الماتىنىڭ قايناعان تىنىمسىز تىرشىلىگىنە ءنار بەرىپ، و شەتى مەن بۇ شەتىن بايلانىستىرىپ جاتقان قارا جولدىڭ ءقادىرىن جولاۋشىدان ءھام قالا تۇرعىندارىنان ارتىق ەشكىم بىلمەيدى. ول راس. «جولدىڭ جايىن جۇرگەن بىلەدى».
الماتىنىڭ وسىدان ون-ون بەس جىل بۇرىنعى جاعدايىمەن سالىستىرعاندا، قازىرگى جاعداي جامان ەمەس. ءبىراق، بۇل ءسوزىمىز قالا جولدارىنىڭ بارلىعى تاقتايداي تەگىس، جايلى دەۋگە كەلمەيدى. سەبەبى، مەگاپوليستە ساپاسى سىن كوتەرمەيتىن جولدار دا بار. ءسوزىمىز دالەلدى بولۋى ءۇشىن جول قاتىناسىنىڭ ءجون-جوسىعىن تارازىلاپ كورەلىك. الىپ شاھاردىڭ كوشەلەرىمەن جۇرسەڭ، جامالعان جولداردى بايقاماۋ مۇمكىن ەمەس. ەڭ بولماسا، سول جاماۋدىڭ ءوزى ساپالى بولسا عوي!..
مىنە، كوكتەم دە كەلدى. ەندى قالا كوشەلەرىن جارتىلاي جاۋىپ تاستايتىن جول جوندەيتىن كومپانيالار قاپتايدى. ولاردىڭ دا جۇمىسىن تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ اتقاراتىنى شامالى. سوراقىسى سول، كەيبىر جاۋاپسىز مەردىگەرلەر قىس كەزىندە بۇلىنگەن شۇڭقىردى ەمەس، بۇلىنبەگەن جەردى دە قاق ورتاسىنان ويىپ كەتەدى. وسىلايشا جۇيەسىز جۇرگىزىلگەن جۇمىس ونسىز دا ساعاتتاپ تۇراتىن كولىك قوزعالىسىن قيىنداتىپ، كەپتەلىستى كۇردەلەندىرىپ جىبەرەدى. مىنە، ماسەلە قايدا! بۇل كومپانيالار ءاربىر شارشى مەتر ءۇشىن ەسەپتەلگەن تاريف بويىنشا قارجى الادى دەگەن اقپارات بار. دەمەك، جول جاسايتىندار ساپانى ەمەس، قالتانىڭ قالىڭدىعىن ويلايتىن سياقتى.
«زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بوپ شال» دەگەن ماتەل تەندەردەن تەڭگە جاسايتىنداردىڭ وڭ جامباسىنا كەلىپ تۇر. ويتكەنى، قوعامدى جايلاعان جەمقورلىق دەگەن ىندەتتىڭ ءبىر ۇشىعى وسى تەندەردە جاتىر. ءبىزدىڭ زەرتتەۋ بويىنشا الگى تەندەردەن اتى وزعان كومپانيا قاراجات ۇنەمدەۋ ماقساتىندا ارزانقول جۇمىسشىلاردى كوشەدەن ىزدەيدى ەكەن. دەمەك، بۇل جۇمىستارعا جول سالاسىنىڭ ماماندارى ارالاسپايدى. ەندى ءوزىڭىز ايتىڭىزشى، جول سالاسىن جەتىك بىلمەيتىن ادامنان قانداي ساپا كۇتەمىز؟!
ءبىر كەزدەرى ەكى جۇمىسشى قول ۇستاسىپ، كوشە جابىندىسىن تاپتاۋىنىڭ دا ءبىر سەبەبى وسىندا جاتسا كەرەك-تى.
كەيدە ءبىز الماتىنىڭ كوشەلەرىن قۇددى ءبىر كاسپيي تەڭىزى بەتىندەگى تولقىنعا ۇقساتامىز. كولىگىڭىزدىڭ ىشىندە وتىرىپ جانىڭىز اۋىرادى. مۇنداي باسسىزدىققا كىم جاۋاپتى؟
دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە جول-كولىك وقيعاسى كوبەيگەن. وتكەن جىلدىڭ قاڭتار–مامىر ايلارىندا ەلىمىزدە 5،2 مىڭ جول-كولىك وقيعاسى تىركەلىپ، 7،7 مىڭعا جۋىق ادام زارداپ شەگىپتى. ونىڭ ىشىندە ءارتۇرلى دەڭگەيدە دەنە جاراقاتىن العاندار - 6،9 مىڭ ادام بولسا، 744 ادام وقيعا سالدارىنان كوز جۇمعان. بۇل 2021 جىلعى قاڭتار-مامىر ايلارىمەن سالىستىرعاندا 11،9 پايىزعا ارتىق. جول-كولىك وقيعالارىنىڭ قاۋىپتىلىك كورسەتكىشى بويىنشا وڭتۇستىك استانا كوش باستاپ تۇر. ودان كەيىنگى ورىندار الماتى مەن جامبىل وبلىستارىنىڭ ەنشىسىندە.
