Almatyny basqarǵandar
Taqyrybymyzǵa tuzdyq úshin aldymen myna bir ǵıbratty derek sózine den qoıǵandy jón kórdim.
«Qalanyń basshylary men ákimderi tórt túrli bolady. Naǵyz ákim. Ol – birinshi basshy, sondyqtan onyń boıynda ushtasqan alty qasıet bolýy kerek: danalyq, asqan paıymdaǵyshtyq, qaltqysyz sendirý, óte jaqsy qıaldaý bolyp kete beredi». (Ál-Farabı. «Qaıyrymdy qala men naǵyz ákimder týraly»).
Almatyny basqarǵan Aqan Jolaıuly Qoıshymanovtyń boıynda da osy qasıetter shoǵyrlanǵan dep batyl senimmen aıtýǵa ábden bolady. Ol qanynda bar meıirim, izgilik, bıik parasatpen qatar, mol bilim jıǵan azamat edi. Tarıhty jaqsy bildi, kórkem ádebıetti kóp oqydy. Sondyqtan da bolar, óziniń san salaly qyzmetiniń bir qasıetti mindeti retinde aýyl men qala arasyndaǵy baılanystyń úzilmeýine kóp kúsh saldy. Bylaısha aıtqanda, dala men qalany órkenıettiń toǵysqan jerine aınaldyrýdy armandady. Ol armanyna birtaban bolsa da jaqyndady. Kezinde qalany aýyl asyraıtyn. Qazir qala da, aýyl da óz betinshe kún kórýge kiriskeni jasyryn emes. Oıymyzdy Aqańnyń asyl jary Dına Ǵıbatqyzy Qoıshymanova bylaı tolyqtyrar edi.
– Ol qalada jaıly turmysty bastan keship otyrsa da aýyldyń jaǵdaıyn kóbirek oılaıtyn. Biz qazir bir qundylyqtardy joǵaltý arqyly ekinshi qundylyqtardy ómirge ákelip jatyrmyz. Burynǵynyń bárin joqqa shyǵarýǵa bolmas. Kezinde tutyný kooperasıasynda kókónis, jemis-jıdek daıyndaýdyń qalyptasqan tártibi bolatyn. Sol arqyly keler jylǵa arnaýly qoımalarǵa kókónis, jemis-jıdektiń mol qory jasalynatyn. Aqan Jolaıuly jyl saıyn kezinde daıyndaý mekemelerimen túrli jınalystar ótkizip, olardyń arasynda yntalandyrý maqsatynda ózara jarystar ótkizýdi dástúrge aınaldyrǵan. Osy arqyly halyqtyń turmystyq jaǵdaıynyń jaqsaryp, materıaldyq jaǵynan eleýli kómek alýlaryna da mol múmkindik týǵyzdy. Jaqyn oblystar men qala mańyndaǵy aýdan basshylarymen kelisim-shart jasalyp, qala halqyn qunarly, arzan azyq-túlikpen, sharýashylyq buıymdarymen qamtamasyz etýdiń tıimdi jobasyn jasady. Sonymen qatar, qala halqy naýqandyq qaýyrt jumystarda aýyl eńbekkerlerine óz kómek qoldaryn sozady. Aqańnyń bul tirlikteri topyraqtan, aýyldan qol úzbeýdiń tıimdi joly dep otyratyn.
«Ákim bol, halqyńa jaqyn bol» degen naqyl táýelsizdikten bermen qaraı aıtyla bastady. Tabıǵaty qarapaıym Aqańnyń boıynda bul naqyldyń neshe atasyna jaýap beretin qasıetter jetkilikti edi. Dına apamyz esteliginiń bir tusynda: «Ol kúnde tań bozynan turyp, jaıaýlatyp, kúndelikti tutyný zattaryn satatyn dúkenderdi aralaıtyn. Almatyda bir kún nan bolmaı qalýyn kóz aldyńyzǵa elestetip kórińizshi! Mysalǵa, bir ǵana Almaty qalasynda nan satatyn 360-qa jýyq dúken bar bolatyn. Sol dúkenderge nannyń jetkizilip otyrýyn ózi qatań baqylap otyratyn. Halyqtyń nege zárý ekenin arnaıy dıspecherlik ortalyq ashtyryp, zertteý jumystaryn júrgizetin», – depti.
Rasynda, ol ózin eshqashan bastyq sezinýge ýaqyty da bolmaǵan tárizdi. Osy ustanym otbasynda da qalyptasty. Apaıdyń myna bir sózi sonyń aıqyn dáleli: «Qapshaǵaıda da, Almatyda da onyń qyzmet bólmesine kirip kórmeppin. Tipti, qansha eńbekaqy alatynyn da bilmeppin. Ózimniń rólim úıde ǵana dep bildim. Aıtsam, senbeýleri de múmkin. Men el qatarly sút kezeginde turyp, úıge azyq-túlik ákeletinmin», – deıdi. Iá, Aqań el qatarly demalý degendi de oılamapty. Ómirinde bir-aq márte Býrabaıda demalypty. Qalt etse aýylǵa baratyn kórinedi. Eńbekaqy demekshi, ómirden ozǵanda jınaq kitapshasynda bar bolǵany 50 dollar qalypty.
Mundaı ákimdi qazir kúndiz sham alyp izdeseń de tappaısyń ǵoı. Bul az deseńiz, qyzmet babyn paıdalanyp, zańǵar saraı salmapty. El qatarly úkimetten alǵan páterde turdy. Qala mańynan bir sotyq jer de almaǵan. Tipti, jeke kólik alýdy da oılamaǵan. Qolynda sheksiz bıligi bar adam edi ǵoı. Bázbireýler ol kezde partıa qybyr etkizbeıtin der. Solaıy solaı ǵoı. Biraq soǵan qaramastan jasaıtyndar jasady, basatyndar basyp qaldy ǵoı.
Aqań asa bilimpaz bolýmen qatar, sózge de sheshen bolypty. Baıandamalaryn da ózi jasaǵan. Taǵy bir qasıeti jastardyń, ásirese, stýdentterdiń ortasynda bolýǵa asyǵady eken.Tipti, solar ne iship, ne jep júr dep, jataqhanaǵa tartyp ketetin kúnderi de jıi bolyp turady eken. Árıne, tula boıyna ult rýhyn sińirip ósken mundaı jannyń kózden de, kóńilden de óshpesi, umytylmasy haq. Qazaqtyń aq jańbyr aqyny Tumanbaı Moldaǵalıevtiń Aqań týraly myna bir aza jyryn oqyǵan jannyń tolqymaýy esh múmkin emes.
«Almaty úshin barlyq kúshin aıamaǵan Aqanym,
Úlkenderdi aǵalap, kishilerdi aıalaǵan Aqanym.
El ananyń uly boldyń, biri boldyń myqtynyń.
Óz ulanyn aıalaýǵa uıasynan shyqty kún.
Ómirińdi arnap ediń, umytpady sol eliń,
Kóshe berip, qurmettedi esimińdi tik turyp.
...Toqtatty ómir, tez tarqatty bir toıyn,
Esiginen estilmeıdi kúlki, oıyn.
Baýyrymdy izdep, tamyp ketken betime,
Kózim jasyn nemenemen súrteıin.
Kópten beri uıyqtap jatsyń jotada,
Jolyǵatyn jaǵdaıyń joq botańa.
Kóshe bolyp turǵanyń da kóńilime,
Bir jyp-jyly sezim quıdy, o, toba».
Halyq aqyny halyq ulyn osylaı joqtady.
Q.QOSHQARULY.