جۇمابەك تاشەنوۆ: ماعان كەرەگى قازاق حالقىنىڭ بىرلىگى مەن جەرىنىڭ تۇتاستىعى

تاشەنوۆ جۇمابەك احمەت ۇلى 1915 جىلدىڭ 20 ناۋرىزىندا اقمولا وبلىسى ارشالى اۋدانىنىڭ تاناكول اۋىلىندا تۋعان. اكەسى تاشەن بالاعا ءزارۋ بولماعاندىقتان، ۇلىن بالاسى جوق ءىنىسى احمەتتىڭ اتىنا جازدىرعان. سودان نارەستە جۇمابەك احمەت ۇلى بولىپ شىعا كەلدى. تاشەنوۆ 9 جاسىنان باستاپ اكەسىمەن بىرگە مال باقتى، كەيىننەن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ساۋاتتاندىرۋ ناۋقانىنا ىلىكتى.

اقمولا قۇرىلىس تەحنيكۋمىنا 1933 جىلى وقۋعا ءتۇسىپ، ءبىر جىلدان كەيىن وقۋىن تاستاپ، قوعامدىق جۇمىسقا كىرىستى. بۇل وقۋ ورنىن تاشەنوۆ 1955 جىلى بىتىرگەن.

قىزمەت جولىن اۋداندىق كوميتەتتىڭ حاتشىلىعىنان باستاعان. ول كەزدە تاشەنوۆ 19 جاستا بولعان. 25 جاسىندا وبلىستىق جەر ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى بولدى. 29 جاسىندا وبلىستىق پارتيا كوميتەتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، 37 جاسىندا اقتوبە وبلىسى پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنىشى حاتشىسى، 40 جاسىندا قازاق كسر جوعارى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولدى.

تاشەنوۆتىڭ ەرلىگى

1950 جىلدىڭ اياعىندا كەڭەس وداعىنىڭ باسشىلىعىنا نيكيتا سەرگەيەۆيچ حرۋششيەۆ كەلدى. وعان قازاقستاننىڭ جەرى ۇلكەن كورىنىپ، ونى شاعىن ەتۋ كەرەك دەگەن ماقساتتا رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىگىندەگى 5 ايماقتى رەسەي فەدەراسياسىنىڭ قۇرامىنا بەرمەك بولادى. ال ەلدىڭ باتىسىنداعى قازىرگى ماڭعىستاۋ تۇبەگىن تۇگەل تۇرىكمەنستانعا بەرمەك بولعان. ال وڭتۇستىكتە بىرنەشە اۋداندى وزبەكستانعا بەرۋ جونىندە ۇلكەن جوسپار جاسالعان. وسى ماسەلەنى شەشۋگە جۇمابەك تاشەنوۆ كىرىستى. ول وداق باسشىلىعىنا جەر اۋماقتارىن ءبولۋ تۋرالى ماسەلەنى جەرگىلىكتى بيلىكپەن ساناسپاي، تىكەلەي ماسكەۋدە ورتالىق كوميتەتتە شەشە بەرەر بولساق، وندا كەڭەس وداعىنىڭ كونستيتۋسياسىن، قازاق كسر كونستيتۋسياسىن جويۋ كەرەك ەكەنىن ايتقان. ال ونى جويمايتىن بولساق، زاڭدا مىنا اۋماقتىڭ ءبارى قازاقستاننىڭ مەنشىگى ەكەنى جازىلعان دەگەن ءۋاج ايتىپ، حرۋششيەۆتىڭ بەتىن قايتارعان.

"كسرو كونستيتۋسياسىنا سايكەس، ءار ۇلت رەسپۋبليكاسى ءوزىنىڭ تاريحي جەرىندە، ءوز تابيعي بايلىعىن ءوز مەنشىگىندە پايدالانۋعا حاقى بار. بۇل زاڭمەن دە ساناسپايتىن بولساڭىز، ءبىز حالىقارالىق سوتقا شاعىم بەرۋدەن دە تايىنبايمىز"، - دەيدى تاشەنوۆ.

