Almaty qalasynyń tórinde, Almaty polıtehnıkalyq kolej qabyrǵasynda VI «Worldskills Kazakhstan» ulttyq chempıonaty óz máresine jetti. Eki aptaǵa sozylǵan doda elimizdiń 17 óńirinen kelgen 450-den astam jas maman óz salasynda jeńiske jetip, úzdikterdiń úzdigi bolý úshin WorldSkills-tiń 30 negizgi jáne 40-tan astam qosymsha quzyrettilikteri boıynsha ótti. Jeńimpazdar Nur-Sultan qalasynda marapattalatyn bolady. Al biz ázirge qalamyzdyń namysyn qorǵap júrgen daryndy jastarmen jaqynyraq tanysatyn bolamyz.
Kez kelgen kásip – násip. Biz baıqamaıtyn mańyzdy mamandyqtar qanshama? Mysaly, úıińizge ınternet jelisi qalaı taraıtynyn bilesiz be? Kabeldik júıelerdi qurastyratyn kimder? Dıas Janserik esimdi stýdent - qazirdiń ózinde kabeldik júıelerdi qıynnan qıystyratyn maman. Joǵaryda aıtylǵan Worldskills ulttyq chempıonatynyń aqparattyq kabeldik jeliler sanaty boıynsha qatysýshysy bul mamandyqqa qalaı kelgenin, daıyndyq barysymen tanystyrǵan bolatyn.
Aqparattyq kabeldi júıe adamdarǵa ınternet jelisine kirýge múmkindik beredi. Kez-kelgen kompúterdi ınternetke jalǵaý úshin roýter kerek, al ol qurylǵy biz aıtyp otyrǵan aqparattyq kabelder arqyly ǵana jalǵanady. Osyndaı mańyzdy mamandyqqa bizdiń keıipker arman qýyp emes, uzaq tolǵanystan keıin kelgenin aıtady.
«Shyny kerek, bul salaǵa arman qýyp kelgen joqpyn. Basynda baǵdarlamashy bolǵym keldi, keıin aınyp qaldym. Sebebi maǵan tek baspen ǵana emes, qolmen de jumys isteıtin sala jaqyn ekenin túsindim. Sol sebepti tańdaýym osy kabeldik jeliler salasyna tústi. Munda aldymen barlyǵyn qolmen qurastyryp, keıin ony aqylmen qajetti kúıge keltirý kerek», - dedi Dıas.
Bul saıysqa qala atynan alǵash baǵyn synaǵan Dıas jergilikti konkýrstan múdirmeı ótti. Kelesi respýblıkalyq dodaǵa joldama alýǵa barynsha tyrsatynyn aıtyp, sol maqsatta óz qolymen jattyǵýǵa arnalǵan stend jasapty.
«Jeńiske jetý úshin tyńǵylyqty daıyndyq kerek. Óz qolymmen jattyǵýǵa arnalǵan myna stendti jasap shyqtym. Kabeldi jelilerdi ótkizýge múmkindik beretin bul konstrýksıany jasaýda metal men aǵash qoldandym. Osy stendtiń kómegimen tez arada kabel quryp, olardyń aralaryn durys jalǵaýda shyńdala túsýge bolady», - dedi stýdent.
Jalpy, konkýrsta aldymen qajetti jelilerdi ótkizý, kabeldi tapsyrmaǵa sáıkes qurastyrý baǵalanady, al keıin is júzinde jumys isteý qabileti qarastyrylady. Mysaly, Dıas bir kabeldi qurastyrǵannan keıin daıyn kanal paıda boldy. Sol arqyly ınternet, úlken derekterdi ótkizý múmkindigi týdy. Atalmysh stend dodada qurastyrylatyn stendtiń kishireıtilgen túri bolǵanymen, barlyq fýnksıonaldary birdeı eken. Jas jigit ony da óz kórip, tapsyrmany barynsha qıyndatyp, jyldamdyǵyn jedeldetýdi maqsat tutqanyn aıtady.
«Ózderińiz kórip otyrǵan stendte komýtatorlar, 5 sanatty optıkalyq krostar, IP kameralar, roýterler men optıkalyq jelilerge arnalǵan mýftalar men kabelderdiń ózi ornalasqan. Men konkýrstan aldyn-ala kelgen tapsyrmany ózim úshin qıyndata tústim. Qarapaıym qurastyrýda barlyǵyn jınap, bir-birimen baılanystyryp, bir mýftany ornata salý jetkilikti. Al men bir emes, eki mýftany ornatyp, úshinshisin kútýdemin. Mundaǵy kez-kelgen artyq qımyl biraz ýaqytty alady, meniń maqsatym – az ýaqyttyń ishinde aýqymdy jumys atqarý», - dep oıymen bólisti ónerpaz.
Zaýyttardy jetildirý - jastardyń qolynda
Tolyqtaı avtomattandyrylǵan zaýyttyń kishigirim prototıpin kórgensiz be? Kolej stýdenti Aleksandr Shvesov pen onyń dosy kishigirim zaýyt qurastyryp, arnaıy baǵdarlamalaý tili arqyly ony tolyq iske qosa alǵan. Qurastyrylǵan ónerkásip orny jeke 4 modýlden turady, onda túrli qyzmetke jaýap beretin stansıalar ornalasqan. Saıys barysynda modýlderdiń ekeýin jınaýǵa 3 saǵattan, úshinshisine 4 saǵat berilse, tórtinshi modýl jeke qosylady. avtomatty túrde dáldengen kontrolerler ornatylǵan modýl bólshektelmeı, zaýyttan daıyn kúıinde keledi eken.
