ولارمەن قالاي كۇرەسەمىز؟
ءقازىر قالاداعى كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ قوقىس جينالاتىن كونتەينەرلەرىنىڭ ماڭىندا، سامسا، شاۋرما ساتاتىن ساۋدا ورىنداردىڭ اينالاسىندا ەگەۋقۇيرىقتار تولىپ جۇرەتىن بولدى. بۇل ماسەلەنى قالا تۇرعىندارى ءجيى كوتەرىپ ءجۇر. ماسەلەن، kris.p.almaty.official Instagram پاراقشاسى ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ قاپتاپ كەتكەنىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت جاريالادى. دالەل رەتىندە مەدەۋ، جەتىسۋ، بوستاندىق اۋداندارىندا ەگەۋقۇيرىقتار تولىپ جۇرگەنىن ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، كوپشىلىككە تاراتتى.
ولاردى تۇبەگەيلى جويىپ جىبەرۋ مۇمكىن ەمەس
كris.p.almaty.official الەۋمەتتىك جەلى اۆتورلارى مەدەۋ اۋدانىنداعى مامەتوۆا مەن ءۋاليحانوۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا، سونداي-اق «جەتىسۋ-1» ىقشاماۋدانىنداعى ارىقتاردا ەگەۋقۇيرىقتار جۇرگەنىن تۇسىرگەن ءبىرنەشە ۆيدەو جاريالادى. باسىلىم اۆتورلارىنىڭ ايتۋىنشا، ەگەۋقۇيرىقتار قالانىڭ ءبىراز جەرىندە ءجۇر.
ارينە، قالادا ەگەۋقۇيرىقتارمەن جىل سايىن كۇرەس جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ءبىراق كەمىرگىشتەرگە قارسى قانشا «سوعىس» جاريالاعانمەن، ولاردى تۇبەگەيلى جويىپ جىبەرۋ مۇمكىن ەمەس. ولاردىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى، كەز كەلگەن ورتاعا، جاعدايعا تەز بەيىمدەلىپ، ءومىر ءسۇرىپ كەتە الادى. ەگەۋقۇيرىقتار نەگىزىنەن كۇل-قوقىس كوپ جەردە، نە بولماسا سۋ ماڭىندا كوپ جۇرەدى. قالامىزدىڭ كورىكتى جەرلەرىنىڭ كوپشىلىگى كۇل-قوقىس تاستايتىن مەكەنگە اينالعاندىقتان، ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ كوپقاباتتى ۇيلەر ماڭايىن دا جۇرەتىنى تۇسىنىكتى جاعداي.
كەمىرگىشتەر وبا اۋرۋىن تاراتادى
قازاق كارانتيندىك جانە زوونوزدىق ينفەكسيالار عىلىمي ورتالىعىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، بيولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى لەونيد بۋردەلوۆ ءقازىر ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ ادامدارعا شابۋىل جاساۋىنىڭ جۇزدەگەن جاعدايلارى تىركەلگەنىن ايتتى. «كەمىرگىشتەرمەن ءتيىمدى كۇرەس جۇرگىزبەسەك، ونىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارمايدى. بۇرىن مەن مۇنداي كىشكەنتاي جانۋار ادامدى تىستەي الاتىنىنا سەنبەيتىن ەدىم. ءبىراق ولار ءوزدەرىن قورعاۋ ءۇشىن قارسى شابۋىلعا بارادى. ءقازىر وسىنداي جۇزدەگەن جاعدايلار تىركەلگەن. ال قىرعىزستاندا ەكى جىلدىڭ ىشىندە ەگەۋقۇيرىقتاردان 500-گە جۋىق ادام زارداپ شەكتى. ءبىزدىڭ ەلدە دە ستاتيستيكا جاقسى ەمەس. تەك ول كوپشىلىككە جاريالانباي وتىر. ءقايبىر جىلى تۇندە ەگەۋقۇيرىق بالاعا شابۋىل جاسادى. اناسى ءسابيدىڭ جىلاعانىنا رەاكسيا بىلدىرمەي جاتا بەرگەن، ال تاڭەرتەڭ قاراسا، بالانىڭ قۇلاعى جوق بولىپ شىقتى»، – دەيدى ل.بۋردەلوۆ سۇحباتىندا.
