1 maýsymnan bastap Qazaqstanda oqýshylar men stýdentterge arnalǵan jazǵy qoǵamdyq jumys baǵdarlamasy iske qosyldy.
Endi 14 jastan asqan jasóspirimder resmı túrde eńbek etip, alǵashqy tabysyn taba alady. Baǵdarlama tek jaz mezgilinde júzege asady jáne jasóspirimderdiń eńbek quqyqtary zańmen naqty rettelgen.
Jumys isteý quqyǵy men zań talaptary
Qazaqstan Respýblıkasynyń Eńbek kodeksine sáıkes, kámeletke tolmaǵan azamattardyń eńbekke aralasýyna ruqsat etiledi, biraq belgili bir shekteýlermen:
• 16 jastan bastap – jalpy negizde jumys isteýge bolady;
• 15 jastan bastap – negizgi orta bilim (ıaǵnı, 9-synyp) alǵan jaǵdaıda ruqsat beriledi;
• 14 jastan bastap – ata-anasynyń nemese zańdy ókiliniń jazbasha kelisimimen jáne oqýdan tys ýaqytta jeńil jumys isteýge bolady.
QR EK 68-babyna sáıkes, 14–16 jas aralyǵyndaǵy jasóspirimderdiń jumys ýaqyty aptasyna 24 saǵattan, al kún saıynǵy júkteme 2,5 saǵattan aspaýy tıis.
Sonymen qatar, 18 jasqa tolmaǵandarǵa kelesi jumys túrlerine tyıym salynady:
• Aýyr jáne zıandy eńbek;
• Jerasty jumystary;
• Túngi, ústeme, mereke jáne demalys kúnderindegi aýysymdar.
Almaty qalasy Jumyspen qamtý jáne áleýmettik baǵdarlamalar basqarmasynyń málimetinshe, jasóspirim resmı túrde jumysqa ornalasý úshin kelesi qujattardy usynýy qajet:
Ata-anasynyń (nemese zańdy ókiliniń) jazbasha ruqsaty;
Medısınalyq qorytyndy (densaýlyǵy jaıly);
Jazbasha eńbek sharty;
Eńbekti qorǵaý men qaýipsizdik talaptarynyń saqtalýy.
Barlyq eńbek sharttary enbek.kz nemese egov.kz portaldary arqyly tirkelýi tıis.
Aıajan Qarsaqbaevanyń tájirıbesi: eńbektenýge erte beıimdelgen
Aıajan úshin demalys kezinde óz eńbegimen tabys tabý — qalypty is. Ol 17 jasta, bıyl Almatydaǵy «Bóbek» gýmanıtarlyq kolejiniń 2-kýrsyn bitirgen. Ol bolashaqta ınformatıka pániniń muǵalimi bolýdy maqsat etken. Al jazǵy demalysyn tıimdi paıdalanýdy 15 jasynan bastap dástúrge aınaldyrǵan.
«Bıyl men oqyp júrgen kolejge jaqyn jerde balalarǵa arnalǵan lager ashylatynyn estidim. Ózimdi usynyp kórip edim – qabyldady. Árıne, belgili talaptar boldy: aldymen - jaýapkershilik; ata-analarmen jáne balalarmen baılanys ornatý; balalarmen jyly sóılesý, ózińdi tyńdata bilý.
Osy talaptarǵa saı bolǵan soń jumysqa qabyldandym», — deıdi Aıajan.
Qazir ol tárbıeshiniń kómekshisi retinde jumys isteıdi. Bul — onyń jazǵy maýsymda eńbek etip júrgen úshinshi jyly.
«Ár jumystyń óz qıyndyǵy bolady. Biraq maǵan bul is unaıdy. Balalarmen jumys isteý — úlken jaýapkershilik ekenin jaqsy túsinemin. Ári bul tájirıbeniń mamandyq boıynsha jumys isteýime septigi tıerine senimim mol», — deıdi ol.