2017 جىلى الماتى قالاسىنداعى قۇرمانعازى كوشەسىنىڭ مۇقانوۆ كوشەسىنەن دوستىق كوشەسىنە دەيىنگى ارالىعىنا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن بولاتىن. بۇگىنگى تاڭدا ءدال سول كوشەنىڭ اتالعان اۋماعىندا كولىكتەر جولدا «تەربەلە» جۇرۋگە ءماجبۇر. سەبەبى، كوشە شۇرق-تەسىك. ءبىز وسى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن ءبىلۋ ماقساتىندا الماتى قالالىق موبيلدىلىك باسقارماسىنا ساۋال جولداعان ەدىك. باسقارما مالىمەتى بويىنشا، بيىل شاھار كوشەلەرىنە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جوسپارلانباعان. تەك ورتاشا جانە اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى ەكەن.
«كوشەگە جۇرگىزىلگەن كۇردەلى جانە ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارىن قالالىق موبيلدىلىك باسقارماسى قابىلداپ الادى. وسى جىلدان باستاپ اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارىنىڭ باسىم بولىگى اۋدان اكىمدىكتەرى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارىن اياقتاعاننان كەيىن مەردىگەر ۇيىم 3 جىل سول جولدىڭ ساپاسىنا جاۋاپتى. ەگەر ىستەگەن جۇمىستارى ساپاسىز بولىپ، ويىلىپ كەتەتىن بولسا، كومپانيا ءوز ەسەبىنەن جوندەيدى. ال اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارىنا كەلىسىمشارت بويىنشا كەپىلدىك بەرىلمەيدى. الايدا باسقارما تاراپىنان 1 جىل شاماسىندا قايتا ويىلعان جول جابىندارىن مەردىگەر ۇيىمنىڭ ءوز ەسەبىنەن جوندەيتىندىگى تۋرالى تالاپ قاراستىرىلعان. بيىل قۇرمانعازى كوشەسىنىڭ دوستىق داڭعىلىنان قارمىسوۆ كوشەسىنە دەيىنگى بولىگى جوندەلەدى. بۇل جەردە سوڭعى جوندەۋ جۇمىستارى 12 جىل بۇرىن جۇرگىزىلگەن، - دەيدى باسقارمانىڭ باسپا ءسوز ورتالىعى.
مەملەكەت باسشىسى 2022 جىلعى 14 شىلدەدە ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا جول سالۋ سالاسىندا سىبايلاس جەمقورلىققا بەيىمدىلىك كورسەتكىشىنىڭ جوعارى ەكەنىنە توقتالىپ، ەلىمىزدە جول سالۋ بارىسىندا 10 جىل ىشىندە بولعان زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى مۇقيات تەكسەرۋدى تاپسىردى. «ەلىمىزدىڭ جولدارى ناشار ەكەنى جانە جول قۇرىلىسى سالاسىندا جەمقورلىق جايلاعانى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. جالپى، بۇل سالادا قوردالانعان ماسەلە كوپ... جولدىڭ ساپاسىنا قاتىسى بار بارلىق كىنالىلەردى زاڭعا سايكەس جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ كەرەك»، – دەدى.
پرەزيدەنت تاپسىرما بەردى. ارى قاراي جولعا قاتىستى جۇمىستار قالاي جۇزەگە اسىپ جاتىر؟
ءدال وسى جولدىڭ ساپاسىن تەكسەرىپ، باعا بەرەتىن «جول اكتيۆتەرىنىڭ ۇلتتىق ساپا ورتالىعى» رمك مەكەمەسى ەكەن.
كىلەڭ جول سالاسىنىڭ ماماندارىنان جاساقتالعان مەكەمە جاۋاپسىز كومپانيالاردىڭ جۇمىسىن قانشالىقتى تەكسەردى، قانشا كومپانيا جاۋاپقا تارتىلىپ، ايىپپۇل ارقالاعاندارى قانشا دەگەن ساۋالعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن مەكەمەنىڭ الماتى قالالىق فيليالىنا حابارلاستىق.
