Qymbatty otandastar!
Qurmetti Parlament depýtattary men Úkimet músheleri!
Bıyl egemen el bolǵanymyzǵa 30 jyl tolyp otyr. Táýelsizdik – bizdiń eń qasterli qundylyǵymyz.
Qazaqstan Tuńǵysh Prezıdentimiz – Elbasynyń dara saıasatynyń arqasynda tabysty el retinde búkil álemge tanymal boldy.
Eń basty jetistigimiz – birtutas el bolyp, jańa memleket qurdyq. İrgemizdi bekitip, eńsemizdi tiktedik. Halyqaralyq qaýymdastyqtyń beldi múshesine aınaldyq. Turaqty qoǵam qalyptastyryp, ornyqty damý jolyna tústik.
Memlekettiligimizdi nyǵaıtý úshin bir el bolyp eńbek etip jatyrmyz.
Egemendik degenimiz – jalań uran men jalyndy sóz emes.
Biz úshin eń mańyzdysy – ár azamattyń Táýelsizdik ıgiligin sezine alýy. Onyń basty kórinisi – eldegi beıbit ómir, qoǵamdaǵy turaqtylyq pen tynyshtyq. Sondaı-aq, halyqtyń turmys sapasynyń jaqsarýy jáne jastardyń bolashaqqa nyq senimmen qaraýy.
Barlyq bastamamyz osyǵan baǵyttalýda.
Biz tuǵyry myǵym el bolý jolynda kedergilerdi eńserip, qıyndyqtardy jeńip kelemiz. Munyń bárine berekeli birlik pen eseli eńbek arqyly jettik.
Elimiz Táýelsizdik jylnamasynyń tórtinshi onjyldyǵyna qadam basqaly tur. Bul kezeńniń ońaı bolmaıtyny qazirdiń ózinde aıqyn baıqalýda. Sondyqtan kez kelgen syn-qaterge daıyn bolýǵa tıispiz. Tynymsyz izdenip, udaıy alǵa umtylýymyz qajet.
Meniń Qazaqstan halqyna bıylǵy Joldaýym mynadaı máselelerge arnalady.
İ. PANDEMIADAN KEIİNGİ KEZEŃDEGİ EKONOMIKALYQ DAMÝ
Ortalyq Azıadaǵy ekonomıkasy eń aýqymdy el sanalatyn Qazaqstan qazir pandemıanyń zardabyn tartýda. Degenmen, qıyndyqtarǵa qaramastan, baǵdarymyzdy berik ustanyp kelemiz.
Biz orta merzimdi ekonomıkalyq saıasatymyzdy aıqyndap, memlekettik bastamalardy retteý úshin 2025 jylǵa deıingi damýdyń Ulttyq josparyn jáne Memlekettik josparlaýdyń jańa júıesin qabyldadyq. Ulttyq jobalar bekitiletin bolady.
Strategıalyq maqsatymyz – Ortalyq Azıadaǵy kóshbasshylyq rólimizdi kúsheıtý jáne álemdik ekonomıkadaǵy ornymyzdy nyǵaıtý.
Ekonomıkamyzǵa tikeleı ınvestısıa tartý isin jalǵastyrýdyń jańa tásili retinde Strategıalyq ınvestısıalyq kelisim uǵymy engizildi. Kvazımemlekettik sektordy ońtaılandyrý úshin naqty sharalardy qolǵa aldyq. «Báıterek» jáne «QazAgro» holdıńterin biriktirdik. Enshiles kompanıalar eki ese azaıdy, olardyń shtat sanyn bir jarym ese qysqarttyq. Jańa, qýatty damý ınstıtýtyn qurdyq.
Pandemıa kezinde memleket azamattarǵa jáne kásipkerlerge aýqymdy ári jedel qoldaý kórsetti.
«Qarapaıym zattar ekonomıkasy» baǵdarlamasy óziniń tıimdiligin dáleldedi. Ony júzege asyrý barysynda 3,5 myńnan astam joba iske qosyldy. Sondaı-aq, 70 myń jumys orny ashyldy. Óndirilgen ónim men kórsetilgen qyzmettiń jalpy quny 3,5 trıllıon teńge boldy.
«Bıznestiń jol kartasy» baǵdarlamasynyń arqasynda 66 myń joba memleket tarapynan qoldaý tapty. Bul 150 myńnan astam jumys ornyn ashýǵa jáne saqtap qalýǵa septigin tıgizdi.
Zeınetaqy jınaqtaryn merziminen buryn paıdalaný týraly bastama ekonomıkaǵa aıtarlyqtaı áser etti. Eń bastysy, onyń áleýmettik yqpaly aıryqsha boldy. Osy sharanyń arqasynda mıllıonnan astam azamatymyz turǵyn-úı jaǵdaıyn jaqsartty. Keıbiri ıpotekalyq qaryzyn azaıtty.
Jalpy ekonomıkalyq damýymyzda oń úrdis bar ekeni sózsiz. Alaıda, búgingi ahýaldyń áli de kúrdeli ekenin ashyq aıtýymyz kerek. Sondyqtan, men «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» jáne «Bıznestiń jol kartasy» baǵdarlamalarynyń merzimin 2022 jylǵa ulastyrý týraly sheshim qabyldadym. Bul maqsatqa bólinetin qarjynyń jalpy kólemi keminde bir trıllıon teńge bolady.
Qazaqstan memlekettik qaryzy azdyǵynyń jáne edáýir qory bolǵanynyń arqasynda indet saldaryn birshama tıimdi eńserýde. Bul – bizdiń eleýli básekelik artyqshylyǵymyz. Odan aıyrylyp qalmaýymyz kerek.
Alaıda sońǵy kezde búdjettiń shyǵys bóligindegi mindettemelerdi oryndaý úshin búdjet tapshylyǵy ulǵaıyp, Ulttyq qordan alynatyn transfertter kóbeıýde. Únemi osylaı «aýyrdyń ústimen, jeńildiń astymen» júre almaımyz. Bizdegi qarjylyq ornyqtylyqtyń qory sonshalyqty sheksiz emes.
Búdjettiń kirisin arttyrý úshin sharalar qabyldaý qajet ekeni sózsiz. Birinshi kezekte, memlekettik shyǵystardyń aýqymyn jáne onyń tıimdi jumsalýyn baqylaýda ustaý kerek.
Ulttyq qordyń aktıvterin qalpyna keltirý úshin búdjet erejesin engizýdi tezdetken jón. Buǵan qajetti zańnamalyq ózgerister osy jyldyń sońyna deıin qabyldanýǵa tıis.
Jalpy, elimizge memleket qarjysyn, atap aıtqanda, memlekettik qaryzdy, búdjet saıasatyn jáne Ulttyq qordy basqarýdyń erejeler jınaǵy qajet.
Úkimet pen Ulttyq bankten jyl sońyna deıin Memleket qarjysyn basqarý tujyrymdamasyn ázirleýdi suraımyn.
Sonymen birge, ekonomıkany ártaraptandyrý, óndiriletin taýarlardyń túrin kóbeıtip, eksport geografıasyn keńeıtý jónindegi jumysty jalǵastyrý kerek.
2020 jyldyń qorytyndysy boıynsha, ındýstrıalandyrý júzege asyrylyp jatqan 10 jyl ishinde tuńǵysh ret óńdeý ónerkásibiniń ekonomıkany damytýǵa qosqan úlesi taý-ken óndirisi salasynan asyp tústi.
Orta merzimdegi maqsatymyz – 2025 jylǵa qaraı óńdeý ónerkásibiniń eksportyn 1,5 esege kóbeıtip, 24 mıllıard dollarǵa jetkizý. Al, eńbek ónimdiligin 30 paıyzǵa arttyrý.
Ázirlenip jatqan «Ónerkásip saıasaty týraly» zań óńdeý ónerkásibiniń aldynda turǵan saýaldarǵa jaýap berýge tıis.
Sonyń biri – shıkizatqa qol jetkizýdiń qıyndyǵy. Otandyq ónerkásip úshin shıkizat taýarlarynyń baǵasy qoljetimdi, al kólemi jetkilikti bolýy kerek degen qarapaıym erejeni engizýimiz qajet.
Úkimet jyl sońyna deıin osy mańyzdy mindetti sheshýdiń ońtaıly jolyn tabýǵa tıis.
Bul rette, elimizdiń resýrstyq áleýeti tolyq ashylmaǵanyn, geologıalyq turǵydan zerdelený deńgeıi tómen ekenin qaperden shyǵarmaǵan jón.
Sapaly geologıalyq aqparattyń ınvestorlarǵa qoljetimdiligin arttyrý qajet. Osyǵan oraı túrli vedomstvolarǵa baǵynatyn bytyrańqy mekemelerdiń negizinde tıimdi Ulttyq geologıa qyzmetin qurý kerek.
Bul organ jer qoınaýyn kimge jáne qalaı berýdi sheshetin monopolıske aınalmaýǵa tıis. Onyń mindeti – ınvestorlarǵa keshendi qyzmet kórsetip, qoldaý bildirý.
Jer qoınaýyn paıdalaný salasyna, ásirese geologıalyq barlaý jáne jer qoınaýyn keshendi zertteý isine tyń serpin qajet.
Ult jospary aıasynda bastalǵan reformalardy sońyna deıin jetkizgen jón. Atap aıtqanda, geologıalyq aqparattyń ashyq sıfrlyq málimetter bazasyn quryp, ony ınvestorlar úshin qoljetimdi etý kerek.
Jer qoınaýy – ulttyń baılyǵy. Ony paıdalanýǵa berýdi ońasha kabınetterde «barmaq basty, kóz qystymen» sheshý zańsyz dep tanylýǵa tıis. Tıisti organdar bul másele boıynsha baqylaý jasaýdy qamtamasyz etedi.
Kelesi másele. Memlekettiń ekonomıkaǵa tym kóbirek aralasýy onyń ósimin tejeıdi, sybaılas jemqorlyqqa jáne zańsyz lobbı jasaýǵa ákep soqtyrady.
Memlekettik kásiporyndar áli de bolsa kóptegen salada basymdyqqa ıe, jeńildikterdi jeke dara paıdalanady.
Biz bul problemalardy sheshe bastadyq.
