ELİN SÚIGEN, ELİ SÚIGEN ELBASY

 1991 jyly 1 jeltoqsanda ótken búkilhalyqtyq saılaýdyń búgingi qazaq memlekettiginiń tarıhynda alar orny erekshe zor

Halyqtyń bolashaǵy memleketimen tyǵyz baılanysty ekendigin eshqashan umytpaýymyz qajet. Bıliktiń qaınar kózi – halyq, halyq sol arqyly óz memleketin qalyptastyrady, memlekettiń eń joǵarǵy basqarý organynyń ókili – Prezıdentin saılap alady. Sondyqtan da halyq pen memleket uǵymdary bir-birinen ajyramas uǵymdar qataryna jatady.

MEMLEKETTİK MEREKE

Jalpy, álemdik tarıhqa kóz júgirt­sek, qazirgi kezeńde dúnıe júziniń onda­ǵan elinde prezıdent kúni mereke retinde atalynyp ótedi. Olardyń bárinde de ol merekege negiz retinde sol elderdegi memlekettiliktiń qalyptasýy men da­mýyna zor úles qosqan kórnekti tarıhı tulǵalarǵa degen qurmet alynǵan eken.

Bizdiń elimizde de bul merekege negiz retinde QR Tuńǵysh Prezıdenti N.Nazar­baevtyń Qazaq Eli aldyndaǵy sińirgen eńbegi, derbes qazaq memleketiniń qury­lýy men qalyptasýyna, memlekettiliktiń damýyna qosqan zor úlesi alynyp otyr. Tereńdep qarasaq, bul merekeniń tórinde memlekettilik pen ony qalyptastyrǵan jáne basqaryp, belgili bir nátıjege jetkizgen resmı tulǵa – Elbasyǵa degen qurmet tur.

Osydan on jyl buryn 2011 jyly 10 jeltoqsanda QR Parlamentiniń Senaty «Qazaqstan Respýblıkasynyń mereke­leri týraly» Zańyna tolyqtyrýlar engizý týraly» Zań qabyldap, onda 1 jeltoqsandy – Qazaqstan Respýblıka­synyń Tuńǵysh Prezıdenti kúni dep belgiledi. Sóıtip, táýelsiz Qazaqstan­nyń qazirgi zaman tarıhynda jańa mem­lekettik mereke paıda boldy. Alǵash ret Tuńǵysh Prezıdent kúni 2012 jyldyń 1 jeltoqsanynan bastap elimizde memle­kettik merekege aınaldy. Bıyl bul mere­ke toǵyzynshy ret atalyp ótkeli otyr.

JOǴARY DEŃGEIDEGİ  BASQARÝ JÚIESİ

Memlekettiń róli men mańyzyn túsi­ný úshin, aldymen onyń anyqtamasyna nazar aýdaryp kóreıik. Memleket ózin qalyptastyrǵan halyqtyń ómir súrip otyrǵan aýmaǵynda erkin damýyna jaǵdaılar jasaıtyn, ortaq maqsat jo­lynda qoǵamdy uıymdastyratyn jáne basqaratyn joǵary deńgeıdegi basqarý júıesi bolyp tabylady. Onyń negizgi mindetterine – el men jerdiń tutasty­ǵyn saqtaý jáne qorǵaý, shekara tynysh­tyǵyn qamtamasyz etý, ishki qoǵamdyq qatynastardy retteý men damytý, syrt­qy qarym-qatynastardy retke keltirý, materıaldyq jáne rýhanı qundylyqtar­dy saqtaý men damytý jáne taǵy basqa­lary kiredi. Bul arada materıaldyq qundylyqqa ekonomıka, jer baılyǵy, kólik qatynasy, halyqtyń ál-aýqaty jáne t.s.s. jatqyzsaq, halyqtyń tili, dini, dili, dástúri, tarıhy, ádebıeti, óneri sıaqty ulttyń ózegin qalyptasty­ratyn faktorlar.