ول ەگەۋقۇيرىقتار ءقاۋىپتى اۋرۋلاردىڭ وشاعى ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. ءتىپتى، كەمىرگىشتەر وبا اۋرۋىن تاراتادى ەكەن. «ەگەر وبا قالالىق ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ پوپۋلياسياسىنا ەنىپ، وندا تامىر جايسا، بۇل ەپيدەميادان قۇتىلۋ وڭايعا سوقپايدى»، – دەيدى عالىم.
«اقشامنىڭ» انىقتاماسى
ەگەۋقۇيرىق (كرىسا) – اسا ءقاۋىپتى دەرتتەردى تاسىمالداۋشى، تاراتۋشى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار عيماراتتارداعى ينجەنەرلىك- كوممۋنالدىق جۇيەلەرگە زاقىم كەلتىرىپ، ماسا، بۇرگە جانە شىبىن-شىركەيلەردىڭ كوبەيۋىنە ىقپال ەتەتىن كەمىرگىش. الماتىدا جانە قالا شەتىندە ورىن تەپكەن جەكە سەكتورلاردا كەمىرگىشتەر مەن ەكتوپارازيتتەر، كەنەلەر كوبەيگەن. قازىرگى كەزدە قالاداعى كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ 8 پايىزدان ارتىعىنىڭ جەرتولەلەرىن كەمىرگىشتەر ءوز مەكەنى ەتىپ العان. ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ كوبەيۋى، بىرىنشىدەن، تۇرعىنداردىڭ تۇرمىستىق قالدىقتاردى كەز كەلگەن جەرگە لاقتىرىپ تاستاۋىنان جانە ءبىر جاعىنان، ءتيىستى مەكەمەلەردىڭ قالدىقتاردى جيناپ، قالا سىرتىنا تاسىمالداۋدى ۋاقىتىلى قامتاماسىز ەتپەۋىنەن كوبەيىپ وتىر. ولار ادامعا اسا ءقاۋىپتى اۋرۋلار (وبا، بەزگەك، سۇزەك، ت.ب.) تاراتادى، سوندىقتان ولار مەكەندەيتىن ۇيلەر مەن استىق قويمالارىن مەزگىل-مەزگىل دەزينفەكسيالاپ وتىرۋ كەرەك.
كاسىپكەرلەر ارتىق اقشا شىعارعىسى كەلمەيدى
نەگىزى ەگەۋقۇيرىقتاردى تۇبىرىمەن جويىپ جىبەرۋ مۇمكىن ەمەس. بىردە-بىر مەملەكەت ولاردى تولىق جويدىق دەپ ايتا المايدى. ءبىر كەزدەرى بۋداپەشت ەگەۋقۇيرىقتاردى ماڭگى جوق قىلعانىن جاريالاعان بولاتىن. الايدا، ءۇش جىلدان كەيىن قايتادان «قالا اۋماعىنا ءتيىمدى وڭدەۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر» دەگەن حابارلاما تاراتتى.
كەمىرگىشتەردىڭ انالىعى ءبىر دەگەندە 10- عا دەيىن تۋادى. بۇل ولاردىڭ تەز وسۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىراق بىزدە وكىنىشكە وراي، ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ سانىن رەتتەۋ جۇمىستارى جەكە فيرمالارعا بەرىلگەن. سوندىقتان ولاردىڭ تاراتقان مالىمەتتەرىنە سەنۋ قيىن. ولار ءوز ەسەپتەرىندە ناتيجەلەردى اشىق باعالايدى دەپ ايتۋعا اۋىز بارمايدى. قاعاز جۇزىندە ەگەۋقۇيرىقتارمەن جىلىنا ەكى رەت كۇرەس جۇرگىزىلەدى دەگەنمەن، ءبىراق بۇل ءىستىڭ ءناتيجەلى ورىندالۋى كوڭىل كوڭشىتپەيدى. ويتكەنى، كەز كەلگەن جەكەمەنشىك كومپانيا ەڭ ءبىرىنشى ءوز پايداسىن ويلايدى. ونىمەن قو سا، كەمىرگىشتەرمەن كۇرەس تەك بەلگىلى ءبىر جەرلەردە عانا جۇرگىزىلەدى. گۇلزارلار، الاڭدار ءدارىلەنىپ جاتادى. كەيدە تۇرعىنداردان شاعىم تۇسكەندە عانا ۋلاۋ جۇمىستارى جاسالادى. ال جەكە كافەلەر، مەيرامحانالار، ناۋبايحانالار مەن قويمالاردا كەمىرگىشتەر كوپ بولسا، وندا ولار ءوز ەسەبىنەن دەراتيزاسيا جۇرگىزۋى كەرەك. ءقازىر مىناداي پاندەميا، داعدارىس كەزىندە كاسىپكەرلەر قالتاسىنان ارتىق اقشا شىعارعىسى كەلمەيدى. دەمەك، كافە، مەيرامحانا يەلەرىنىڭ سانيتارلىق تالاپتار مەن ەرەجەلەردى ساقتاماۋىنان قالا ءقاۋىپتى كەمىرگىشتەرگە تولىپ بارادى.