Máselen, Memlekettik basqarý tujyrymdamasynda kvazımemlekettik sektordy qysqartý jáne onyń tıimdiligin arttyrý, jumysynyń ashyqtyǵy men eseptiligin qamtamasyz etý jónindegi sharalar qarastyrylǵan.
Reformalar jónindegi joǵary keńes jekeshelendirýdiń jańa josparyn maquldady. Endi ony qatań baqylaý qajet.
Budan basqa da máseleler bar. Atap aıtqanda, jekelegen ulttyq kompanıalar men memlekettik kásiporyndar shyǵynǵa batyp jatyr. Sóıte tura nege olardyń birinshi basshylary jaýapkershilik arqalamaıdy?
Úkimet bul máseleni sheshýi kerek.
Sonymen birge, biz ınflásıanyń baqylaýsyz ósý problemasymen betpe-bet keldik. Úkimet pen Ulttyq bank bárin álemdik úrdiske jaýyp, ınflásıanyń aldynda qaýqarsyzdyq tanytyp otyr.
Mundaı syltaý ulttyq ekonomıkanyń álsizdigin kórsetedi. Onda «bizdiń kásibı ekonomıserimizdiń róli qandaı?» degen saýal týyndaıdy.
Úkimet pen Ulttyq banktiń basty mindeti – ınflásıany 4-6 paıyz deńgeıine qaıtarý.
Jalpy somasy 6,3 trıllıon teńge jumsalǵan daǵdarysqa qarsy sharalar júzege asyrylǵannan keıin ekonomıkamyzda artyq aqsha paıda boldy. Alaıda, búgingi tańda bólingen qarjy áli barmaı jatqan salalar bar. Ekinshi deńgeıdegi bankter shaǵyn jobalarǵa, ásirese aýylǵa arnap aqsha salmaıdy.
Sondyqtan, mıkroqarjy uıymdarynyń áleýetin iske qosý kerek. Olar jergilikti jerde jumys isteıdi. Óziniń tutynýshylaryn, olardyń bıznesi men múmkindikterin jaqsy biledi.
Ulttyq bank pen Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi bul másele boıynsha sheshimder toptamasyn ázirleýi qajet.
Stresti aktıvter deńgeıin tómendetý jumysy da aıryqsha mańyzǵa ıe.
Biz memleket bankırlerge kómektespeýge tıis degen sheshim qabyldadyq.
Sonymen birge, shekteý qoıylyp, buǵattalǵan aktıvterdi ekonomıkalyq aınalymǵa qaıtarý kerek. Alaıda, muny tek qana naryqtyq negizde júzege asyrǵan jón.
Buǵan zańnamalyq negiz bolýy qajet.
Úkimet Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigimen birlesip, jyldyń sońyna deıin tıisti zań jobasyn Parlamentke engizsin.
Endi ınflásıanyń monetarlyq emes tustaryna toqtalaıyq. Onyń eń bastysy – azyq-túlik baǵasy.
Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵynyń áleýeti orasan zor ekeni kóp aıtylady. Biraq, agroónerkásip kesheni salasynda qordalanǵan problemalar da az emes.
Eń aldymen, bul – azyq-túlik taýarlarynyń baǵasyn belgileýdiń jáne ony bólip-taratýdyń tıimsiz júrgizilýi.
Men buǵan deıin kóterme-taratý ortalyqtarynyń jelisin qurýdyń mańyzdylyǵy týraly aıtqan bolatynmyn. Bul mindet oryndalyp jatyr.
Osy ortalyqtardyń shaǵyn aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerge, sonyń ishinde, jeke qosalqy sharýashylyqtarǵa da qoljetimdi bolýyn qamtamasyz etý mańyzdy. Bul naryqtyń monopolıalanýyna jol berýge bolmaıdy.
Sonymen birge, ónim óndirýshiden tutynýshyǵa deıingi aralyqtaǵy baǵanyń bárine biryńǵaı baqylaý jasaý qajet. Qazir osy jumysqa birneshe mekeme jaýapty. Ár joly baǵa sharyqtaǵanda olar baıyppen saraptama jasap, tıimdi sharalar qabyldaýdyń ornyna bir-birine silteı bastaıdy.
Bul jumysty retke keltiretin kez keldi. Jaýapkershiliktiń ara-jigin ajyratý kerek. Bir mekemeni basty organ retinde aıqyndap, ózgeleriniń ózara is-qımylyn naqty belgileý qajet.
Úkimet osy másele boıynsha bir aıdyń ishinde sheshim qabyldaýǵa tıis.
Ekinshiden, aýa-raıynyń qolaısyzdyǵy mal sharýashylyǵynda túıtkildi máseleler bar ekenin kórsetti.
Biz jedel shara qabyldap, jem-shóp tapshylyǵyna baılanysty ahýaldy rettedik.
Degenmen, bul salada áli de júıeli jumys atqarý kerek.
Jem-shóp daıyndaýǵa qajetti jer kólemin keńeıtken jón.
Sondaı-aq, egis alqabyna ár jyly ártúrli daqyl egý talabyn saqtaý úshin tıisti baqylaýdy kúsheıtken abzal.
Ǵaryshtyq monıtorıń jáne qashyqtan zondtaý múmkindigin keńinen qoldaný kerek.
Jaıylymdyq jerdi tıimdi paıdalaný da óte mańyzdy.
Qazir mal jaıatyn jerge sharýalardyń qoly jetpeı júr.
Óıtkeni, mundaı alqaptardy keıbir belgili adamdar ıelenip alǵan. Tipti, ony adam aıaǵy baspaıtyndaı etip qorshap tastaǵan.
Ákimder túrli sebepterdi syltaýratyp, yqpaldy adamdardyń yǵyna jyǵylyp, bul máseleni sheshe almaı otyr.
Úkimet quzyrly organdarmen birlesip, osy ahýaldy ózgertetin batyl sharalar qabyldaýǵa tıis.
Jeke qosalqy sharýashylyqtardyń malyn jaıylymdyq jermen qamtamasyz etý máselesine aıryqsha nazar aýdarý qajet.
Olardyń quqyqtyq mártebesi jáne kórsetiletin qoldaý tásilderi «Jeke qosalqy sharýashylyqtar týraly» bólek zańda kórinis tabýy kerek.
Úkimet bul zań jobasyn óte qysqa merzimde ázirleýge tıis.
Veterınarıa salasyn da jetildirý qajet.
Bul salada ortalyq pen óńirler arasyndaǵy mindetter men quzyretter naqty bólinýi kerek.
Mal basynyń amandyǵy jáne ónimdiligi jergilikti veterınarlardyń tıimdi jumysyna baılanysty.
Bul, túptep kelgende, aýyldaǵy aǵaıynnyń ál-aýqatyna tikeleı áser etedi.
Veterınarıa qyzmeti qazirgi zaman talabyna saı bolmasa, aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń eksportyn arttyrý múmkin emes.
Sondyqtan, osy salada júıeli jumys atqarylýǵa tıis.
Atap aıtqanda, úderisterdi sıfrlandyrý, málimet jınaý jáne ony avtomattandyrý, maman daıarlaý jáne olardyń jalaqysyn kóbeıtý sharalary.
Úkimet jyl sońyna deıin veterınarıa júıesin reformalaý jóninde naqty sharalar qabyldaýy kerek.
Úshinshiden, bizdiń agrarlyq saıasatymyzda sabaqtastyq bolmaı otyr. Mınıstr aýyssa, salanyń saıasaty da ózgeredi.
Mundaı jaǵdaıda sharýalarǵa aldaǵy jumysty josparlaý qıynǵa túsedi.
Biryńǵaı negizgi baǵyt bolýy qajet.
Soǵan sáıkes sýbsıdıalaý tásilderin qaıta qarap, turaqtandyrý kerek.
Kelesi másele.
Sońǵy bes jyldyń ózinde sýbsıdıalaýǵa eki trıllıon teńgeden astam qarjy bólindi.
Ókinishke qaraı, agroónerkásip keshenine qatysty qozǵalǵan qylmystyq isterdiń jartysynan astamy sýbsıdıany talan-tarajǵa salýǵa baılanysty bolyp otyr.
Buǵan jol berýge bolmaıdy.
Normatıvtik negizin nyǵaıtyp, tıimdi josparlaý jáne monıtorıń júrgizý júıesin engizý qajet.
Sýbsıdıany rásimdeý tártibi túsinikti ári tolyǵymen ashyq bolýǵa tıis.
Shaǵyn jáne orta sharýashylyqtar úshin sýbsıdıa tolyǵymen qoljetimdi bolýy kerek.
Aýyl sharýashylyǵyn tehnologıalyq turǵydan qaıta jabdyqtaýdy qoldaý tásilderin muqıat qaraýymyz qajet.
Agroónerkásip kesheni qoldanatyn tehnologıanyń shamamen 90 paıyzy ábden eskirdi. Ony jańartý kerek.
Aýyl sharýashylyǵyn sýbsıdıalaý saıasatyn ónerkásip salasyndaǵy memlekettik saıasatpen ushtastyrǵan jón.
Úkimet pen «Báıterek» holdıńi osy másele boıynsha usynystar ázirleýi qajet.
Jalpy, aýyl sharýashylyǵy salasynyń basty mindeti – elimizdi negizgi azyq-túlik ónimimen tolyq qamtamasyz etý.
Men bıyl aýyl sharýashylyǵy jerlerin sheteldikterge jáne olardyń qatysy bar kompanıalarǵa satýǵa jáne jalǵa berýge birjola tyıym salǵan zańǵa qol qoıdym.
Jer kodeksine qazaqstandyq ınvestorlardy aýyl-aımaqtardy damytý úshin qarjy salýǵa yntalandyratyn túzetýler engizildi.
Bul ózgerister aýyl sharýashylyǵy jerlerin tolyq ekonomıkalyq aınalymǵa túsirýge múmkindik beredi.
Shyn máninde, osy sheshimderdiń barlyǵy agroónerkásip sektoryna oń yqpal etedi.
Sonyń arqasynda aýyl sharýashylyǵy ulttyq ekonomıkanyń negizgi qozǵaýshy kúshine aınalady dep senemin.