Endi tarıhtyń tereń qoınaýyna bar­maı-aq, sońǵy jarty myń jyldyq dáýir­degi qazaq memlekettiliginiń tarıhyna kóz salsaq, ulttyq sıpattaǵy qazaq memleketi – Qazaq handyǵy qurylyp, bir ortalyqtan basqarylatyn ortalyq bılik saqtalǵan kezeńderde halqymyz­dyń qandaı jaǵdaıda bolǵandyǵyn kór­setetin aýyz ádebıetiniń materıaldary kúni búginge deıin bizge jetip otyr. Sol dáýirden qalǵan «Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan zaman», «Baqasy qoıdaı, balyǵy taıdaı», «Qozysy men bórisi tatý bolǵan» degen jáne taǵy basqa sóz tirkesteri men mátelderi memlekettiligi qýatty bolǵan qazaq qoǵamynyń, halyq­tyń jaǵdaıynyń qandaı bolǵandyǵyn kórsetse kerek. Al odan keıingi XVIII ǵasyrda ortalyq bılik joıylyp, qazaq memlekettiliginde tereń saıası daǵdarys oryn alyp, bıleýshi top arasynda alaýyzdyqtar oryn alǵan kezeńdegi ha­lyq jaǵdaıyn «Aqtaban shubyryndy, Alqakól sulama» sıaqty sóz tirkesi men qaıǵyly «Elim-aı» áni dál kórsetedi. Al XIX ǵasyrdyń birinshi shıreginde han­dyq bıliktiń joıylýy, qazaq jerinde memlekettiliktiń túbegeıli kúıregenin kórsetedi de, eli men jerinen aıyrylǵan halyqtyń aýyz ádebıetinde ol jaǵdaı – qazaq ádebıetindegi «Zar zaman» aǵymy­men sıpattalady.

Osydan-aq kórip otyrǵanymyzdaı, qazaq halqynyń tarıhı jadynda memle­kettilikke degen suranys óte basym oryn alady. Sol sebepti de, memleket, memlekettilik, han, handyq bılik degen uǵymdar halyq sanasynda qasterli uǵymdarǵa jatady.

TÁÝELSİZDİK ALǴYSHARTTARY

Búgingi tańda Qazaq memlekettiligin qalyptastyryp otyrǵan qazaq halqy memlekettiliktiń qadirin ábden túsingen, sezingen halyq dep oılaımyn. XVIII ǵa­syrdyń basynda ishki jáne syrtqy fak­torlardyń áserinen ǵasyrlar boıy ómir súrgen qazaq memlekettiligi aldymenen, saıası bytyrańqylyqqa ushyrap, odan keıin jartylaı táýeldilikke túsedi de, XIX ǵasyrdyń birinshi shıreginde túbe­geıli joıylady. Odan keıingi jyldary Qazaq memlekettiligin qalpyna keltirý úshin bolǵan kúrester jeńiliske ushy­raıdy. Al XX ǵasyr basynda Alash avto­nomıasynyń (1917–1920 j.j.) qurylýy men onyń ómir súrýi, odan keıingi jyl­dardaǵy Qazaq ASSR-i (1920–1936 j.j.) jáne Qazaq KSSR-i (1936–1991 j.j.) – qazaq memlekettiliginiń táýelsizdikke aparar jolyndaǵy baspaldaqtary bol­dy. Máskeý qalasyndaǵy KSRO Ortalyq bıliginiń álsireýi men kúıreýi jáne qa­zaq halqynyń derbestikke umtylýy 1991 jyly jeltoqsan aıynda qazaq memle­kettiliginiń derbes, azat bolyp, qaıta ómirge kelýine jol ashty.

Memleket qurylymdyq júıe de, onyń ártúrli deńgeıleri men salalaryn­da jumys jasaıtyndar – bılik júıesin qalyptastyrady. Al olardyń bárin basqaratyn júıe – Prezıdenttik basqa­rý júıesi. Ata Zań boıynsha, bul júıeni basqaratyn laýa­zym – Prezıdent. 1991 jyly 1 jeltoqsanda búkilhalyq­tyq saılaý arqyly Prezıdent bolǵan N.Nazarbaevtyń qazirgi zamandaǵy qazaq memlekettiginiń tarıhynda alar orny erekshe.