"ماعان كەرەگى لاۋازىم ەمەس، قازاق حالقىنىڭ بىرلىگى مەن جەرىنىڭ تۇتاستىعى. ول ارمانىما جەتتىم. ەلىم، جەرىم ورنىندا" دەگەن تاۋ تۇلعالى جۇمابەك تاشەنوۆ وسىلايشا قازاقستان جەرىنىڭ حالىق مەنشىگىندە قالۋىنا جول اشتى.

"ول زاماندا ماسكەۋ يدەولوگياسى، پارتيانىڭ وكتەمدىگى ءجۇرىپ تۇرعاندا تاشەنوۆتىڭ ەرلىگىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىنعا سوقتى. تاشەنوۆكە ورالىپ، ونىڭ ەرلىگىن ايتىپ جاتقانىمىز تاۋەلسىزدىك الىپ، سانامىزدىڭ اشىلعانىنىڭ ارقاسى. ۇلتتىق تاريحىمىزعا مەملەكەتتىك مۇددە بيىگىنەن قاراي باستاعانىمىزدى كورسەتەدى. تاشەنوۆتى ەندى تانىپ جاتىرمىز، تاشەنوۆتىڭ تاريحتاعى شىن باعاسىن ەندى ءبىلىپ جاتىرمىز"، - دەيدى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى حانكەلدى ءابجانوۆ.

"ەگەر ول مانساپقۇمار بولسا، بارىنە باس يزەپ، ءۇنسىز كەلىسە بەرەر ەدى عوي. جوعارى قىزمەتىندە قالا بەرەر ەدى. جوق، ول ونداي بولعان جوق. ارينە، ونى قىزمەتىنەن العان كەزدە جۇمىسىنا جوعارى جاقتىڭ كوڭىلى تولمايدى دەگەن بۇيرىعىمەن بوساتقان. ءسويتىپ، شىمكەنتكە جىبەرىلەدى. ءسويتىپ اكەم ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سوندا تۇردى. حالىق قۇرمەتتەيتىن، باعالايتىن. 60-قا كەلگەن كەزدە زەينەتكە شىعاردى. ول كەزدە دە ءبىراز جۇمىس اتقاراتىن كۇش-قۋاتى بار ەدى. ول قاراپ وتىرا المايتىن. زەينەتكە شىققان سوڭ زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا جۇمىس ىستەدى"، - دەيدى ۇلى سايان تاشەنوۆ.

تۇتاس ۇلتتى ۋىسىندا ۇستاماق بولعان كەڭەس يمپەرياسىنىڭ باسشىسىنا قارسى تۇرىپ، دالەلدى ءۋاجى ارقىلى تويتارىس بەرە بىلگەن جۇمابەك تاشەنوۆ ەرلىگى بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ساناسىنا رۋحاني ازىق.

ۇلت زيالىلارىنا پاتەر بەرگەن

1956 جىلى پارتيانى 20-سەزىندە ستاليندىك رەپرەسسيا قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى ماڭىزدى ماسەلە كوتەرىلدى. سوناۋ قاسىرەتتى 1937 جىلدىڭ قاقپانىنا تۇسكەن ۇلت ارىستارىن اقتاۋ جونىندەگى كوميسسيانىڭ ءتوراعالىعىنا جۇمابەك تاشەنوۆ سايلانادى. سول تۇستا جازىقسىز اتىلىپ كەتكەن ارىستارىمىز اقتالا باستادى. بۇل ۇلت رۋحىن وياتقان ۇلكەن وقيعا ەدى. قازاق حالقىنا ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ ەسىمى قايتارىلدى.

"شۇعانىڭ بەلگىسى"، "كوكشەتاۋ"، "قۇلاگەر" سىندى ادەبيەت جاۋھارلارى قايتا باسىلدى.