Ózderińiz baıqaǵandaı, qurastyrýdan bólek, ár bólshekti jumys istetetin baǵdarlamanyń syr-qyryn biletin adam kerek. Sondyqtan dodaǵa eki adam qatysady. Aleksandr montajshy bolsa, áriptesi – baǵdarlamalaýshy. Bizdiń keıipkerimizdiń mindeti stansıany jınaý bolsa, dosy ár qımylǵa baǵdarlama jazady.
Keıipkerimiz bizge tanystyrǵan stansıa «Modýl Abý-Dabı» dep atalady. Sebebi, mundaı alǵashqy stansıa atalmysh qalada qurastyrylǵan. Taza taqtaıǵa atalǵan 4 modýl ornatylady. Birinshi modýl – handing (ornalastyrý) barysynda belgili bir zat magazınge júkteledi. Odan ári kótergish qurylǵymen suryptaýǵa jiberiledi. Mysaly, zat retinde «qyzyl» men «qara» qaqpaqty alar bolsaq, birinshisi suryptaýdan ótip, jolyn jalǵastyrady, ekinshisi jaramsyz dep tanylyp, arnaıy qoqysqa jiberiledi. Bootling modýlinde belgili bir ydysqa sýsymaly materıaldar quıylady, jartylaı daıyn ónim Joining modýline túsip, onda qaqpaq jabylady. Sońǵy Packing aıaldamasynda daıyn ónim oramamen qaptalady.
Osyndaı kópfýnksıonaldy zaýyttyń iske qosylýy úshin eki qatysýshynyń da biraz ter tógýi qajet. Jalpy stansıa dachıkterden turatyn elektronıka men aýadan turatyn pnevmatıka arqyly jumys istegendikten Aleksandr zaýytty qurastyryp qana qoımaı, barlyq retteý jumystarymen aınalysady. Aýany qajetti qalypqa keltirý, dachıkterdiń isten shyqpaýy – barlyǵy onyń quzyrynda. Saıys barysynda qoıylatyn talaptar men mindetter jaıly Aleksandr tolyqtyra tústi.
«Aldymen taza jumys taqtasy beriledi. Barlyq modýlder bólshektelgen túrde bolady. Stansıany qurastyrý boıynsha qajetti qujattar (nusqaýlyq) beriledi. Mysaly, myna stansıanyń birneshe qyzmeti bolýy múmkin, oǵan qosa stansıanyń sany da shektelmeıdi. Sondyqtan barlyǵy qujattar men basty sarapshyǵy baılanysty. Nusqaýlyqta stansıanyń syrtqy kelbeti, fýnksıonaly, baǵdarlamalaý tili barlyǵy eskerilgen. Fýnksıalar qujattarda kórsetilgendeı bolýy tıis. Artyq, kem tustary bolmaýy kerek», - dedi ónertapqysh.
Baǵdarlamalaý tiline keler bolsaq, barlyǵy «bıtterde» jazylady eken. Mysaly, 5 bıt «zatty kóterý» áreketine jaýap beredi. Sóıtip ár buıryqqa aldyn ala baǵdralama jazylady. Ár qımyl, is-áreket – baǵdarlama, barlyq júıe «dachıkter» men «taımerler» arqyly jumys isteıtindikten, olar aldyn-ala dáldenedi, tekseriledi. Ortaq baǵdarlamanyń arqasynda zaýyttyń basym bóligin qarapaıym planshet arqyly basqarýǵa bolady eken.
Alaıda jeńiske jetý úshin sapaly qurastyrý men múdirmeıtin baǵdarlama azdyq etedi eken. Úzdik ataný saıys sońynda jobany utymdy qorǵap shyǵýǵa da baılanysty. Qurastyrylǵan kishigirim zaýyt jaıly jan-jaqty aıtyp, qandaı mindetter atqaratynyn naqty jetkizý kerek. Bas sarapshy jarnama kompanıasyna da baǵa beredi.
Joǵaryda aıtylǵan prınsıp boıynsha elimizdiń «Rahat», «Aqsaı nan» syndy biraz iri zaýyttary jumys isteıdi. Qazir kásipkerlerdiń kóbisi jumysty ońtaılandyryp, ýaqytty únemdeý úshin úshin avtomatty júıege kóshýde. Odan bólek adamdardyń aýyr nemese qaýipti jumystan bosatý da sebep boldy. Mundaı mashınalar syna qalǵan jaǵdaıda bólshekterin aýystyryp, jumysty qaıta jandandyrýǵa bolady. Sondyqtan Aleksandr syndy mamandar búgingi kúnniń qajettiligi.
«Men osy taqyryp tóńireginde áli de bilimimdi tereńdetkim keledi. Bilý kerek degenniń barlyǵyn zerttep, tájirbıe jınaqtaýym qajet. Keıin óndirýshi kompanıalardyń birine jumys isteýge bolady. Alaıda izdenisim jemisin berip, alǵa basyp jatsa óz quralymdy da oılap tabamyn dep oılaımyn», - dep sózin aıaqtady keıipker.