Kelesi másele. Qazirgi zamanda básekege qabilettiliktiń basty faktorynyń biri – barynsha sıfrlandyrý.
Qazaqstan úshin zamanaýı sıfrlyq tehnologıalar transferti, Indýstrıa 4.0 elementterin engizý aıryqsha mańyzdy. Biz sheteldegi strategıalyq seriktesterimizben belsendi jumys isteýge tıispiz.
Sonymen birge, otandyq İT-sektordy damytyp, kúsheıte túsý de mańyzdy. Elimizge jas, bilimdi ári yntaly mamandar kerek. Sıfrlandyrý jónindegi ulttyq jobanyń aıasynda keminde 100 myń joǵary bilikti İT-maman daıarlaý qajet.
Sıfrlyq saladaǵy qyzmetter men taýarlardyń eksporty 2025 jylǵa qaraı keminde 500 mıllıon dollarǵa jetýge tıis.
Osy jáne basqa da mindetter memlekettik sektordy tolyǵymen «sıfrlyq qaıta júkteýdi» talap etedi. Mundaǵy burynnan kele jatqan basty túıtkil – memlekettik organdardyń aqparattyq júıeleriniń ózara tıimdi kiriktirilmeýi. Bul másele túbegeıli ári tezirek sheshimin tabýy kerek.
Birinshiden, «Elektrondy úkimettiń» múlde jańa qurylymyn jasaý kerek. Memlekettik sektordyń barlyq İT-bastamasy tek qana qazaqstandyq memtehtyń jańa platformasyna negizdeledi.
Bul platforma qaıtalaýlardy, tıimsiz shyǵystardy jáne búrokratıany joıady. Memlekettik qyzmetter azamattarǵa smartfonnan 100 paıyz qoljetimdi bolady.
Ekinshiden, biz memlekettik organdardyń bıznes-úderisin túgel qaıta qarap, sıfrlyq formatqa kóshiretin Sıfrlyq transformasıa ortalyǵyn ashamyz.
Úshinshiden, ulttyq kompanıalar İT-qaýymdastyqpen ózara qarym-qatynas jasaıtyn platforma qurýymyz qajet. Kvazımemlekettik sektordyń sıfrlyq qajettiligi men suranysy barynsha otandyq kompanıalardyń kúshimen qamtamasyz etilýge tıis.
Tórtinshiden, málimet berý jelisin halyqaralyq dálizdermen ushtastyra otyryp, ony birtindep keńeıtý jáne jańartý qajet. Kórshi elderge de qyzmet kórsete alatyn málimet óńdeýdiń zamanaýı ortalyqtaryn qurý kerek.
Biz elimizdiń orasan zor aqparattyq-telekommýnıkasıalyq áleýetin iske asyra bilýge tıispiz. Jańa sıfrlyq dáýirde ol geosaıası mańyzǵa ıe bolady.
Qazaqstan Eýrazıa óńiriniń basym bóligi úshin ortalyq sıfrlyq habqa aınalýǵa tıis.
Osy mindetti oryndaý úshin kadrlyq áleýetimizdi kúsheıtýimiz kerek. Premer-Mınıstr maǵan óz usynystaryn bersin.
Kelesi másele. Aýǵanstandaǵy ahýal jáne jahandyq shıelenistiń kúsheıýi bizge qorǵanys ónerkásibi keshenin jáne Áskerı doktrınamyzdy tolyǵymen qaıta qaraýǵa mindetteıdi.
Qorǵanys qabiletimizdi nyǵaıtyp, qaýip-qaterlerge jedel ún qatý memlekettik mańyzy bar basymdyqqa aınalýǵa tıis.
Biz syrtqy qaterge jáne oqıǵanyń qalaı órbýine de daıyn bolýymyz kerek.
Syrttan tónetin qaýipti modeldeý aıryqsha ózektilikke ıe bolýda.
Stres-test ótkizip, senarıler daıyndaǵan jón. Sonyń negizinde memlekettik apparattyń is-qımyl jospary ázirlenip, túzetilip otyratyn bolady.
II. DENSAÝLYQ SAQTAÝ JÚIESİNİŃ TIİMDİLİGİN ARTTYRÝ
Halqymyz «Birinshi baılyq – densaýlyq» dep beker aıtpaǵan.
Koronavırýs densaýlyq saqtaý salasy úshin úlken synaq boldy.
Álemdi jaılaǵan indettiń beti áli qaıtar emes.
Kún saıyn myńdaǵan azamatymyz dertke shaldyǵyp, talaı adam ómirden ótýde.
Biz ýaqyt uttyrmaı indetpen kúresý sharalaryn dereý qolǵa aldyq.
Qazaqstan – koronavırýsqa qarsy vaksına jasap shyǵarǵan álemdegi sanaýly memlekettiń biri.
Bizdiń vaksınamyzdyń tıimdi ári qaýipsiz ekenine esh kúmán joq.
Qazir QazVac-qa ózge memleketter de suranys bildirýde.
Elimizde vaksına qory jetkilikti, azamattarymyzdyń tańdaý múmkindigi bar. Kóptegen memleketterdiń buǵan qoly jetpeı otyr.
Elimizde jappaı ekpe salý júrip jatqanymen, qoǵamda oǵan qarsy adamdar áli de kóp.
Olar ózderi bas tartyp qana qoımaı, halyqty keri úgitteýde.
Sonyń kesirinen qanshama jurtty adastyrýda.
Mundaı adamdar óziniń ǵana emes, ózgeniń ómiri úshin de jaýap beretinin túsinýge tıis.
Sondyqtan, ekpe alýǵa qarsy úgittep júrgenderdiń jeteginde ketpegen jón.
Adamzat kóptegen indetti bastan ótkergen.
Vaksına paıda bolǵannan keıin ǵana qaýipti dertterge tosqaýyl qoıylǵanyn umytpaýymyz kerek.
Aldaǵy ýaqytta álemde koronavırýstyń jańa shtamdary shyǵýy múmkin. Sarapshylar basqa da indetter paıda bolatynyn aıtýda.
Biz onyń qashan bolatynyn kútip, qarap otyra almaımyz.
Osyndaı jaǵdaıda ómir súrip, ári qaraı damýǵa beıimdelýimiz kerek.
Qazir «býsterlik vaksınany» satyp alý óte mańyzdy.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynda tirkelgen vaksınalardy tezirek satyp alý qajet.
Sonymen birge, búkil densaýlyq saqtaý salasyn turaqty ekpe alý júıesine daıyndaǵan jón.
Elimizdiń bıologıalyq qaýipsizdigin boljaýmen aınalysatyn Ulttyq júıe qurylýǵa tıis.
Bul shara tıisti zań jobasynda qarastyrylǵan.
Parlamentten osy zań jobasyn qazirgi sesıanyń sońyna deıin qabyldaýdy suraımyn.
Medısınalyq saraptama jasaıtyn kóptegen zerthanamyz halyqaralyq standartqa saı emes.
«Deni saý ult» jobasy boıynsha keminde 12 zerthanany joǵary tehnologıalyq quraldarmen jabdyqtaý qajet.
Sonyń arqasynda zerthanalarymyz 90 paıyzǵa deıin halyqaralyq talapqa saı jumys isteıtin bolady.
Koronavırýsqa qatysy joq aýrýlarǵa baılanysty ahýaldy nasharlatyp almaýymyz kerek.
Pandemıa kezinde josparly skrınıngter men ota jasaý keıinge qalyp jatyr.
Burynnan bar standartty ekpeler kóptegen balalarǵa salynbaı qalýda. Árıne, buǵan jol berýge bolmaıdy.
Medısına salasyna qomaqty qarjy quıý kerek.
Bul qarajat ınfraqurylymǵa, maman daıarlaýǵa jáne halyqty dári-dármekpen qamtamasyz etýge jumsalýǵa tıis.
Farmasevtıka ónerkásibine erekshe kóńil bólý qajet.
Vırýspen kúres kezinde dál osy sala elimizdiń básekege qabileti men qaýipsizdigi úshin mańyzdy ekenine kózimiz jetti.
Sondyqtan, medısına ónimderin Zerthanalyq jáne tehnıkalyq synaqtan ótkizetin ortalyq qurýymyz kerek.
Jahandyq farmasevtıkalyq korporasıalarmen yntymaqtastyqty jandandyrǵan jón.
Investorlardy tartyp, ozyq tehnologıany jáne osy saladaǵy jańa zertteý jumystaryn ıgerýdi qolǵa alý kerek.
Otandyq taýar óndirýshilermen jasalatyn offteık kelisim sharttarynyń kólemin arttyryp, ónim túrin kóbeıtý qajet.
Bizdegi dári-dármek pen medısınalyq qural-jabdyqtyń 17 paıyzy ǵana – otandyq ónim. 2025 jyly ony 50 paıyzǵa jetkizý qajet.
Densaýlyq kepili – dene shynyqtyrý.
Jurttyń jáne balalardyń sportpen shuǵyldanýyna jaǵdaı jasalýy qajet ekenin taǵy da qaıtalap aıtamyn.
Oblys ákimderi sport ınfraqurylymyn birtindep salýdy qamtamasyz etýge tıis.
Jalpy, Tokıo olımpıadasynyń qorytyndysyna baılanysty sporttaǵy ahýaldy bólek keńeste qaraý qajettigi týyndap otyr.
III. SAPALY BİLİM BERÝ
Bıylǵy qańtar aıynan bastap pedagogıka salasy qyzmetkerleriniń jalaqysy 25 paıyzǵa kóbeıdi.
Aldaǵy úsh jylda osy maqsatqa taǵy 1,2 trıllıon teńge jumsaımyz.
Qabyldanǵan sharalar jemisin berip jatyr. Pedagogıkalyq mamandyqty qalap, oqýǵa túskenderdiń ortasha baly kúrt ósti.
Biz ustazdardy qoldaý saıasatyn jalǵastyra beremiz.
Qazirgi jahandyq ózgerister kezeńinde túlektiń bilimi eńbek naryǵyna shyqqanǵa deıin-aq jetkiliksiz bolyp qalýy ábden múmkin. Sondyqtan, quzyrly mınıstrliktiń aldynda oqý baǵdarlamalaryn jańa jaǵdaıǵa beıimdeý mindeti tur. Bul – kezek kúttirmeıtin sharýa.
