Telegram-دا اشىعۋ بارلىق اۋرۋلارعا شيپا دەگەن اقپارات تارادى. ەگەر اپتاسىنا ءبىر رەت ەشتەڭە جەمەي، تەك سۋ عانا ىشسە، مۇنىڭ جاعىمدى اسەرى بولادى ەكەن. بۇل مالىمدەمەلەر قانشالىقتى شىندىققا سايكەس كەلە مە؟
جاريالانىمدا جاپون مولەكۋلالىق بيولوگى ءوسينوري ءوسۋميدىڭ ەسىمى اتالادى. عالىم ءبىر كۇندىك اشىعۋدىڭ پايداسى بارىن انىقتاعانى ءۇشىن نوبەل سىيلىعىن العان دەلىنگەن. شىن مانىندە، ءوسينوري وسۋمي ماراپاتتى 2016 جىلى اۋتوفاگيا مەحانيزمدەرىن اشىپ، زەرتتەگەنى ءۇشىن يەلەنگەن. ەجەلگى گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا اۋتوفاگوس ءوزىن-وزى جەۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ياعني، اۋتوفاگيا پروسەسىندە دەنە جاسۋشالىق دەڭگەيدە تازارتىلادى.
اۋتوفاگيانى وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارىندا بيوحيميك كريستيان دە ديۋۆ اشتقان. ال ءوسينوري وسۋمي بۇل پروسەستىڭ ادام اعزاسىنا دا ءتان ەكەنىن دالەلدەي الدى. ءبىراق ول ادامداردا تاجىريبە جاساماعان. عالىم نەگىز رەتىندە اشىتقىنى قولدانعان. ول كۇردەلىلىگى جاعىنان ادام جاسۋشالارىنا ۇقسايدى، ءبىراق گەنەتيكا تۇرعىسىنان ونىمەن جۇمىس ىستەۋ وڭايىراق. وسۋمي اشىتقى جاسۋشالارىندا اۋتوفاگيانىڭ بولاتىنىن دالەلدەدى. سودان كەيىن ادامنىڭ بويىنداعى اۋتوفاگياعا جاۋاپ بەرەتىن گەندەر ءتىرى ءبىر جاسۋشالى ورگانيزمدەردىڭ گەندەرىمەن بىردەي ەكەنىن انىقتاعان. ادام ەشتەڭە جەمەسە، ليزوسومالار قاجەتسىز، كەيدە جاسۋشالارىمىزدىڭ بوتەن كومپونەنتتەرىن وڭدەيدى. ناتيجەسىندە زاقىمدالعان اقۋىزدار مەن ورگانەللالار جويىلادى، ياعني قابىنۋ پروسەستەرى باياۋلايدى.
ەگەر جاسۋشا ءوزىن-وزى سىڭىرە الاتىن بولسا، وندا بۇل پروسەستى وبىر جاسۋشالارى ءۇشىن دە، ينفەكسيالارمەن، ءتىپتى قارتايۋ پروسەستەرىمەن دە كۇرەسۋ ءۇشىن قولدانۋعا بولادى، دەيدى پروفەسسورى كونستانتين سيەۆەرينوۆ. الايدا، بۇل ازىرگە عىلىمي دالەلى جوق بولجام عانا.
اشىعۋدىڭ قانداي دا بولماسىن اۋرۋعا قالاي اسەر ەتەتىنىن زەرتتەۋ ءۇشىن عالىمدار جانۋارلاردا تاجىريبە جۇرگىزەدى. مىسالى، بريتاندىق دەمەنسيانى زەرتتەۋ عىلىمي ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى ديەۆيد رۋبينشتەين تىشقاندارمەن نە بولاتىنىن ايتتى. اشىعۋ ارقىلى جۇيكە جاسۋشالارىندا ۇيىعان قان قالىپتاسىتراتىن اقۋىزداردى جويۋعا بولادى. بۇل اعزانى دەمەنسيانىڭ تۇرلەرىنەن قورعاۋعا اكەلۋى ىقتيمال. ءبىراق عالىم اشىعۋدىڭ السگەيمەردىڭ پاناسەياسى بولاما، جوق پا، بىلمەيدى.
ادامداردا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەردىڭ ءبىرى تەراپيەۆتىك اشىعۋ مەن قانداعى ينسۋلين دەڭگەيىن قالىپقا كەلتىرۋ اراسىنداعى بايلانىستى انىقتادى.
تاعى ءبىر عىلىمي ەڭبەكتە اشىعۋ ارقىلى سەمىزدىك پەن كوموربيدتى اۋرۋلاردى (ءبىر ادامنىڭ بىر-بىرىمەن بايلانىستى سوزىلمالى اۋرۋلارى) ەمدەۋگە بولاتىندىعى جازىلعان.
ادام اعزاسى بيولوگيالىق ساعات نەمەسە تاۋلىكتىك ىرعاق بويىنشا ءومىر سۇرەدى. ادامداردا بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا مەلاتونين جانە كورتيزول وندىرىلەدى. ەنەرگيا مەن تابەت گورمونى – كورتيزول – تاڭەرتەڭ قالىپتاسادى. ال مەلاتونين تابەتتى تومەندەتەدى، ۇيقىشىلدىق تۋدىرادى. ول كەشكە قالىپتاسادى. ىرعاق سيكلىن بۇزباس ءۇشىن كۇندىز زياندى تاعامدى كوپ جەمەي، كەشكە ارتىق تاماقتانباۋ كەرەك.
دجونس حوپكينس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ نەيروبيولوگى مارك مەتتسون 25 جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى مەرزىمدى اشىعۋدى زەرتتەگەن. مۇنداي اشىعۋدىڭ جولدارى كوپ. ادام سترەسسكە ءتوزىمدى بولادى، قانداعى قانت دەڭگەيى قالىپقا كەلەدى، قان قىسىمى تومەندەيدى. دەگەنمەن، عالىمدار ءالى دە بولسا، تاماقتان باس تارتۋدىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن جانە ونىڭ ادامدارعا قانشالىقتى پايدالى ەكەنىن تولىق انىقتاعان جوق. سونىمەن قاتار، قاراپايىم ادامداردىڭ كوپشىلىگى ۇزاق ۋاقىت بويى بەرىلگەن رەجيمدى وزدىگىنەن ۇستانا المايدى.
مەرزىمدى، ارالىق نەمەسە باسقا اشىعۋدى باستاماس بۇرىن دارىگەرمەن كەڭەسكەن ءجون. ۇزاق ۋاقىت بويى تاماقتانباۋ دەنساۋلىققا كەرى اسەر ەتۋى ىقتيمال. عالىمدار بارلىق اۋرۋعا ەم بولاتىن دارى-دارمەكتى ءالى ويلاپ تاپقان جوق، سوندىقتان كەز كەلگەن اۋرۋ كەزىندە اشىعۋ كومەكتەسە الادى دەگەن پىكىر جالعان جانە شىندىققا جاناسپايدى.