Jyl qorytyndysy: Batys energetıkalyq aımaǵyn nyǵaıtý, jańa ken oryndary jáne «Beıneý – Jańaózen» gaz qubyryn iske qosý
Primeminister.kz redaksıasy Qazaqstan ekonomıkasy salalarynyń 2023 jylǵy damý qorytyndylaryna arnalǵan sholýyn jalǵastyrady. Búgingi taqyryp energetıka jáne munaı-gaz salasy jóninde bolmaq.
QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev elimizdiń energetıka salasyn odan ári damytýdyń mańyzdylyǵyn birneshe ret atap kórsetti. Memleket basshysynyń aıtýynsha, Qazaqstanda transulttyq munaı-gaz korporasıalarynyń bolýy elimizdiń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn, atap aıtqanda, ınvestorlardyń quqyqtary men múddelerin qorǵaý salasyndaǵy zańnamanyń turaqtylyǵyn kórsetedi.
Sonymen qatar aldaǵy 5 jylda keminde 14 gıgavatt jańa elektr qýaty iske qosylyp, jańartylatyn energetıka jobalaryn júzege asyrý, sondaı-aq sý elektr stansıalaryn damytý jumystary jalǵasyn tabady.
2023 jyly Qazaqstannyń energetıka salasynda qandaı nátıjelerge qol jetkizilgeni týraly osy materıaldan oqyńyzdar.
● Qańtar-qarasha aralyǵynda munaı jáne gaz kondensatyn óndirý kólemi 82,2 mln tonnany qurady, bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 8%-ǵa artyq. 53,8 mlrd m3 gaz óndirildi (ósim 12%). 26,9 mlrd m3 taýarlyq gaz óndirildi (ósim 6%).
● 64,3 mln tonna munaı (ósim 10%) jáne 5,3 mlrd m3 tabıǵı gaz (ósim 8%) eksporttaldy.
● Otandyq munaı óńdeý zaýyttary qańtar-qazan aralyǵynda elimizde 11,2 mln tonna munaı ónimderin óndirip, jospardy (101,5%) asyra oryndady. Jyl qorytyndysy boıynsha 13,4 mln tonna munaı ónimderin óndirý josparlanýda.
● Batys Qazaqstan oblysynda tabıǵı gazdyń qosymsha kózine aınalatyn «Rojkovskoe» iri ken orny iske qosyldy. 2040 jylǵa deıin munda 14,2 mlrd tekshe metr shıki gaz jáne 7,1 mln tonna kondensat óndirý josparlanyp otyr. Ken ornyn ıgerý QR Ulttyq qoryn 500 mlrd-tan astam teńgege, jergilikti búdjetti 110 mlrd teńgege tolyqtyrady.
● Bıylǵy mamyrda «Ońtústik Aqsaı» ken orny, al jeltoqsannyń basynda «Shyǵys Óriktaý» ken orny paıdalanýǵa berildi. Orta merzimdi perspektıvada taǵy birneshe gaz jobalaryn iske qosý kútilýde, olardyń qatarynda «Ortalyq Óriktaý» (Aqtóbe oblysy), «Batys Prorva» (Atyraý oblysy) jáne «Qalamqas» (Mańǵystaý oblysy) jobalary bar.
● Eldi mekender men iri ónerkásip obektilerin turaqty gazben qamtamasyz etetin «Beıneý-Jańaózen» magıstraldy gaz qubyrynyń ekinshi jelisi iske qosyldy. Jobaǵa QazaqGaz jáne «Samuryq-Qazyna» AQ-nyń jeke qarajaty esebinen shamamen 180 mlrd teńge ınvestısıa tartyldy.
● Mańǵystaý oblysynda Sarsha eldi mekeni men «Jyly jaǵajaı» kýrorttyq aımaǵyna gaz taratý qubyry salyndy. Joba quny – 8,3 mlrd teńge.
Tekeli q. gaz qubyry men gaz taratý jelileriniń qurylysy júrgizilýde. 2023 jylǵa 1,9 mlrd teńge bólinip, shamamen 190 shaqyrymy salyndy. Jumysty tolyq aıaqtaý 2024 jylǵa josparlanǵan.
● Atyraý oblysynda jalpy quny shamamen 100 mlrd teńge bolatyn «Maqat-Soltústik Kavkaz» magıstraldy gaz qubyry lýpınginiń qurylysy aıaqtaldy. Bul óńirdiń gazǵa ósip kele jatqan suranysyn qamtýǵa múmkindik berdi.
● İri munaı-gaz jáne munaı-gaz-hımıa jobalaryn damytýdyń 2023-2027 jyldarǵa arnalǵan keshendi jospary bekitildi.
● Jer qoınaýyn paıdalanýshylardan uzaq ýaqyt boıy kelisimsharttyq mindettemelerin oryndamaı ıemdenip kelgen 19 jer qoınaýy ýchaskesi memleket menshigine qaıtaryldy. Qaıtarylǵan ýchaskeler geologıalyq barlaýǵa jańa ınvestısıa tartý jáne ken oryndaryn ónerkásiptik aınalymǵa jedel engizý maqsatynda aýksıonǵa qoıylady.
● Jetildirilgen úlgilik kelisimshart mehanızmi boıynsha (kúrdeli jobalardy barlaý men óndirýge yntalandyrý) ınvestısıa kólemi $9 mlrd quraıtyn jer qoınaýyn paıdalaný jóninde 5 kelisimshart jasaldy.
● BAÁ-niń energetıkalyq kompanıasymen tabıǵı ýrandy jetkizý boıynsha tarıhtaǵy alǵashqy kelisimshart, sondaı-aq QHR-nyń energetıkalyq kompanıasymen tabıǵı ýrandy jetkizý boıynsha uzaq merzimdi kelisimshart jasaldy.