Pandemıa kezinde qashyqtan oqytýdyń nátıjesi ulttyq telekomýnıkasıa jelileriniń tıimdiligi tómen ekenin kórsetti.
Mundaı ahýal negizgi, qarapaıym bilimniń ózin meńgere almaǵan oqýshylardyń sany artýyna ákep soqty. Taǵy bir problema, naǵyz qıyndyq osy deýge bolady, balalar oqýyn tastap ketip jatyr. Óıtkeni bilim alýdy qajet dep sanamaıtyn boldy.
Úkimetke bul máselemen, atap aıtqanda qashyqtan bilim berýge qajetti aqparattyq júıeniń sapasyn jaqsartýmen myqtap aınalysýdy tapsyramyn.
Bizdiń bilim berý júıemiz qoljetimdi ári ınklúzıvti bolýǵa tıis.
Sonymen birge, jaǵymdy jańalyǵymyz da bar. Bıyl birneshe oqýshy halyqaralyq pán olımpıadalarynyń jeńimpazdary men júldegerleri atandy.
Ondaı daryndy balalarǵa jan-jaqty qoldaý kórsetý qajet. Biz olarǵa joǵary oqý ornyna túsý úshin konkýrstan tys granttar beremiz. Bir rettik aqshalaı syıaqy da tóleımiz.
Balalardyń ustazdaryn da moraldyq jáne materıaldyq turǵydan yntalandyrǵan jón.
Turmysy tómen otbasynda ósip jatqan balalarǵa orta bilim berýdiń jalpyǵa mindetti standarty aıasynda qoldaý kórsetý aıryqsha mańyzdy.
Materıaldyq qoldaý kórsetý sharalaryn «Sıfrly ustaz» bilim berý jobasymen tolyqtyrǵan jón.
Bilim berý júıesine jigerli ári bilikti mamandar qajet.
Muǵalimderdi qazirgideı 5 jylda emes, 3 jylda bir ret qaıta daıarlyqtan ótkizýimiz kerek dep sanaımyn. Óıtkeni olar shákirtiniń boıyna jańa bilim sińire alatyndaı naǵyz aǵartýshy bolýǵa tıis.
Bul rette, ustazdardyń kýrstan ótý úshin óz qaltasynan aqsha tóleýine jol berilmeıdi.
Orta bilim berý júıesindegi ótkir problemanyń biri – mektepterdegi oryn tapshylyǵy. 225 myń oqýshyǵa oryn jetispeıdi.
Shuǵyl shara qabyldamasaq, 2025 jylǵa qaraı oryn tapshylyǵy 1 mıllıonǵa jetedi.
Men 2025 jylǵa deıin keminde 800 mektep salý týraly tapsyrma bergen bolatynmyn. Búgin onyń sanyn bir myńǵa jetkizýdi mindetteımin.
Mektepterdi búdjet qarjysyna salýmen qatar, osy ózekti máseleni sheshýge jeke sektordy da tartqan jón.
Tolyq bilim beretin aýyl mektepterin oqýshy sanyna qaraı qarjylandyrýǵa birtindep kóshe bastaýymyz kerek.
Balalardy erte jastan mamandyqqa beıimdeý aıryqsha mańyzǵa ıe bolýda. Óskeleń urpaq óziniń bolashaq kásibin sanaly túrde tańdaı bilýge tıis.
Úkimet «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasymen birlesip, osy mańyzdy mindetti sheshýmen aınalysýy kerek.
Biz «Tegin tehnıkalyq jáne kásibı bilim berý» jobasyn júzege asyrýdy jalǵastyramyz.
Búgingi tańda NEET sanatyndaǵy 237 myń jas oqý da oqymaıdy, jumys ta istemeıdi.
Jyl saıyn mektep bitirgen 50 myń túlek oqýǵa aqyly negizde túsedi. Olardyń 85 paıyzy – turmysy tómen otbasynyń balalary.
Bul jaǵdaıdy túzetý qajet. Suranysqa ıe barlyq mamandyq boıynsha tehnıkalyq jáne kásibı bilim júz paıyz tegin berilýi kerek.
Mamandyq alýdyń taǵy bir múmkindigi armıada berilýge tıis.
Merzimdi áskerı qyzmettegi sarbazdardyń ekonomıkadaǵy naqty sektor úshin qajetti jumysshy mamandyǵyn ıgerý máselesin pysyqtaǵan jón.
Quzyrly mınıstrlik joǵary bilim berý sapasyn arttyrýdy qamtamasyz etýge tıis.
Joǵary oqý oryndary mamandardyń sapaly daıarlanýyna jaýap berýge mindetti.
Ǵylymdy damytý – bizdiń asa mańyzdy basymdyǵymyz.
Bul saladaǵy túıtkilderdiń sheshimin tabý úshin jyldyń sońyna deıin zańnamaǵa ózgerister engizý qajet.
Eń aldymen, jetekshi ǵalymdarymyzǵa turaqty jáne óz eńbegine laıyqty jalaqy tóleý máselesin sheshý kerek.
Muny ǵylymǵa bólinetin bazalyq qarajat esebinen qamtamasyz etken jón.
Men Ulttyq qoǵamdyq senim keńesiniń otyrysynda irgeli ǵylymmen aınalysatyn ǵylymı-zertteý ınstıtýttaryn tikeleı qarjylandyrý tártibin engizýdi tapsyrdym.
Quzyrly mınıstrlik osyndaı ǵylymı mekemelerdi irikteýdiń jáne qarjylandyrýdyń aıqyn ári ashyq erejesin ázirleýi kerek.
Kelesi másele. Grant merziminiń úsh jylmen shektelýi irgeli ǵylymdy damytýǵa edáýir kedergi keltirip otyr.
Osyndaı qysqa josparlaý merziminde qandaı da bir nátıjege qol jetkizýdiń ózi qıyn ekeni anyq.
Ǵylym salasyn granttyq qarjylandyrý merzimin bes jylǵa deıin uzartý máselesin qarastyrǵan jón.
Ulttyq ǵylymı keńester sheshimderiniń ádildigi týraly másele de kún tártibinen túspeı tur.
Osyǵan oraı, apelásıa ınstıtýtyn engizý qajet dep sanaımyn.
Jalpy, elimizdiń bilim berý jáne ǵylym salasynyń aldynda kezek kúttirmes aýqymdy mindet tur.
Bul – ýaqyt talabyna saı bolýmen qatar, árqashan bir adym alda júrip, tyń jańalyqtar usyna bilý degen sóz.
IV. ÓŃİRLİK SAIASATTY JETİLDİRÝ
«Halyq únine qulaq asatyn memlekettiń» basty qaǵıdaty – memlekettik apparat azamattar múddesi úshin jumys isteýge tıis. Bul birinshi kezekte jergilikti bılikke qarata aıtylyp otyr.
Turǵyndarmen tikeleı qarym-qatynas jasap, olardyń problemalaryn shuǵyl sheshýmen dál osy ákimdikter aınalysady. Biraq, árdaıym osylaı bolyp jatqan joq. Joǵary basshylyqtyń óńirlerde qabyldanǵan sheshimderdi túzetýine, tipti, keıde solardyń ornyna sheshim qabyldaýyna týra keledi.
Túrli deńgeıdegi ákimderdiń batyl ári derbes qadam jasaýǵa qabileti jetpeı jatady. Olar ortalyqqa jaltaqtap jumys isteıdi.
Bul, negizinen, ákimderdiń halyq aldyndaǵy qazirgi jaýaptylyq deńgeıi jetkiliksizdigine baılanysty ekenin moıyndaǵan jón. Olardyń qyzmetine baǵa bergende óńir turǵyndarynyń pikiri eskerile bermeıdi.
Sondyqtan, barlyq deńgeıdegi ákimderdiń jumysyn baǵalaý tásilin ońtaılandyrý kerek.
Osyǵan oraı táýelsiz áleýmettik saýalnama júrgizýdiń mańyzy zor. Bul tásil arqyly bılik organdary jumysynyń sapasyna turǵyndardyń kózqarasy týraly shynaıy málimet alýǵa bolady. Formaldy esepterden góri saýalnamadan halyqtyń kóńil-kúıi anyq ańǵarylady.
Prezıdent Ákimshiligi osy máselege baılanysty usynystar toptamasyn ázirleýi kerek.
Óńirlik saıasatta áleýmettik-ekonomıkalyq damýdaǵy teńsizdikti azaıtýǵa aıryqsha mán berý kerek.
Ár aımaqqa tán mindetterdi jalpyulttyq basymdyqtarmen durys ushtastyra bilý qajet.
Ulttyq damý jospary aıasynda azamattardyń turmys sapasyn arttyrý úshin naqty 25 mindet aıqyndaldy.
Jumysymyzdyń basym baǵyttary – osy. Sondyqtan, Úkimet pen ákimder Óńirlerdi damytý josparlaryn bekitilgen jalpyulttyq mindetterge sáıkes jańartýy qajet.
Árıne, teńsizdikti azaıtýdyń basty tásiliniń biri – búdjet qarjysyn basymdyqqa saı jumsaý. Respýblıkalyq búdjetten qarjy bólý ákimderdiń pysyqtyǵyna, qandaı da bir jeke kózqarasqa jáne basqa da sýbektıvti faktorlarǵa baılanysty bolmaýy kerek.
Búdjet úderisin «qaıta júkteý» úshin jan basyna qaraı qarjylandyrý tetigin neǵurlym keńirek qoldanyp, búdjet lımıtterin bólýdiń obektıvti ádistemesin engizý qajet.
Búdjet úderisterin jeńildetip, búrokratıany barynsha azaıtqan jón. Sondaı-aq, búdjetti josparlaý men oryndaý kezinde sıfrlyq tásilderdi qoldanýdy keńeıtý kerek.
Sonymen birge búdjettik baǵdarlamalar ákimshileriniń jaýapkershiligin arttyra otyryp, bólshektengen búdjetti engizý kerek.
Úkimet búdjet zańnamasy men zańǵa táýeldi aktilerge engiziletin tıisti ózgerister toptamasyn ázirlegeni abzal.