«Balanyń demalǵany durys» deıtinder de bar
Ata-ana úshin balasynyń jumys istep, qolǵabys tıgizgeni janǵa medeý, kóńilderine senim uıalatady. Alaıda balanyń jazda jumys istegenine qarsy pikirdegiler de bar. Máselen, bes balanyń anasy Zıash Ermekbaeva jazda balaǵa tynyǵý, densaýlyǵyna kóńil bólý mańyzdy dep esepteıdi.
«Jumys 18 jasqa tolǵan soń da jetip artylady. Al balalyq shaq – demalýǵa, oınaýǵa arnalǵan kezeń. Erte bastan jaýapkershilik júktep qoıý durys pa eken?» – deıdi kópbalaly ana.
Quqyq men qaýipsizdik – basty nazarda
Jasóspirimderdiń eńbek quqyǵy zańmen erekshe qorǵalady. Olar eńbek naryǵynda osal top bolyp sanalady, sondyqtan qorǵaý tetikteri naqty jolǵa qoıylǵan:
• Eńbek ınspeksıasy – jumys ýaqyty, sharttyń bolýy, jalaqy tóleý talaptaryn baqylaıdy;
• Prokýratýra – zań buzýshylyqtardy anyqtap, shara qoldanady;
• Sot organdary – jumys berýshimen týyndaǵan daýlarda kómektesedi.
Elektrondy ótinishterdi enbek.kz jáne egov.kz portaldar arqyly berýge bolady.
Almatyda qandaı jumys túrleri qoljetimdi?
Almaty qalasynda 14 jastan asqan jasóspirimder úshin tolyq emes jumys kúnine usynylatyn qyzmet túrleri jyl saıyn kóbeıip keledi. Ádette, bul – arnaıy daǵdylardy qajet etpeıtin, qaýipsizdigi saqtalǵan, qoǵamdyq sıpattaǵy jumystar.
Jasóspirimder jıi qatysatyn negizgi jumys túrleri:
Qyzmet kórsetý salasy:
• Daıashy — dámhanalar men meıramhanalarda;
• Satýshy kómekshisi — azyq-túlik, kıim dúkenderinde;
• Baspahana qyzmetkeri — tehnıkalyq kómek kórsetý (mysaly, qaǵaz suryptaý, qaptaý).
Jetkizý jáne aqparat taratý:
• Kýrer — tapsyrystardy jetkizýge kómektesý;
• Paraqsha/habarlandyrý taratý — saýda ortalyqtary men qoǵamdyq oryndarda.
Kútim jáne kómek kórsetý:
• Balalarǵa kútýshi — ýaqytsha nemese kúndizgi ýaqytta qarap berý;
• Janýarlarǵa kútim jasaý — serýendetý, tamaq berý;
• Qart adamdarǵa kómek — dúkenge baryp kelý, úı sharýasyndaǵy usaq jumystar
Basqa jumystar:
• Anımator — balalar is-sharalarynda kóńil kóterý;
• Call-ortalyqta operator — eger jumys kólemi men mazmuny jasóspirimge saı bolsa;
• Promoýter nemese keńesshi — jarnama jáne tutynýshylarmen baılanys.
Mundaı jumystardyń barlyǵy — ýaqytsha ári ıkemdi, ıaǵnı jazǵy demalys kezinde oqýshylar men stýdentterdiń oqý prosesine kedergi keltirmeıtindeı etip uıymdastyrylady.
Jastardyń eńbekke aralasýy tek materıaldyq tabys tabýmen shektelmeıdi — bul olardyń qarym-qatynas jasaý, jaýapkershilik, ózin-ózi damytý daǵdylaryn qalyptastyrýǵa sep bolady. Qaı salada jumys istese de, bastysy – zań sheńberinde jáne qaýipsizdik talaptaryn saqtaı otyryp eńbek etý kerek ekenin umytpaǵan jón.