«2021 جىلى الماتى قالاسىنىڭ قالا قۇرىلىسى باسقارماسىنا (گاسك) ون ءۇش حات جولداندى. بيۋدجەت قارجىسىن شاشپاي-توكپەي جولعا جۇمسايمىن دەپ سەندىرگەن «راۋان دم» جانە «الونس» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەرى ىلكىمدى ءىس ىستەي الماي، جاۋاپقا تارتىلدى. ال قاداعالاۋ جۇمىستارىنا ءجۇردىم-باردىم قاراعانى ءۇشىن تەحنيكالىق قاداعالاۋ ساراپشىسى ب.ا.قياسوۆتىڭ اتتەستاتى 6 ايعا توقتاتىلسا، تەحنيكالىق قاداعالاۋ جونىندەگى باس مامان م.ت. زيادينگە قاتاڭ سوگىس جاريالاندى. ناتيجەسىندە جالپى ايىپپۇل سوماسى 4 696 460،00 تەڭگەنى قۇرادى. ەندى 2022 جىلى الماتى قالاسىنىڭ قالا قۇرىلىسى باسقارماسىنا جيىرما ءبىر حات جولدانىپ، «زي-دان»، «سەيسموسترويزاششيتا»، «Profstroy Perspective»، «RL Grand»، «مۇزتاۋ»، «قاراساي قۇرىلىس» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەرى ساپاسىز جۇمىسى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلدى. جۇمىستىڭ ءاربىر ءساتىن كوزىنەن تاسا قىلماۋعا سەرت بەرگەن ەكى تەحنيكالىق قاداعالاۋشىنىڭ اتتەستاتى التى ايعا توقتاتىلدى. وسىنداي كەلەلى جۇمىستاردىڭ ارقاسىندا جالپى ايىپپۇل سوماسى – 11 180 000 تەڭگەگە جەتتى، - دەيدى ورتالىقتىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى جاراس نيازبەك.
بۇگىندە قالا شەكاراسى كەڭىپ، الماتى وبلىسىنىڭ ءبىراز جەرلەرى قالا مەنشىگىنە ءوتتى. سوندىقتان كوشەگە قاتىستى حالىقتىڭ شاعىمى دا كوپ. ماسەلەن، تالاي جىل باتپاققا باتىپ، كوڭىلدەرى كۇپتى بولعان «قالقامان» شاعىناۋدانىنىڭ وزىندە ءالى كۇنگە ماسەلەلەرى تولىق شەشىلگەن جوق. ماسەلەن، 2019-2020 جىلدارى «قالقامان-3» شاعىناۋدانىنىڭ اسپاندياروۆ كوشەسىنە اسفالت توسەلدى. ەندى ارىق جاعالاۋىنداعى جاڭادان توسەلگەن اسفالتتى كوپ ۇزاماي قايتا ويىپ الدى. سودان ول كوشە بىرنەشە ايلاردان كەيىن قايتا جامالدى. مىنە، كومپانيا وسى جەردە بىرنەشە شىعىنعا جول بەردى. ماسەلەن، ويىپ الاتىنىن بىلە تۇرا، ارىق جاعالاۋىنا نە ءۇشىن اسفالت توسەدى؟ سوسىن ويىلعان جەردى جاماۋ ءۇشىن قايتا ىستىق اسفالت ساتىپ الادى. بىرنەشە اي جاتىپ، جاۋعان جاۋىن سۋى كوشە استىنا ءسىڭىپ، ىستەلگەن ءىستىڭ ساپاسىنا سىن كەلتىرەتىنى و باستان بەلگىلى. بۇل نەنى كورسەتەدى؟
البەتتە، بۇل ءوز ءىسىن جەتىك بىلمەيتىن مامانداردان قۇرالعان كومپانيا جۇمىستىنىڭ «جەمىسى»!
وكىنىشتىسى سول، بىزدە الدىمەن جول جاسالىپ، كەپىلدەمەسىن الادى. اراعا جىل سالماي، سۋ، ەلەكتر جەلىلەرىن تارتۋ ءۇشىن كەپىلدىگى بار جولدار بۇزىلاتىنىن تالاي رەت كوز كوردى. سوندىقتان قارجىنى قارا جولعا جۇمساعاندا، جان-جاقتى زەرتتەپ، سۋ، كارىز، ەلەكتر جەلىلەرىن رەتتەپ بارىپ، ەكسكاۆاتور «ءتىسىن» باتىرعان ءجون بولار. بولىنگەن قاراجاتتىڭ ءوز ماقساتىنا جۇمسالماۋى جول سالاسىنداعى جۇمىستاردىڭ ساپاسىزدىعىنا اكەلىپ سوعىپ وتىر.