Jobalardyń smetalyq qunyn únemi artyq kórsetý – asa ótkir problema. Bul balabaqsha jáne mektep sıaqty shaǵyn jobalarǵa da, iri ınfraqurylymdyq jobalarǵa da qatysty.
Qoldanystaǵy normatıvtik baza men tájirıbeni óte qysqa merzim ishinde túbegeıli qaıta qaraý kerek.
1 jeltoqsanǵa deıin Úkimet pen Esep komıtetine usynystar engizýdi tapsyramyn.
Kelesi másele – óńirlerdiń qarjylyq derbestigin arttyrý.
2020 jyldan bastap shaǵyn jáne orta bıznesten túsetin korporatıvti tabys salyǵy jergilikti búdjetke berildi.
Sodan beri ekonomıkalyq belsendilik tómendegenine qaramastan, jergilikti búdjetterdiń túsimi jospardaǵydan 25 paıyzǵa artyq túse bastady.
Bul ákimderdiń jergilikti bıznesti damytyp, ınvestısıalar men salyqtyq bazany kóbeıtýge qyzyǵýshylyq artqanyn bildiredi.
Osy baǵyttaǵy jumysty jalǵastyrý kerek.
Úkimetten jyl sońyna deıin tıisti usynystar toptamasyn ázirleýdi suraımyn.
Qazaqstan ornyqty ýrbanızasıa úrdisimen kele jatyr.
Turǵyn sany mıllıonnan asatyn qalalar elimizdiń jahandyq básekelik qabiletiniń tiregi, al oblys ortalyqtary óz óńirleri ósiminiń ózegi bolýǵa tıis.
Sondyqtan, aglomerasıany damytý týraly zań men qalalardyń keshendi qurylysynyń jańa standartyn ázirleý kerek.
«Adamdar – ınfraqurylymǵa» qaǵıdatynyń saqtalýy aıryqsha mańyzdy. Bolashaǵy bar aýyldardy damytýǵa basa nazar aýdarý kerek. Basty maqsat – olardyń Óńirlik standarttar júıesine saı bolýyn qamtamasyz etý.
Bul ustanymdar Aýmaqtyq damý josparynda bekitilýge tıis.
Qazir óndiristik ónerkásiptiń 40 paıyzy 27 monoqalanyń enshisinde. Onda 1,4 mıllıon azamatymyz turady.
Monoqalalardaǵy tynys-tirshilikti odan ári jandandyrýǵa qatysty jan-jaqty oılastyrylǵan sheshimder qajet. Bul máseleni biz jýyq arada bólek keńeste talqylaıtyn bolamyz.
Jergilikti ózin-ózi basqarýdy damytý –basym baǵyttyń biri.
«Halyq qatysatyn búdjet» ortalyqqa baǵynatyn qalalar men oblys ortalyqtaryna tabysty engizildi. Azamattardyń naqty suranysyna sáıkes ondaǵan abattandyrý jobasy júzege asyryldy. Bul – jaqsy tájirıbe.
Endi abattandyrý jáne turǵyn-úı komýnaldyq sharýashylyǵynyń búdjetindegi «halyq qatysatyn» úlesti 10 ese arttyrý kerek.
Elimizdiń ishki baılanysyn jaqsartý úshin kólik ınfraqurylymyna qatysty buǵan deıin bastalǵan barlyq jobany aıaqtaýymyz kerek.
«Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda ortalyqty óńirlermen jalǵaıtyn birtutas kólik jelisi qalyptasýda. Strategıalyq mańyzy zor ınfraqurylymdyq jáne áleýmettik jobalar júzege asyryldy.
Ákimder men Úkimet árbir óńir úshin dál osyndaı Infraqurylymdyq damý baǵdarlamasyn qolǵa alýy kerek.
Jergilik jerde ınfraqurylymdy jańǵyrtýǵa baılanysty talaıdan beri qordalanǵan máseleler bar.
Úkimet «Samuryq-Qazyna» qorymen birlesip, mynadaı aýqymdy jobalardy júzege asyrýǵa kirisýi qajet.
Almatydaǵy 2-shi jylý elektr ortalyǵynyń aýmaǵynda býly gaz qondyrǵysyn salý, 3-shi jylý elektr ortalyǵyn jańǵyrtý jáne 1-shi jylý elektr ortalyǵyn keńeıtý kerek.
Ońtústik óńirde 1000 megavatt energıa óndiretin jańa qýat kózderin iske qosý qajet.
Almaty qalasy men Almaty oblysyndaǵy kabel jelileri jańǵyrtylýǵa tıis.
Bul jobalarǵa salynatyn ınvestısıanyń jalpy kólemi bir trıllıon teńgeden asady.
Biz strategıalyq ınvestorlarymyzben birlesip, elimizdiń túrli óńirinde shamamen 2400 megavattyq jańǵyrtylatyn qýat kózin iske qosamyz.
Elimizdegi ekologıa máselesi basty nazarda bolýǵa tıis.
Ásirese, aýanyń tazalyǵy aıryqsha mańyzdy.
Sondyqtan, meılinshe lastanǵan 10 qalany orta merzimdi kezeńde gazǵa nemese balamaly qýat kózderine kóshirgen jón.
Bıyl batys óńirlerin gazben qamtamasyz etý isin jaqsartý úshin jalpy somasy 700 mıllıard teńge bolatyn úsh joba boıynsha jumys bastalady.
Bul – Qashaǵandaǵy gaz óńdeý zaýytynyń jáne «Maqat-Soltústik Kavkaz» magıstraldy gaz qubyrynyń qurylysy, sondaı-aq, «Beıneý-Jańaózen» magıstraldy gaz qubyryn jańǵyrtý jumysy.
Taǵy bir mańyzdy másele bar.
Birikken Ulttar Uıymy aldaǵy on jyldyń ishinde jahandyq deńgeıde sý resýrsynyń tapshylyǵy bolady dep boljam jasap otyr.
2030 jylǵa qaraı sý tapshylyǵynyń kólemi 40 paıyzǵa jetýi múmkin.
Sondyqtan, biz jańa tehnologıalar men sıfrlandyrý arqyly sýdy únemdeýge kóshýimiz kerek.
Sý tapshylyǵyn joıýdyń basqa joly joq. Bul – asa mańyzdy mindet.
Úkimet sý paıdalanýdy retteý jáne ony únemdeý tehnologıasyn engizý jumysyn yntalandyrý úshin naqty sheshimder ázirleýge tıis.
Sý nysandarynyń ekojúıesin saqtap, ony únemdi paıdalaný úshin asa mańyzdy 120 kanaldy qaıta jańǵyrtýǵa kirisemiz.
Aqmola, Almaty, Batys Qazaqstan, Jambyl, Qyzylorda, Túrkistan oblystarynda jańadan 9 sý qoımasy salynady.
Bul – aýqymdy joba. Biraq, bizdiń qolymyzda qajetti resýrstyń bári bar.
Atyraý jáne Mańǵystaý oblystarynyń aýdandaryn aýyz sýmen qamtamasyz etý úshin «Astrahan-Mańǵystaý» magıstraldy sý qubyry jańǵyrtylady jáne Kendirli kentinde sý tushshytatyn jańa zaýyt salynady.
Jalpy, ondaǵan jyldar boıy qomaqty qarjy bólingenine qaramastan, aýyz sý máselesi áli sheshimin tapqan joq.
Sondyqtan, Óńirlerdi damytýdyń ulttyq jobasy aıasynda bes jyl ishinde halyqtyń 100 paıyzyn taza aýyz sýmen qamtamasyz etýdi tapsyramyn.
Bul – Úkimettiń aldynda turǵan basty mindet.
Men taǵy bir mańyzdy máselege arnaıy toqtalǵym keledi. Dúnıe júzi ónerkásip pen ekonomıkany ekologıalyq tazartýǵa bet burdy.
Qazir bul – ánsheıin sóz emes, salyq, baj jáne tehnıkalyq retteý sharalary sıaqty naqty sheshimder. Biz odan tys qala almaımyz. Mundaı sheshimder eksport, ınvestısıa jáne tehnologıa transferti arqyly elimizge tikeleı áser etedi.
Shyn máninde, bul – Qazaqstannyń ornyqty damýy máselesi. Sondyqtan men 2060 jylǵa qaraı kómirteginen arylý mindetin júktep otyrmyn.
Bul baǵytta óte baıyppen jumys isteý kerek. Keń-baıtaq elimizdiń turǵyndar sany da, ekonomıkasy da ósip keledi. Ósim sapaly bolý úshin qýat kózderi qajet.
Kómir dáýiri birtindep kelmeske ketip bara jatqan zamanda jańǵyrtylatyn energıaǵa qosa, biz senimdi bazalyq qýat kózderin oılastyrýǵa tıispiz.
Qazaqstanda 2030 jylǵa qaraı elektr qýatynyń tapshylyǵy paıda bolady.
Álemdik tájirıbege qarasaq, munyń eń ońtaıly sheshimi – beıbit atom. Bul – kúrdeli másele. Sondyqtan qaýesetke senip, emosıaǵa berilmeı, ony barynsha tıimdi sheshýimiz kerek.
Úkimet pen «Samuryq-Qazyna» bir jyldyń ishinde Qazaqstanda qaýipsiz ári ekologıalyq taza atom energetıkasyn damytý múmkindigin zertteýge tıis.
Bul máselege ınjenerlik salany damytý jáne atom salasyndaǵy bilikti ınjener mamandardyń jańa býynyn qalyptastyrý múmkindigi turǵysynan da qaraý qajet.
«Jasyl» sýtegi óndirisi, jalpy sýtegi energetıkasy – bolashaǵy zor baǵyttar.
Úkimetke osy másele boıynsha da usynys ázirleýdi tapsyramyn.
V. EŃBEK NARYǴYNDA TIİMDİ EKOJÚIE QALYPTASTYRÝ
Pandemıa eńbek naryǵyn edáýir ózgertti. Bul – eń aldymen, qashyqtan jumys isteý tásiliniń qarqyndy damýy.
Kóptegen jańa kásipter paıda bolǵan, úderisterdiń kópshiligi avtomattandyrylyp, sıfrlandyrylyp jatqan qazirgi kezde bul úrdis tyń serpinge ıe bolýda.
