Qazaq otbasynda ádette tuńǵysh bala ata-ájesine tán. Bul – burynnan kele jatqan úrdis. Alaıda balany ata-ájesine túbegeıli berýdiń durys ta, burys ta tustary bar.
Ata-ájesine tán bolyp ósken bala erkin de erke bolyp ósetini belgili. Óıtkeni, onyń tireýi, jaqtaýshysy myqty, eshkim betinen qaqpaıdy. Balalyqqa salynyp birdeńe búldirse de, arasha túsetin súıeýi bar. Tapqanynyń bar jaqsysyn sol nemeresiniń aldyna úıip-tógip otyrady. Biraq mundaı qamqorlyqtyń da shegi bar. Aldyn almasa, balany bassyzdyqqa, tym tálpishtikke aparýy múmkin. Eseıýge asyqpaǵan bala tirshilikke epsiz, tym erke, sholjań bolyp ósedi. Al mamandardyń aıtýynsha, balany úsh jasyna deıin anasynan múldem ajyratýǵa bolmaıdy. Bala anasy arqyly álemdi tanyp, aınalasyna degen meıirimi oıanady.
Al bólektegen jaǵdaıda, onyń áseri keıin balanyń ómirinde kórinis tabýy múmkin.Mysaly, Almaty qalasynyń turǵyny Eskendir Bestaı – tuńǵyshyn ata-ájesine bergen turǵyndardyń biri. Ózi óte saýatty, jaqsy qyzmette jumys isteıdi. Dese de, jańadan úılengen shaqta aıaqtan turyp alǵansha solaı jasaýǵa májbúr bolǵanyn, áli de bul isi úshin ókinetinin aıtady.
«Meniń ómirdegi eń úlken qateligim – úlken ulymdy ata-ájesine berýim. Sonyń saldarymen áli de kúresip kelemiz.Tuńǵyshymdy qazir qolyma alǵanymmen, qarym-qatynasta basqa balalaryma qaraǵanda edáýir aıyrmashylyq baıqalady.
Mysaly, ata-anasymen dildik baılanystyń bolmaýy, anasyna qaınysy sıaqty qarym-qatynasy, oıyn ashyq aıtyp, syrlasa almaýy sıaqty kedergiler bar», – deıdi tórt balanyń ákesi Eskendir Bestaı.
Degenmen, ol úlkenderdiń tárbıesiniń jaqsy tustaryn da joqqa shyǵarmaıdy. Balasynyń sóz saptaýy durystalyp, oıy tereńdeı túskenin baıqaǵan. Ári ol bul máseleni sheshýde eki jaqty da renjitpeı mámilege kelýdi nasıhattaıdy. Onyń oıynsha, jaýapkershiliktiń basymdyǵy ákeler qaýymyna túsedi. Balasyna da, áke-sheshesine de durys sheshimdi jetkize bilý saýattylyqty talap etedi.
MAMAN PİKİRİ
Eljas ERTAI, pedagog:
ATA-ANANYŃ ORNYN TOLTYRA ALMAIDY
Ata-ájeniń otbasynda, balanyń ómirinde ózindik orny men atqaratyn fýnksıasy bar. Al eger ata-áje ata-ananyń rólin alyp, ornyn basqysy kelse, balanyń bolashaq ómirine tek zıany tıedi. Mysaly, jańa týǵan balany anasynyń qoınynan alyp qoıatyn, qolyna alsa, erkeletse qabaq túıetin, «áke», «ana» dep atamaýǵa úıretetin ata-ájeler kezdesedi. Mundaı áreketter balany áke-sheshesinen alystatyp jiberedi. Balanyń ómirinde ata-ájesi men ata-anasy eki bólek uǵym, eki túrli fıgýra ekenin moıyndaý kerek. Ár bala óz ata-anasynyń qasynda ósýi tıis. Ata-áje qansha tyryssa da, qamqorlyǵyn jaýdyrsa da, týǵan áke-sheshesiniń ornyn toltyra almaıdy.
Keıbireýler qazaqtyń mańdaıyna bitken Abaı men Shoqandy, dúıim jurtty dúr silkindirgen Dımashty ájeleri tárbıelegen dep, bul úrdisti urandatýǵa tyrysady. Biraq buryn jaǵdaı basqasha deńgeıde bolǵanyn eskergen jón. Ol kezde aýyzben kempir-shaldyń balasy bolǵanymen, bári bir shańyraqta, bir aýlada turdy. Áke-shesheniń mahabbatyna toıyp, ata-ájeniń de tárbıesine sýsyndap ósken bala ozyq oıly bolyp ósetini anyq. Al qazirgi jaǵdaıda, kóbine áke-sheshesi qalada, al bala aýylda ata-ájesiniń qolynda. Bul – balanyń damý prosesine keri áserin tıgizetin jaǵdaı.
Gúljanat SEMBAI, stýdent:
QOǴAM ATA-ÁJE TÁRBIESİNE ZÁRÝ
Men ata-ájemniń tuńǵysh nemeresimin. Aýylda sol kisilerdiń tárbıesin alyp, ata-ájege tán bolyp óstim. Alshaq óskendikten bolar, ata-anamdy aǵa, táte dep atap úırenip ketkenmin. Qoǵamda ata-ájeniń tárbıesin kórgen, solardyń baýyrynda bolǵan bala basqasha bolady, áke-sheshesine baǵynbaı ketedi degen túsinik qalyptasqan. Men bul pikirmen kelispeımin. Kerisinshe, kópti kórgen úlkenderdiń tárbıesin alǵanyma qýanamyn. Ata-ájem meni kishkentaıymnan ózderimen toı-jıynnan qaldyrmaı, ertip júretin. Danalyqqa toly, salmaqty áńgimelerin tyńdap júrip-aq, boıyma kóp jaqsy qasıetterdi sińirip, erte eseıdim. Sonyń áserinen bolar, qazir maǵan jastarǵa qaraǵanda, egde jastaǵy adamdarmen áńgime-dúken quryp, aralasyp ketý ońaıǵa túsedi. Ómirde jasaǵan ár qadamymda ájem men atamnyń aıtqan aqyldary qulaǵymda jańǵyryp turady. Qyzdyń tárbıesine qyryn qaramaǵan qazaq qoǵamy úshin ata-ájeniń tárbıesi eshqashan mańyzyn joǵaltpaıdy. Sebebi, ata-áje tárbıesi – bala úshin taptyrmas tárbıe mektebi. Ata-ájesiniń qolynda óskender óz ata-anasynan alystap, bótensip qalady deıtinder bar. Úlkender óz nemeresin eshqashan týǵan áke-shesheden alshaqtatpaıdy. Kerisinshe, olar seni dúnıege ákeldi dep sanasyna quıyp ósiredi. Ózimdi ata-ájem asyl dinimiz ben salt-dástúrimizdi sabaqtastyra tárbıeledi.