ماسەلەن، شەتەلدە الدىمەن جول استىنداعى جوندەلەتىن جۇمىستار جۇرگىزىلىپ بىتكەن سوڭ عانا جول سالىنادى. جانە بىزدەگى سياقتى ايلاپ جولدى جاۋىپ تاستاپ، ساعىزشا سوزبايدى. بارلىق تەحنيكاسى سايلانعان كومپانيا ءاربىر جۇمىستى ۇزاققا سوزباي اياقتايدى. بىزدە ون ەكىدە ءبىر نۇسقاسى جوق كومپانيالار قۇرال ىزدەپ، تالايلارعا قولبايلاۋ جاساپ جاتقانىن جاسىرا المايمىز.
جول قازۋ جۇمىستارىنا سۋ، كارىز جۇيەلەرىنە يەلىك ەتەتىن مكك «الماتى سۋدىڭ» دا ۇلەسى بار. سوندىقتان مكك «الماتى سۋ» مەكەمەسىنە ساۋال جولدادىق. ساۋالىمىزعا اتالعان مەكەمەنىڭ سۋ كوزدەرى دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ءابىلقايىر سۇڭعات بەكبالتا ۇلى جاۋاپ بەردى.
«ءبىزدىڭ ەلىمىزدە سۋ جەلىلەرى دە، كارىز جۇيەسى دە جول استىمەن جۇرگىزىلگەن. ەندى اپاتتىق جاعدايدا جولدى قازۋعا تۋرا كەلەدى. اپات قىستىڭ كۇنى بولسا، قايتا كومگەندە اسفالت توسەمىن توسەي المايمىز. سوندىقتان قازىلعان جەرگە ۋاقىتشا كىرپىش قالاپ تاستايمىز. ايتا كەتەتىن ماسەلە، ۋاقىتتان ۇتىلماس ءۇشىن ءبىز قىستا قازىلعان جولدارعا جوندەۋ جۇرگىزەتىن كومپانيانى تاڭداۋ ماقساتىندا تەندەر جاريالايمىز. كوكتەمدە اسفالت زاۋىتتارى جۇمىستارىن باستاسىمەن، الگى كومپانيا جۇمىستارىن باستايدى. مىنە، وسى ارالىقتا جولداردا ىڭعايسىزدىق تۋىنداۋى مۇمكىن»، - دەيدى دەپارتامەنت ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى.
كوكتەمدە كوشەنى رەتكە كەلتىرۋ ءۇشىن الدىمەن جولدى قازادى. الگى شۇڭقىر سول كۇيىندە بىرنەشە ۋاقىت جاتادى. نەگە بىردەن جاماپ كەتپەيسىزدەر دەگەن ساۋالىمىزعا:
«بولادى. ءبىراق، ۋاقىت وتە كەلە ول جەر شوگۋى مۇمكىن. سوندىقتان تەحنولوگياعا ساي ءبىراز ۋاقىت جاتۋى ءتيىس»، - دەيدى ول.
الماتى كوشەسىنىڭ جاعدايىن كوزبەن شولىپ، فوتوعا ءتۇسىرۋ ماقساتىندا جولعا شىقتىق. العاشقى ساياحاتىمىزدى شيەۆچەنكو مەن مۇقانوۆ كوشەلەرىنەن باستادىق. سودان جوعارىدا ءسوز ەتىلگەن قۇرمانعازى كوشەسىمەن بايتۇرسىنوۆ كوشەسىنە دەيىن كەلدىك. ودان كەيىن بايتۇرسىنوۆ كوشەسىمەن جوعارى قاراي شىقتىق تا، ق.ساتبايەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە دەيىن باردىق. رەيد بارىسىن فوتوسۋرەتتەر ايعاقتاپ تۇر.
پرەزيدەنت تاپسىرماسىنان كەيىن شاھار بيلىگى بۇل ماسەلەنى قاتاڭ نازارعا الىپ، باقىلاۋدا ۇستادى. وتكەن جىلى الماتى قالاسىنىڭ اكىمى ە.دوسايەۆ ءبىراز جول قۇرىلىسىن توقتاتتى. سەبەپ، الدىمەن جەر استىنداعى كوممۋنالدىق جۇيەلەر جوندەلگەن سوڭ كوشە قۇرىلىسىن جۇرگىزەمىز دەگەن ەدى. بۇل باستاما ۇنەمدىلىككە الىپ كەلەدى. ال ۇنەمدىلىك كەنجەلەپ قالعان باسقا سالانىڭ دامۋىنا ءوز سەپتىگىن تيگىزەتىنى انىق.