Osyndaı jaǵdaıda mamandyqty jıi ózgerte bilý jáne jańa kásipterdi ıgere alý arqyly ǵana árkimniń básekege qabiletti bolýyn qamtamasyz ete alamyz.
Sondyqtan, bizge «Kásibı biliktilikter týraly» zań qajet. Bul qujat biliktilikti taný máselesin rettep, jumysshylardy óziniń qarym-qabiletin jetildirýge yntalandyrýy kerek.
Jappaı sıfrlandyrý úderisi ınternet-platformalar negizinde jumyspen qamtýdyń jańa úlgisin alyp keldi. Taksı júrgizýshileri, kýrerler jáne basqalar – osynyń jarqyn mysaly.
Bul sala áleýmettik jáne medısınalyq saqtandyrý, zeınetaqymen qamtý jáne salyq salý turǵysynan memlekettiń qolǵabys etýine muqtaj bolyp otyr.
Bizdiń eńbek naryǵymyzǵa kóshi-qon úderisi de zor yqpal etedi.
Qazaqstan – eńbek mıgranttaryn qabyldaý jaǵynan TMD elderi ishinde ekinshi orynda. Bul saladaǵy problemalardy durys sheshýimiz kerek.
Úkimet Kóshi-qon saıasatynyń jańa tujyrymdamasyn ázirleýge tıis. Onda shetelderde jumys istep júrgen óz azamattarymyzdyń quqyqtaryn qorǵaý tásilderi de kórinis tapqany jón.
El ishindegi eńbek kúshiniń utqyrlyǵy máselesine qatysty da jańa ustanymdar qajet.
Úkimet ońtústikten soltústikke kóship jatqan azamattarǵa járdemaqy bólýdiń qoldanystaǵy tásilderin qaıta qaraýy kerek.
Atap aıtqanda, ony ákimdikter arqyly ǵana emes, ońtústik óńirlerden adamdardy óz betimen jaldaıtyn jumys berýshilerdiń shyǵynyn óteý arqyly da berýge bolady.
Óz betinshe bıznespen aınalysqysy keletinderdiń de kóshýine jaǵdaı jasaǵan jón. Kóship kelgen azamattarǵa úı salý ǵana emes, aýyl sharýashylyǵymen aınalysý úshin de jer telimderin berý múmkindigin pysyqtaý kerek. Sondaı-aq, olarǵa memlekettik qoldaý sharalary qoljetimdi bolýyn qamtamasyz etý qajet.
Taǵy bir máselege arnaıy toqtalǵym keledi.
Qazaqstan – áleýmettik memleket. Sondyqtan, qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan azamattarǵa jan-jaqty kómek kórsetý – basty mindetterdiń biri.
Alaıda, qoǵamda paternalıstik kóńil-kúı jáne áleýmettik masyldyq úrdisi beleń alýda.
El ishinde áleýmettik baǵdarlamalardy ádeıi jeke múddesine paıdalanatyn azamattar az emes.
Mundaı adamdar kez-kelgen órkenıetti eldegi sıaqty zańnyń jáne búkil qoǵamnyń aldynda jaýap berýi kerek.
Osyndaı jaǵdaılar «memleketten ala bersem» degen kózqaras qalyptastyrdy.
Al, kómekke shynymen muqtaj jandar, ókinishke qaraı, áleýmettik qoldaý sharalarynan tys qalyp jatyr.
Árıne, bizdiń elimizdiń múmkindikteri zor, biraq onyń da shegi bar.
Eń bastysy, áleýmettik jeńildikke ıe bolsam degen orynsyz pıǵyl adamdy óz eńbegimen tabys tabý qabiletinen aıyrady.
Mundaı jaǵymsyz ómir salty urpaq tárbıesine qazirdiń ózinde keri áser ete bastady.
Sondyqtan, bizge túbegeıli ózgeris kerek.
Zań da, qoǵam da, adamdardyń sana-sezimi de ózgerýge tıis.
Daıyndalyp jatqan Áleýmettik kodekste osyndaı máselelerge barynsha nazar aýdarý kerek.
VI. SAIASI JAŃǴYRÝ JÁNE ADAM QUQYǴYN QORǴAÝ
Saıası jańǵyrýdy birtindep júzege asyrý – memleketimizdiń strategıalyq baǵdarynyń basym mindetiniń biri.
Sońǵy eki jylda biz bul salada birqatar eleýli ózgeris jasaı aldyq. Mıtıń ótkizý úshin aldyn-ala eskertý qaǵıdaty jazylǵan jańa zań qabyldandy, partıalardyń Májiliske ótý shegi 5 paıyzǵa deıin tómendedi, saılaý búletenderine «bárine qarsymyn» degen baǵan qosyldy.
Osy jáne basqa da qadamdar qoǵamda belsendi qoldaý tapty.
Bul bastamalar ornyqty demokratıalyq damý baǵdarymyzdy nyǵaıtyp, saıası júıemizdi sapalyq turǵydan ózgertedi.
Sonymen birge, azamattarymyzdy memleket basqarý isine barynsha tartýǵa oń yqpal etedi.
Biraq munymen shektelýge bolmaıdy.
Bizdiń maqsatymyz – memlekettiń tıimdiligin, saıası úderistiń ashyqtyǵy men básekelestigin odan ári arttyrý.
Sondyqtan saıası reformalar jalǵasady.
Memlekettiligimizdi nyǵaıta túsý úshin barlyq ózgeristi elimizdiń ózine tán ereksheligin eskere otyryp, birtindep júzege asyramyz.
Bul – myqty, ádil ári ozyq memleket qurýdyń birden-bir durys joly.
Azamattarymyz bul ustanymdy qoldap otyr.
Aýyl ákimderiniń tikeleı saılaýyn engizý asa mańyzdy qadam boldy.
Bul – meniń byltyrǵy Joldaýymda aıtylǵan saıası reformanyń negizgi máselesi. Osy sheshim aýyl halqynyń, ıaǵnı qazaqstandyqtardyń 40 paıyzdan astamynyń múddesine tikeleı yqpal etedi.
Biz durys joldamyz. 2024 jyly azamattar pılottyq rejimde aýdan ákimderin saılaý múmkindigine ıe bolady.
Jergilikti ózin-ózi basqarý júıesin odan ári jańǵyrtýdyń mańyzdy faktory – azamattyq mádenıetti damytý.
Prezıdent Ákimshiligi oblys ákimdikterimen birlesip, aýyldyq jerlerdegi azamattyq bastamalardy qoldaýdyń tıimdi tásilderin ázirleýi kerek.
Granttyq qarjylandyrý júıesin aýyldaǵy úkimettik emes uıymdardyń suranysyna qaraı beıimdep, ony alýdyń jeńildetilgen rejımin engizý qajet.
Bul aýyldyq jerdegi áleýmettik belsendilikke tyń serpin beredi.
Saılaý tizimindegi áıelder men jastar úshin 30 paıyzdyq kvota týraly normanyń engizilýi partıalardy barynsha belsendi jumys isteýge, jańa adamdar izdep, óz qataryn jasartýǵa jeteledi.
Degenmen, halyq qalaýlylarynyń túpkilikti quramy jasaqtalǵanda bul kvota saqtalǵan joq.
Sondyqtan, onyń tolyqqandy áseri bolýy úshin depýtat mandatyn bólý kezinde osy kvotany mindetti túrde eskerý týraly normany zań júzinde bekitý kerek.
Biz ınklúzıvti qoǵam quryp jatyrmyz. Erekshe qajettiligi bar tulǵalar ázirge elimizdiń qoǵamdyq-saıası ómirinde kóp emes.
Kvota bólinetin azamattar sanatynyń tizimin keńeıtýdi usynamyn. Onda jastar men áıelderden bólek, erekshe qajettiligi bar azamattarǵa da kvota belgileý kerek.
Men adam quqyǵyn qorǵaý salasyn árdaıym jeke dara bólip qaraıtynymdy bilesizder. Biz sońǵy eki jylda bul baǵytta edáýir ilgeri bastyq.
Bıyl qańtar aıynda men Ólim jazasynyń kúshin joıýǵa baǵyttalǵan Azamattyq jáne saıası quqyqtar týraly Ekinshi Fakúltatıvtik Hattamany ratıfıkasıalaý týraly zańǵa qol qoıdym.
Endi Qylmystyq kodekstiń normalaryn Ekinshi Fakúltatıvtik Hattamanyń erejelerimen úılestirýimiz kerek.
Tıisti zań jyldyń sońyna deıin qabyldanady dep senemin.
Osy jazdyń basynda meniń Jarlyǵyma sáıkes Úkimet Adam quqyǵyn qorǵaý jónindegi keshendi jospardy bekitti.
Osy mańyzdy qujat Qazaqstanda adam quqyǵyn qorǵaý júıesin odan ári jetildirý úshin uzaq merzimdi ınstıtýttyq negiz qalyptastyrady.
Atap aıtqanda, keshendi jospar qabyldanǵannan keıin genderlik teńdikti qamtamasyz etý úshin belsendi jumys bastaldy. Osyǵan oraı áıelderdiń qoǵamdaǵy ekonomıkalyq jáne saıası ustanymyn barynsha qoldaýdy qamtamasyz etken jón. Bul jumysqa Prezıdent Ákimshiligi jaýapty.
Otbasylyq jáne genderlik saıasat tujyrymdamasyna da ózgerister engizgen jón.
Quqyq qorǵaý júıesinde eleýli ózgerister bastaldy.
2021 jylǵy 1 shildeden bastap ákimshilik ádilet júıesi jumys isteı bastady. Bul ınstıtýt memlekettik apparat pen azamattardyń ózara qarym-qatynasyn jańadan qalyptastyrady.
Sot qyzmetiniń zamanaýı úlgisi engizilip, artyq sot úderisteri qysqartylýda.
Zańnamadaǵy barlyq qaıshylyqtar men kómeskilikter azamattar men bıznestiń múddesine oraı túsindiriletini zań júzinde qamtamasyz etildi.
Úsh býyndy model engizilgennen keıin qylmystyq proseske qatysýshylardy qorǵaý kúsheıdi. Osy jyldyń basynan beri eki myńnan astam azamatty qylmystyq jaýapqa negizsiz tartýǵa jol berilgen joq.