سالعىرتتىق سان سوقتىرىپ جۇرمەسىن
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ەگەۋقۇيرىقتاردى قىرۋ ءۇشىن ەڭ قولايلى مەزگىل – قىس. ويتكەنى، بۇل كەزەڭدە ەگەۋقۇيرىقتار ءبىر جەرگە جينالادى جانە قونىس اۋدارىپ كەتە المايدى. قىس مەزگىلىندە جۇرگىزىلگەن دەراتيزاسيا وتە ءتيىمدى بولادى. ءبىراق بىزدە ءبىر وكىنىشتىسى، توتەنشە وقيعا ورىن المايىنشا، ماسەلەگە ءمان بەرە قويمايتىن سالعىرت ءمىنەزىمىز بار. ءقايبىر جىلى دەر كەزىندە جەتكىلىكتى دارەجەدە قارجى بولىنبەۋ سالدارىنان وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا كەنە شاققان بىرنەشە ادام قىرىم قاندى بەزگەگىنەن قازا بولعان ەدى. ماسەلە ۋشىققاننان كەيىن عانا قوسىمشا اقشا ءبولىنىپ، زالالسىزداندىرۋ جۇمىسى تولىقتاي جۇرگىزىلدى.
ماماندار «ەگەۋقۇيرىقتاردىڭ كىشكەنتاي بالالارعا شابۋىلداۋ، ۇيىقتاپ جاتقان ادامدى تىستەۋ فاكتىلەرى ورىن الادى، ال ولاردىڭ ىشىندە «قۇتىرعان» اۋرۋىنىڭ تاسىمالداۋشىلارى دا بولۋى مۇمكىن» دەيدى. سوندىقتان «ءبورى جوق» دەمەي، «بورىك استىندا» ەكەنىن ەسكەرگەنىمىز ءجون. ءتيىستى ورگاندار ءتوتەنشە وقيعانىڭ ورىن الۋىن كۇتپەي-اق، دەر كەزىندە جەتكىلىكتى قارجىمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
دەرەك
ورتا عاسىردا كەمىرگىشتەردى كۇرتۋ ءۇشىن بىرنەشە تەمىر بوشكەنىڭ ءارقايسىسىنا التى-جەتىدەن ەگەۋقۇيرىقتاردى قاماپ، اپتالاپ تاماق بەرمەيدى ەكەن. ابدەن اشىعىپ، كوزى قارايعان ەگەۋقۇيرىقتار امالسىزدان ءبىرىن-بىرى جەۋگە كوشەدى. مىقتىلارى ءالسىزىن جەپ قويادى. سوڭىندا ءار بوشكەدە ەڭ مىقتى، جىرتقىشقا اينالعان ءبىر عانا ەگەۋقۇيرىق قالادى. ولاردى بىرنەشە كۇن اش ۇستاپ، سوڭىنان ەگەۋقۇيرىقتار ورداسىنا جىبەرەدى. تۇقىمداستارىنىڭ ەتىن جەپ دانىككەن الگى جىرتقىش ورداسىنداعى ەگەۋقۇيرىقتاردى شەتىنەن جەپ قۇرتادى ەكەن.