● Bıyl respýblıka boıynsha energıa nysandarynyń qurylysy men olardy jańǵyrtýǵa 146,5 mlrd teńge bólindi, onyń ishinde 19 mlrd teńge – jeke ınvestısıa. 8 energoblok, 43 qazandyq jáne 40 týrbına jóndeldi.
● Astanada JEO-3 birinshi kezegi, sondaı-aq «Ońtústik-SHyǵys» jáne «Turan» gaz jylý stansıalary iske qosyldy. Bul obektilerdiń jıyntyq qýaty elordany qajetti jylýmen qamtamasyz etýge múmkindik beredi.
Astana q. JEO-3-tiń tórt qazandyǵy da jumys istep tur.«Turan» GJS qalanyń sol jaǵalaýyndaǵy jańa ǵımarattardy jylýmen qamtamasyz etedi.«Ońtústik-SHyǵys» gaz jylý stansıasy «Baǵystan» turǵyn úı kesheni, «Myńjyldyq aleıasy» aýmaqtaryn, qalanyń sol jaǵalaý bóligin jylýmen qamtamasyz etedi.
● Úkimet rezervinen Kókshetaýdaǵy qazandyqtardy, Ekibastuz jáne Rıdder qalalaryndaǵy JEO-yn kúrdeli jóndeýge, sondaı-aq Mańǵystaý oblysyndaǵy JEO-1, JEO-2 jáne MAEK JES-ǵa jabdyqtar satyp alýǵa 21 mlrd teńgeden astam qarjy bólindi.
● Ekibastuz 1-MAES-ti qýaty 500 MVt bolatyn №1 blokty qalpyna keltire otyryp, jańǵyrtý jáne rekonstrýksıalaý boıynsha aýqymdy joba júzege asyrylýda. 2024 jyldyń maýsym aıynda tolyq paıdalanýǵa beriledi.
● Bıyl Ekibastuz 2-MAES-ti keńeıtý jáne rekonstrýksıalaý boıynsha iri joba iske asyryla bastady. Onda qýaty 636 MVt-qa deıin jetetin №3 energoblok salynady.
● Oraldaǵy JEO-nyń taratý júıelerin rekonstrýksıalaý jáne jańǵyrtý, Túrkistan, Leńgir, t.b. qalalardaǵy qosalqy stansıalardyń qurylysy aıaqtaldy.
● Kókshetaý (240 MVt), Semeı (360 MVt) jáne Óskemen qalalarynda JES salý máselesi pysyqtalýda.
● Elektr energıasyn óndirý 112,9 mlrd kVt/saǵ deńgeıinde bolady dep kútilýde. Sonymen qatar jyl saıyn elektr energıasyn tutyný kóleminiń artyp kele jatqanyn eskere otyryp, jańa jobalar pysyqtalyp jatyr, qoldanystaǵy elektr stansıalaryn jańǵyrtý jalǵasýda.
● 1 shildeden bastap Qazaqstanda naqty ýaqyt rejıminde elektr energıasyn ortalyqtandyrylǵan satyp alý jáne satý mehanızmi (biryńǵaı satyp alýshy) engizildi. Bul ishki naryqta elektr energıasyn satyp alý-satý kezinde alypsatarlyq operasıalardy joıýǵa, tıimsiz deldaldardyń sanyn azaıtýǵa jáne kórshiles energıa júıelerimen shekarada elektr energıasy aǵyndarynyń aýytqýyn barynsha azaıtýǵa múmkindik beredi.
● Qaıtarymdy ınvestısıalardyń jyldyq lımıti 32 mlrd teńgeden 428 mlrd teńgege deıin kóterildi, bul energıa óndirýshi uıymdardyń negizgi jabdyqtaryn jańǵyrtý, rekonstrýksıalaý, keńeıtý jáne jańartý boıynsha jobalar pýlyn ulǵaıtýǵa múmkindik berdi.
● Qazaqstannyń Batys aımaǵynyń elektr jelisin nyǵaıtý boıynsha strategıalyq mańyzdy joba júzege asyryldy, onyń aıasynda jalpy uzyndyǵy 780 shaqyrymǵa jýyq bes 220 kV elektr taratý jelisi salyndy. Nátıjesinde Batys aımaq jelisiniń senimdiligi jalpy alǵanda eki esege artty. Bul joba óńir ekonomıkasynyń odan ári damýyna aıtarlyqtaı serpin beredi.
● Jańartylatyn energıa salasynda jalpy el ekonomıkasynyń jáne salanyń damýyna áser etetin birqatar mańyzdy oqıǵalar boldy:
– 2027 jylǵa deıin jalpy qýaty 6,7 GVt bolatyn JEK obektileriniń qurylysyna 5 jyldyq aýksıondyq saýda-sattyq kestesi bekitildi. Bul salaǵa ınvestısıa tartyp, aldaǵy jyldary elimizde ekologıalyq taza energıa óndirisin arttyrýǵa múmkindik beredi.
– Jalpy qýaty 495,6 MVt bolatyn 16 JEK obektisi iske qosyldy. Jalpy ınvestısıa kólemi shamamen $450 mln qurady.
2023 jyly Balqashta qýaty 4,77 MVt bolatyn jańa kún elektr stansıasy iske qosyldy. Investısıalyq joba «Koýnrad» (Kounrad Copper Company) kompanıasy qarajaty esebinen júzege asyryldy.
– Jańartylatyn energıa kózderi salasynda jańa aýqymdy jobalardy júzege asyrý boıynsha sheteldik ınvestorlarmen birqatar kelisimge qol qoıyldy. BAÁ, Total Energies jáne China Power International Holding-pen birlese jalpy qýaty 3 GVt bolatyn úsh jel elektr stansıasyn salý josparlanýda.