«بىلمەسەڭ بىلدىرەم، بىلسەڭ بۇلدىرەم»

دەپ سەرت بەرگەن ادۋىندى اقپان ايى ەسىك قاعىپ تۇر.

«قاڭتار – اياز ايى، اقپان – بوران ايى» دەگەن بابالار. جىلقىنى  جابۋلاتىپ، سيىردىڭ استىنا كوڭ  توسەتەتىن دە وسى اي... قىستىڭ قىتىمىر ايىنىڭ «تۇياقسەرپەر» سوڭعى اپتاسى باستالدى.

 بۇگىن قولدانىستاعى كۇنتىزبە قاڭتاردىڭ 26-سىن كورسەتىپ تۇر. قىستىڭ قىتىمىر ايىنىڭ «تۇياقسەرپەر» سوڭعى اپتاسى باستالدى. ءجۇرىپ جاتقان «توقىراۋىن» امالى  كەشە اياقتالدى. «قاراسۋىق» تا باسەڭسىدى. الايدا، «قىس شىلدەسى» ءالى بىتكەن جوق. قاڭتاردىڭ سوڭعى كۇندەرىندە قىس كۇشىنە ەنەدى، ساقىلداعان سارىشۇناق اياز بولاتىن كەز. 

تۇركىتىلدەستەر، سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ بابالارىمىز، اي اتاۋلارىن ەرتەگى مەن اڭىزعا نەمەسە ءدىني سەنىمگە بايلانىستىرىپ قويماعان. ورىس حالقىندا  «يلين دەن»، «پەتروۆ دەن»، «روجدەستۆو»، تاعى باسقا ويدان شىعارىلعان اتاۋلار تولىپ جاتىر.

قازاق كەرiسiنشە، اي اتاۋىن تابيعاتپەن، ونىڭ قۇبىلىستارىمەن تىكەلەي بايلانىستىرىپ وتىرعان. قازەكەڭ تابيعاتقا جاقىن حالىق، سونىڭ «ءتىلىن» بىلگەن، سىرىن ۇققان، كەرەگىن دە دەرەگىن دە سودان العان.

ۇلى دالانى مەكەندەۋشىلەر اۋا رايىنىڭ قۇبىلىسىنا ۇركەردiڭ اسەرi بارىن بۇرىننان-اق سەزگەن. ۇركەردىڭ ءاربىر قيمىلىن ءجىتى قاداعالاپ، قاتاڭ باقىلاعان. «ۇركەردiڭ شالشىققا ءتۇسۋى»، «ۇركەردiڭ تولعاعى»، «ۇركەردىڭ باتۋى»، ت.ب. تولىپ جاتقان ۇركەرگە قاتىستى  امالداردىڭ بارلىعى الداعى بولاتىن اۋا رايىن ءدوپ باسىپ، ءدال بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرگەن. ايتالىق، «ۇركەردiڭ اۋۋى» (3–5 اقپان. بۇل كەزدە اۋا رايى جىلىلىققا بەت بۇرادى). «ۇركەردiڭ جامباسقا كەلۋى» (4–5 ناۋرىزداعى جىلىمىق)، «ۇركەردىڭ باتۋى» (30–31 مامىر، 40 كۇندىك شىلدەنىڭ باستالۋى) ءبارi نازاردان تىس قالماعان. توعىس ەسەبi دە ۇركەردىڭ قيمىلىنا قاراپ جۇرگiزiلگەنi ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

وسى اپتانىڭ سوڭىندا ادۋىندى اقپان ايى باستالادى.

قازاق  اي اتاۋىن تابيعاتپەن، ونىڭ قۇبىلىستارىمەن تىكەلەي بايلانىستىرىپ وتىرعان. قازەكەڭ تابيعاتقا جاقىن حالىق، سونىڭ «ءتىلىن» بىلگەن، سىرىن ۇققان، كەرەگىن دە، دەرەگىن دە سودان العان.

 داناگوي بابالار: «قاڭتار – اياز ايى، اقپان – بوران ايى» دەگەن. قاڭتار بوگەت سالادى، ونى اقپان بۇزادى. اقپان - قايتالامانىڭ اق بورانى. اقپان ايىنىڭ: «بىلمەسەڭ بىلدىرەم، بىلسەڭ بۇلدىرەم»، - دەگەن سەرتى بار.

اقپان الدامشى. ءبىر ءبۇيىرىڭدى قىزدىرسا، ەكىنشى ءبۇيىرىڭدى مۇزداتادى. ءبىر قولىمەن ماڭدايدان سيپاپ، ەكىنشى قولىمەن ماڭدايدان شەرتەدى.

اقپان تۇراقسىز: كەيدە ايازدىڭ بەتى قايتىپ، سىنادى، كەيدە اسپان تۇنەرىپ، جاپالاقتاپ قار جاۋادى. ونىڭ بۇرقاسىندى دا، شۋاقتى كۇندەرى الما-كەزەك. اقپاندا قىس پەن كوكتەم بەلدەسەدى. قاڭتاردا بۇرقاسىن، بوران تاۋلىك بويى سوقسا، اقپاندا تۇندە، تاڭ الدىندا سوعادى. «جاقسىلىعىنا بارسا – قۇت، جاماندىعىنا بارسا – جۇت» ايى. امال كەزىندە بۇرىنعىلار «جىلقى ساۋىرىنان، سيىر باۋىرىنان» دەپ جىلقىنى جابۋلاپ، سيىردىڭ استىنا كوڭ توسەيتىن بولعان... قازاقى پايىم وسىلاي دەيدى.

قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، بۇگىن قاڭتاردىڭ – 26-سى. اي جۇيەسىنە كوز سالساق، اقپاننىڭ – 4ء-ى. قازاقشا، ايدىڭ –13ء-ى. اپتا ايدىڭ باسىن، ورتاسىن جانە سوڭعى اپتاسىن قامتىپ تۇر. بۇل جاعداي  اپتانىڭ (26 قاڭتار – 1 اقپان ارالىعى) تۇراقسىز بولاتىنىن اڭعارتقانداي. ءبىراق  اياز سىنىپ، كۇننىڭ ەپتەن جىليتىنىن دا ءبىلدىرىپ تۇرعان سىڭايلى. جالپى اقپان – اشۋى مول، اساۋ اي. سوندىقتان دا بۇل كەزگى جىلىمىققا كوپ سەنە بەرۋگە بولمايدى...

بابالار بولجامى

قىستا:

*كۇن قۇلاقتانسا، قاتتى اياز بولادى.

*قازدار قاڭقىلداسا، جىلى بولادى، اياقتارىن باۋىرىنا تىعىپ جاتىپ السا، كۇن سۋىتادى.

*اتەش ءبىر اياعىن كوتەرىپ تۇرسا، قاتتى اياز بولادى.

*ءتيىن ۇياسىن تومەنگە سالسا، كۇن جىلى، جوعارىعا سالسا، كۇن سۋىق بولادى.

*«جاقسىلىعىنا بارسا – قۇت، جاماندىعىنا بارسا – جۇت» ايى.