ەرمۇحان مەكماحانوۆ، بەك سۇلەيمەنوۆ، ەسماعامبەت ىسمايىلوۆ، حامزا ەسەنجانوۆ، زەيىن شاشكين، مۇحامەدجان قاراتايەۆ سەكىلدى قاماۋدا وتىرعان ۇلتتىق ينتەلليگەنسيا وكىلدەرى بوستاندىققا شىقتى.

سونداي-اق سول ۋاقىتتان كەيىن ۇلت زيالىلارىنىڭ تۇرمىسىنا كوڭىل بولىنە باستاعان. 1960 جىلى الماتىنىڭ ءدال ورتاسىندا سالىنعان 121 پاتەر ونەر ادامدارى مەن ۇلت قايراتكەرلەرىنە بەرىلدى.

"كوپ ءارتىس، جازۋشى، زيالىلار سول كەزدە پاتەرسىز ءجۇردى. جازۋشىلار وداعىنا ءتىزىم جاساۋدى تاپسىرعان. قازىرگى قابانباي باتىر مەن قونايەۆ كوشەسى قيىلىسىندا سالىنعان ءۇيدى تۇگەلدەي قازاق زيالىلارىنا بەرگەن. ارينە، "قازاقتارعا پاتەر بەردى" دەپ سوڭىنان ارىز جازعاندار دا بولدى. بۇل ماسەلە داۋعا دا ۇلاسقان"، - دەيدى تاشەنوۆتىڭ ۇلى.

1958 جىلى جۇمابەك تاشەنوۆتىڭ باستى جوسپارى – ماسكەۋدە قازاق ونەرىنىڭ ون كۇندىگىن وتكىزۋ. سەبەبى 1936 جىلدان باستاپ قازاق ونەرىنىڭ ون كۇندىگى وتپەگەن ەدى. سول كەزدە 5 بىردەي تالانت يەسىنە "كسرو حالىق ءارتىسى" اتاعىن الىپ بەرگەن دە تاشەنوۆ.

1958 جىلى قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ بيۋروسىندا "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ ماسەلەسى قارالدى. باستى ايىپ – باسىلىمداعى ۇلتشىلدىق. ورىس باسشىلارىنىڭ قاباعىنا قاراعان قازاق جۋرناليستەرىنىڭ ءبىرى "قازاق ادەبيەتىن" جەكە باسىلىم رەتىندە جاۋىپ، "سوسياليستىك قازاقستانعا" ۇستەمە پاراقشا رەتىندە قوسىپ بەرۋدى ۇسىنادى. مۇنداي ۇسىنىستان وتىرعاندار ءۇنسىز قالادى. سوندا جۇمابەك تاشەنوۆ جۋرناليسكە "بۇل گازەتتى اشقان سەن ەمەس، جاباتىن دا سەن ەمەس" دەپ ايتادى.

تاشەنوۆتىڭ وتباسى

جۇمابەك تاشەنوۆ 1940 جىلى شاڭىراق كوتەرگەن. سايان جانە مۇرات ەسىمدى ەكى ۇلى بار.

"پەتروپاۆلدا تۇرعان كەزىمىزدى ەسىمە السام، ەڭ ءبىر ەستە قالعان جارقىن كۇندەردىڭ ءبىرى. ول كەزدە اكەم وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ەدى. كۇن-تۇن دەمەي جۇمىس ىستەيتىن. تۇنگى 3-4-كە دەيىن جۇمىستا بولاتىن. كەيدە تۇنگى ساعات ەكىدە كەلسە ءبىز قۋاناتىنبىز. مەن العاش مەكتەپكە بارعاندا قاۋىرت جۇمىستان اكەم بوساي الماعاندىقتان، ناعاشى اعام اپارعان ەدى"، - دەپ ەسكە الادى ۇلى سايان تاشەنوۆ.

مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى 1986 جىلى شىمكەنتتە 71 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى.

Sputnik قازاقستان دەرەكقورىنان الىندى