Prokýrorlyq qadaǵalaýdyń jedeldigi artty. Negizsiz sheshimderdiń 98 paıyzy úsh táýliktiń ishinde kúshin joıdy. Prokýrorlardyń aıyptaý aktilerin daıyndaý jónindegi quzyretin birtindep keńeıte berý qajet. Bul qadam olardyń jaýapkershiligin arttyryp, tergeý nátıjelerine quqyqtyq baǵa berý tetikterin nyǵaıtady.
İshki ister organdary osy salaǵa tán emes birqatar fýnksıadan aryldy. Ýchaskelik ınspektorlardyń mártebesi artty. Olar quqyqbuzýshylyqtardyń aldyn-alý salasynda qosymsha ókilettikke ıe boldy.
Birneshe óńirde polısıanyń servıstik modeli pılottyq rejimde jumys isteı bastady. Kelesi kezeń – onyń aýqymyn keńeıtý. Bul jumystyń tabysty bolýy kóbine jergilikti bılik organdarynyń osy úderiske qatysýyna baılanysty bolady. Olar jańa ózgeristerdiń mán-mańyzyn túsinip, polısıaǵa qolǵabys etýge tıis.
Sonymen qatar, qylmyspen kúresýdiń praktıkalyq máselelerin nazardan tys qaldyrmaý kerek.
Alaıaqtyqtyń kóbeıýine baılanysty azamattardyń narazylyq bildirýi oryndy. Bas prokýratýra alaıaqtyqqa jáne qarjy pıramıdalaryna qarsy keshendi sharalar ázirleıtin bolady.
Balalarǵa, sonyń ishinde ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan balalarǵa qarsy jynystyq qylmystardyń aldyn-alý jáne onyń jolyn kesý erekshe baqylaýda bolýǵa tıis.
Óskeleń urpaqtyń bolashaǵyna qaýip tóndiretin taǵy bir qater – esirtki zattarynyń, sonyń ishinde sıntetıkalyq esirtkiniń de taralýy. Quqyq qorǵaý organdaryna bul qaterdiń azamattar arasynda, ásirese jastardyń ishinde taralýyna barynsha tosqaýyl qoıýdy tapsyramyn.
Sybaılas jemqorlyqpen tıimdi kúresti jalǵastyrý qajet. Quzyrly agenttik jyl sońyna deıin orta merzimdi kezeńdegi is-qımylymyzdyń baǵdarlamasyn aıqyndaıtyn strategıalyq qujatty bekitýge usynýy kerek.
Bul rette, «turmystyq sybaılas jemqorlyqty» joıýǵa aıryqsha nazar aýdarǵan jón.
Azamattardyń quqyǵyn qorǵaǵanda quqyq qorǵaýshylardyń, sonyń ishinde advokattardyń quqyǵy týraly umytpaǵan jón.
Olardyń qyzmetiniń qaýipsizdigin qamtamasyz etip, jumysyna kedergi keltiretin zańsyz áreketterdiń jolyn kesý qajet.
Joǵaryda atalǵan sharalardyń bári saıası júıeni jáne adam quqyǵyn qorǵaý isin jetildirýge baǵyttalǵan strategıalyq baǵdarymyzdyń quramdas bóligi sanalady.
VII. ULTTYŃ UIYSÝY – ODAN ÁRİ DAMÝDYŃ BASTY FAKTORY
Qazir Qazaqstan múlde jańa dáýirge qadam basty.
Soǵan sáıkes qoǵamdyq ómirdiń barlyq salasy túbegeıli ózgerýde.
Jahandy turaqsyzdyq jaılap, kóptegen jańa syn-qater paıda bolyp jatqan kezde biz baǵdarymyzdy bekemdep, bolashaqqa kózqarasymyzdy aıqyndaı túsýimiz qajet.
«Birligimiz – áralýandyqta» degen basty qaǵıdamyz eshqashan ózgermeıdi.
Sondyqtan, etnosaralyq qatynastardyń úılesimdi damýy Qazaqstannyń memlekettik saıasatynyń basty baǵytynyń biri bolǵan, árdaıym solaı bolyp qala beredi.
Bul – bekerge aıtylǵan sóz emes. Mundaı ustanymdy qazaqstandyqtardyń basym kópshiligi qoldaıdy.
Bizdiń azamattarymyz úshin kelisim men toleranttylyq – mádenıetter men tilderdi ózara toǵystyratyn ómirdiń shynaıy kórinisi, naqty bolmysy.
Biz – Konstıtýsıada aıtylǵandaı, birtutas halyqpyz. Bizdiń naǵyz kúshimiz – osynda. Biz pikir alýandyǵyn qoldaı otyryp, radıkalızmniń kez-kelgen kórinisiniń jolyn kesemiz, memlekettik egemendigimizge, aýmaqtyq tutastyǵymyzǵa qol suǵýǵa jol bermeımiz.
Qoǵamdaǵy birlik pen kelisimdi kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýymyz kerek.
Etnosaralyq jáne konfesıaaralyq qatynastyń qanshalyqty mańyzdy ekenin barlyq azamatymyz túsinýi qajet.
Biz qashanda alaýyzdyqqa qarsy tura bilgen elmiz.
Adamdy tiline, ultyna, násiline qarap kemsitýge, bireýdiń namysyna tıýge jol bermeımiz, zań boıynsha jaýapqa tartamyz.
Konstıtýsıaǵa qaıshy mundaı jaýapsyz qadamdar elimizdiń negizgi múddelerine zıan keltiredi.
Qazaq tilin damytý memlekettik saıasattyń basym baǵytynyń biri bolyp qala beredi.
Bul salada aıtarlyqtaı nátıje bar.
Qazaq tili, shyn máninde, bilim men ǵylymnyń, mádenıet pen is júrgizýdiń tiline aınalýda.
Jalpy, memlekettik tildi qoldaný aıasy keńeıip keledi.
Bul – zańdy qubylys, ómirdiń basty úrdisi.
Sondyqtan, qazaq tiliniń órisi tym shektelip bara jatyr deýge negiz joq.
Atazań boıynsha Qazaqstanda bir ǵana memlekettik til bar. Bul – qazaq tili.
Orys tili resmı til mártebesine ıe. Bizdiń zańnamaǵa sáıkes, onyń qoldanylýyn shekteýge bolmaıdy.
Bolashaǵyn Otanymyzben baılanystyratyn árbir azamat qazaq tilin úırenýge den qoıýǵa tıis.
Bul otanshyldyqtyń basty belgisi deýge bolady.
Jastarymyz ózge tilderdi, sonyń ishinde orys tilin jetik meńgerse, budan esh utylmaıdy.
Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy shekara – álemdegi eń uzyn shekara.
Orys tili – Birikken Ulttar Uıymyndaǵy resmı alty tildiń biri.
Sondyqtan, bul máselege parasattylyqpen qaraýymyz qajet.
Elimiz órkenıetti dıalog pen ózara syılastyq mádenıetin dáripteýi kerek.
Qazaqstan halqy Assambleıasynyń bul saladaǵy róli aıryqsha.
Biz Otanymyz jáne barlyq azamatymyz úshin jaýapkershilikti sezinýimiz qajet.
Qoǵamdy uıystyrý, ulttyq biregeılikti nyǵaıtý isinde elimizdiń tarıhı murasyn jáne mádenı áleýetin tıimdi paıdalanýǵa basa mán beriledi.
Bul oraıda Qazaqstannyń múmkindikteri zor, sonyń ishinde ózin halyqaralyq arenada tıimdi tanyta alady.
Degenmen, bul máselege qatysty saıasatymyzdy qaıta qaraý qajet. Qazir memleket búdjet qarjysyn ońdy-soldy ıelene beretin belgili bir qaıratkerlerdiń ǵana jobalaryn qarjylandyryp otyr. Bul, árıne, túsiniksiz jaǵdaı.
Jas ári daryndy músinshiler, sýretshiler, teatr qyzmetkerleri, mýzykanttar, qalamgerler jańa janr túrlerin ıgerip, udaıy izdenis ústinde júredi. Sóıte tura, olar eleýsiz qalyp, mesenattardyń kómegimen ǵana kún kóredi. Shyn máninde, Qazaqstan mádenıeti sol jas daryndardyń arqasynda jahandyq deńgeıde tanylyp júrgen joq pa?!
Sondyqtan Úkimet sarapshylarmen birlesip, jyl sońyna deıin jańa mádenıetti jáne onyń daryndy ókilderin dáripteýge baǵyttalǵan naqty sharalar josparyn usynýǵa tıis.
Kreatıvti ındýstrıany qoldaý qoryn qurý múmkindigin qarastyrǵan jón.
Halqymyz úshin zıaly qaýymnyń orny qashanda erekshe.
Ult taǵdyry synǵa túsken sátte kózi ashyq azamattar árdaıym kósh bastaǵan.
Adasqanǵa jón siltep, jastarǵa baǵyt-baǵdar bergen. El aǵalary bir aýyz sózben tentegin tyıyp, tektisin tórge ozdyrǵan.
Biz qanymyzǵa sińgen osy qasıetten aırylmaýymyz kerek.
Qazir – ǵalamtor dáýiri. Ondaǵy beı-bereket aqparat tasqyny urpaqtyń sanasyn ýlap jatyr.
Bir sáttik tanymaldyqty kókseıtin tamyrsyz ıdeıalar jappaı beleń alýda.
Bul – asa qaterli úrdis.
Dál osy kezeńde ult zıalylarynyń ustanymy jáne belsendiligi aıryqsha mańyzdy.
Zıalylardyń eńbegi marapatymen emes, salıqaly sózimen jáne naqty isimen baǵalanady.
Basty mindet – jalpy adamzatqa ortaq qasterli qundylyqtardy jastardyń boıyna sińirý.
Otanshyldyq, bilimge qushtarlyq pen eńbekqorlyq, birlik pen jaýapkershilik sıaqty qasıetter dáriptelýi kerek.
Sondyqtan, zıaly qaýymdy el bolashaǵyna áser etetin árbir máseleden shet qalmaýǵa shaqyramyn.
Dıalog pen azamattyq qatysý dástúrin damytý, yntymaqtastyǵymyz ben birligimizge negiz bolatyn ozyq qundylyqtardy dáripteý biz úshin mańyzdy.