MAŃYZY ZOR BATYL SHESHİMDER

Endi Tuńǵysh Prezıdent N.Nazar­baevtyń Qazaq Eli tarıhyndaǵy asa jo­ǵary mańyzǵa ıe sheshimderine nazar aý­dararlyq.

1990 jyly sáýirde Qazaq KSR Joǵa­ry Keńesiniń sheshimimen Prezıdent bıligin alǵan N.Nazarbaev sol jyldyń 25 qazanynda Qazaq KSR-nyń Egemendigi týraly Deklarasıaǵa qol qoıdy. Bul de­genimiz – Qazaq Eliniń túpki maqsaty – Táýelsiz El bolý ekendigin kórsetedi. 1991 jyly shildede amerıkalyq «Shev­ron» munaı kompanıasy men KSRO Mu­naı ónerkásibi mınıstrligi arasyndaǵy Kaspııdiń soltústik bóligindegi Teńiz munaı ken ornyn ıgerý jónindegi kelisimderdi toqtatyp, amerıkalyq kom­panıamen Qazaq KSR-iniń kelissózder júrgizýine qol jetkizedi. Sol kezdegi batyl sheshimniń oń nátıjelerin Qazaq Eli búgingi kúnderi kórip otyr. 1991 jyly 29 tamyzda Semeı ıadrolyq synaq polıgonyn jabý týraly Jarlyqtyń ózi naǵyz Táýelsiz memlekettiń sheshimimen teń.

Bizdiń dáıekteme:

1991 jyly 1 jeltoqsanda – jalpy halyqtyq saılaý arqyly Prezıdent bolý, 10 jeltoqsanda – Qazaq KSR ataýyn Qazaqstan Respýblıkasy dep ózgertý, 16 jeltoqsanda – "Táýelsizdik týraly" zańǵa qol qoıý, odan keıingi 1992 jyly naýryzda – Birikken Ulttar Uıymyna múshe bolý, 1992 jyly 7 mamyrda – Qazaqstan Qarýly kúshterin qurý, 1992 jyly 4 maýsymda – Memlekettik rámizderdi qabyldaý, 1992 jyly 29 qyrkúıekte – Dúnıe júzi qazaqtarynyń quryltaıyn ótkizý, 1993 jyly 15 qarashada – táýelsizdigimizdiń sımvoldarynyń biri – teńgeni aınalymǵa engizý, 1993 jyly jáne 1995 jyly – Ata Zańdy qabyldaý jáne osyndaı memleketimiz ben halqymyzdyń taǵdyrshesher sátterindegi qujattardyń bárinde bir ǵana qol – Prezıdent qoly tur.

Qazirgi kúnde Qazaq Eliniń qol jetkizip otyrǵan jetistikteriniń bári sol kezeńdegi Prezıdent sheshimderi men jarlyqtarynyń nátıjesi bolyp otyr. Bul aqıqat derekterdi eshkim joqqa shyǵara almaıdy.

Mine, sondyqtan da el tarıhynda prezıdenttik bılik júıesiniń jáne Tuńǵysh Prezıdent bolǵan tarıhı tulǵa Nursultan Nazarbaevtyń róli erekshe zor. Tuńǵysh Prezıdent kúni sıaqty mańyzdy memlekettik merekelerdi atap ótý eń aldymen, halyq sanasynda memlekettiliktiń mańyzyn odan ári aıshyqtap kórsetý úshin, jas urpaqty memleketin súıýge, memleketshildik rýhta tárbıeleý úshin, olardyń boıynda memlekettilik sanany sińirý úshin, memlekettikke degen qurmetti kórsetý úshin mańyzdy bolyp tabylady.