اعىمداعى جوندەۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى از. سەبەبى شۇڭقىردى جاماعان كومپانيا ءوز جۇمىسىنا كەپىلدىك بەرە المايدى. سوندىقتان بۇل جۇمىستى العان كومپانيا ءۇشىن ناتيجەدەگى تيىمدىلىك جوعارى بولۋى كەرەك-تى. ماسەلەن، جول تالاپتارىنىڭ نورماسىنا سايكەس اۆتوموبيل جولدارىنا توسەلەتىن اسفالتتىڭ بيىكتىگى 30 سانتيمەترگە دەيىن بولسا، ءبىر شارشى مەترگە 750 كەلى مايدا قيىرشىق تاستى اسفالت كەتەدى ەكەن. ال الماتىدا 1 توننا اسفالت 25 000 تەڭگە تۇرادى. دەمەك، بۇل جەردە دە شىعىن بارشىلىق ەكەنىن كوكىرەگى وياۋ ازامات بىردەن تۇسىنەدى.
ماماندار اسفالت توسەۋدىڭ دە ءوز ءتارتىبى بار ەكەنىن ايتادى. ماسەلەن، كۇزگى مەزگىلدە +10 گرادۋستان تومەن، ال كوكتەمدە +5 گرادۋستان تومەن اۋا رايىندا اسفالت سالۋعا بولمايدى. بىزدە شە؟ قار قىلاۋلاپ جاۋىپ تۇرسا دا، بۇل جۇمىس جۇرە بەرەدى. ال تالاپ بويىنشا، جەر جامىلعىسى قۇرعاق بولۋى شارت. مىنە، بىزدەگى جۇمىستىڭ ساپاسىزدىعى وسى تۇستان باستالادى.
سونداي-اق، ولار جول ساپاسىنىڭ ناشار بولۋىنا تەحنيكاسى، مامانى جوق مەردىگەرلەردىڭ تەندەرگە قاتىسۋى دا باستى سەبەپ ەكەنىن ايتىپ وتىر. اسفالتتا شۇڭقىردىڭ پايدا بولۋى، ونىڭ قالىڭدىعىنىڭ تالاپقا ساي كەلمەۋى، تىعىزدىعىنىڭ جوقتىعى، ەنىنىڭ جەتىسپەۋى - مىنە، مۇنىڭ بارلىعى جول جوندەۋ جۇمىستارىنداعى باستى قاتەلىكتەر. بۇل كەمشىلىكتىڭ بارلىعى جۇمىس بارىسىندا تەحنيكالىق قاداعالاۋشىنىڭ جول توسەۋشىلەردىڭ باسى-قاسىندا بولماۋىنان شىعادى. قازىرگى سالىنىپ جاتقان تروتۋارلاردىڭ كەيبىرى تالاپقا جاۋاپ بەرەتىندەي ەمەس. سوراقىسى سول، كوپ كەمشىلىك جىبەرەتىن مەردىگەرلەردىڭ كەلەسى تەندەرگە قاتىسپاۋىنا ەشكىمنىڭ شاماسى جەتپەيدى. ويتكەنى، ونى قۇزىرلى ورىندار عانا شەشەدى.
قورىتا ايتقاندا، شاھار جولدارىنىڭ ساپاسى كەز كەلگەن الماتىلىقتى الاڭداتادى. ويتكەنى، جول حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى.
ەستەرىڭىزدە بولسا، مەملەكەت باسشىسى 2025 جىلعا قاراي جولداردىڭ 95 پايىزىن جوندەپ، رەتكە كەلتىرۋگە تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. ەندەشە، الماتى جولدارى بۇل ۇدەدەن شىعۋى ءۇشىن جەرگىلىكتى بيلىك ءوز ءىسىن جاقسى بىلەتىن بىلىكتى مامانداردى كوبىرەك تارتۋى ءتيىس. سوندا عانا قالا كوشەلەرى جىلدا جاسالا بەرمەيدى، كەرىسىنشە، تاقتايداي ءتۇزۋ ءارى تەگىس جول حالىق ءۇشىن بىرنەشە جىل قىزمەت كورسەتەتىن بولادى!