Biz birge bolsaq qana, teńdessiz eldik biregeıligimizdi nyǵaıta alamyz.
Tuńǵysh Prezıdentimiz Nursultan Ábishuly Nazarbaev talaı ret atap ótkendeı, etnosaralyq jáne konfesıaaralyq tatýlyq – bizdiń baǵa jetpes baılyǵymyz.
Memleketimizdiń bolashaǵy úshin biz ishki turaqtylyq pen jalpyulttyq birligimizdi saqtap, nyǵaıtýǵa mindettimiz.
Qurmetti otandastar!
Bizdiń jaqyn aradaǵy negizgi basymdyqtarymyz – osyndaı.
Qazaqstannyń basty baılyǵy – Elimizdiń azamattary.
Sizderdiń amandyqtaryńyz – meniń Prezıdent qyzmetindegi eń basty maqsatym ári tilegim.
Sondyqtan, meniń kelesi bastamalarym, eń aldymen, halqymyzdyń ál-aýqatyn arttyrýǵa arnalady.
BİRİNSHİ BASTAMA
Eń tómengi jalaqy deńgeıin qaıta qaraıtyn kez keldi dep sanaımyn.
Bul – bir jaǵynan asa mańyzdy makroındıkator bolsa, ekinshi jaǵynan – árkimge túsinikti kórsetkish.
Bizde eń tómengi jalaqy mólsheri 2018 jyldan beri ósken joq.
Qoronavırýsqa baılanysty álemdik daǵdarys turǵyndardyń tabysyna keri áser etti. Onyń ústine Qazaqstan eń tómengi jalaqy deńgeıi boıynsha TMD-nyń birqatar elderinen artta qalyp qoıdy.
Sondyqtan, 2022 jylǵy 1 qańtardan bastap eń tómengi jalaqyny qazirgi 42,5 myń teńgeden 60 myń teńgege deıin kóterý týraly sheshim qabyldadym.
Bul shara bir mıllıonnan astam adamǵa tikeleı, al búkil eńbekkerlerge janama áser etedi.
Sonymen birge, kólemi búginde jarıa etilip júrgen jalaqynyń 30, tipti keıde 40 paıyzyna deıin jetetin «kóleńkeli» eńbekaqy qoryn azaıtady.
Eń tómengi jalaqy mólsherin kóbeıtý ishki tutynýdy ósirip, ekonomıkaǵa oń áser etedi. Sarapshylardyń baǵalaýy boıynsha, bul İshki jalpy ónimdi 1,5 paıyzǵa arttyrady.
Budan bylaı eń tómengi jalaqyny salyqtyq, áleýmettik jáne basqa da salalarda eseptik kórsetkish retinde orynsyz paıdalanýdy qoıý kerek.
Úkimet pen Parlamentten jyl sońyna deıin qajetti ózgeristerdi zańnamaǵa engizip, onyń kelesi jyly qańtar aıynda kúshine enýin qamtamasyz etýdi suraımyn.
EKİNSHİ BASTAMA
Qazaqstanda 6,5 mıllıonnan astam adam jaldanyp jumys isteıdi. Muny ózderińiz jaqsy bilesizder. Olardyń negizgi tabys kózi – jalaqy.
Bul rette, eńbekaqy tóleý qorynyń ósimi sońǵy 10 jylda kásiporyn ıeleri tabysynyń ósiminen 60 paıyzǵa jýyq qalyp qoıdy. Osyǵan baılanysty Úkimet bıznesti óz jumysshylarynyń jalaqysyn kóbeıtýge yntalandyratyn «utymdy» sharalar ázirleıdi.
Qyzmetkerleriniń eńbekaqysyn kóbeıtken jumys berýshilerge rettelmeli satyp alý júıesi aıasynda jeńildikter beriledi. Sondaı-aq, olarǵa memleket tarapynan belsendi qoldaý kórsetiletin bolady.
ÚSHİNSHİ BASTAMA
Eńbekaqy tóleý qoryna túsetin salmaqtyń ózi barynsha túsinikti ári qarapaıym bolýy qajet.
Bul, ásirese, mıkro jáne shaǵyn kásipkerlik salasynda qatty seziledi.
Mundaı bıznes úshin jıyntyq salmaqty 34 paıyzdan 25 paıyzǵa tómendete otyryp, eńbekaqy tóleý qorynan biryńǵaı tólem engizýdi usynamyn.
Bul shara bıznesti myńdaǵan qyzmetkerin «kóleńkeden shyǵarýǵa» yntalandyrady. Sonda olar zeınetaqy júıesiniń, áleýmettik jáne medısınalyq saqtandyrý júıesiniń tolyq qatysýshysyna aınalady.
Bul máselede naýqanshyldyqqa jol berýge bolmaıdy. Bıznestiń jumysynda irkilister men shyǵyndar bolmaýy úshin tıisti tólem júıesin daıarlaý qajet. Jańa júıe 2023 jylǵy 1 qańtardan bastap jumys isteı bastaýǵa tıis.
TÓRTİNSHİ BASTAMA
2020 jyldan bastap 600 myńnan astam pedagog pen dárigerdiń, áleýmettik sala qyzmetkeriniń jalaqysy ósti.
Biraq, búdjetten qarjylanatyn ózge sala azamattary budan tys qaldy.
Bular – mádenıet qyzmetkerleri, muraǵatshylar, kitaphanashylar, tehnıkalyq qyzmetkerler, qoryqshylar, kólik júrgizýshiler jáne basqalar.
Sondyqtan 2022 jyldan 2025 jylǵa deıin memleket osy sanattaǵy azamattyq qyzmetkerlerdiń jalaqysyn jyl saıyn orta eseppen 20 paıyzǵa ósiretin bolady.
Tutastaı alǵanda, taǵy 600 myń otandasymyz bul bastamanyń ıgiligin kóredi.
BESİNSHİ BASTAMA
Turǵyn úı azamattarymyz úshin – qashanda basty másele.
«Baspana hıt» jáne «7-20-25» sıaqty turǵyn úı baǵdarlamalarynyń merzimi taıaý arada aıaqtalady.
Sonymen qatar, naryqtyq ıpoteka stavkasy áli de joǵary jáne jurttyń bárine birdeı qoljetimdi emes.
Osyǵan oraı, biryńǵaı turǵyn úı baǵdarlamasy ázirlenetin bolady.
Ulttyq damý ınstıtýtyna aınalatyn «Otbasy banki» onyń ákimshisi bolyp belgilenedi.
Bank aldynda «bir tereze qaǵıdaty» boıynsha esep júrgizip, azamattarǵa turǵyn úı bólý mindeti tur.
Men buǵan deıin zeınetaqy jınaǵyn merziminen buryn paıdalaný týraly bastamanyń oń áseri týraly aıttym.
Sondaı-aq, bul qadam adamdardyń jumys berýshilerden eńbekaqyny ashyq tóleýdi talap etýine jol ashty.
Osy úrdisti qoldaý úshin zeınetaqy jınaǵynyń jetkilikti mólsheriniń sheginen asatyn bóligin turǵyn-úı satyp alý maqsatynda «Otbasy bankindegi» esepshotqa aýdarýǵa ruqsat berý qajet dep sanaımyn.
Sonymen qatar, bul qadam jurttyń qarajat jınaýdy jáne ony saýatty jumsaýdy daǵdyǵa aınaldyrýyna múmkindik beredi.
Qurmetti depýtattar!
Jetinshi shaqyrylymdaǵy Parlament óziniń birinshi sesıasynda 63 zań qabyldady.
Qos palata birlesip, elimizde júıeli ózgerister men reformalar jasaýǵa qajetti zańnamalyq negiz qalyptastyrdy.
Búgin Parlamenttiń kezekti sesıasy bastalmaq.
Aldymyzda kóptegen mańyzdy mindet tur.
Árbir zań jobasynyń qyr-syryna tereń úńilip, ony sapaly daıyndaý kerek.
Sizder halyqtyń múddesin qorǵaý úshin árdaıym tabandylyq tanytýǵa tıissizder.
Árbir sheshim eldiń suranysyn da, memlekettiń múmkindigin de eskere otyryp qabyldanýy qajet.
Osy jaýapty jumysta sizderge sáttilik tileımin!
Qymbatty otandastar!
Bizdiń baǵytymyz – belgili, maqsatymyz – aıqyn.
Eń bastysy, sol maqsatqa jetý úshin ne isteý qajettigin jaqsy bilemiz.
Naqty jospar jasap, sony júzege asyryp jatyrmyz.
Biz qolǵa alǵan ıgi bastamanyń bárin sońyna deıin jetkizemiz.
Kez-kelgen kedergini eńserip, qıyndyqty jeńýge daıynbyz.
Men Memleket basshysy retinde halyq úshin barlyq kúsh-jigerimdi jumsaı beremin.
Memlekettik qyzmetkerler jáne búkil qoǵam birtutas el retinde aldymyzda turǵan mindetterdi oryndaý úshin jumylýǵa tıis. Áıtpese, erteń kesh qalýymyz múmkin.
Sebebi dúnıe júzindegi ahýal qubylmaly ári túrli syn-qaterlerge toly.
Menińshe Memleket basshysynyń baǵdaryna kúmán keltiretinder, jumys isteý qolynan kelmeıtinder, ebin taýyp ornynda otyra berýdi qalaıtyndar, Prezıdenttiń tapsyrmalaryn oryndaýdan jaltaratyndar qyzmetten ketýge tıis.
Qazir biz el damýynyń sheshýshi kezeńine qadam bastyq.
Memlekettik apparat birtutas qurylym retinde jumys isteýge mindetti. Solaı bolǵan jaǵdaıda ǵana biz kózdegen maqsattarymyzǵa qol jetkizemiz.
Myqty memleket bolý úshin ulttyń uıysa bilýi aıryqsha mańyzdy.
Shyn máninde, uıymdasqan utady.
«Yntymaq júrgen jerde yrys birge júredi» dep halqymyz beker aıtpaǵan.
Bizdiń kúsh-qýatymyz – berekeli birlikte!
Endeshe, birligimizdi bekemdep, el úshin eńbek eteıik!
Qasıetti Otanymyz máńgi jasaı bersin!