار قاجەت.