Mektep asqanasynda qandaı taǵamdar daıyndalǵany jón? Oqýshynyń sabaqqa yntasy men kóńil kúıi ornyqty bolýyna taǵamnyń áseri bar ma?
Mektep qabyrǵasyndaǵy balanyń kún tártibi tek sabaq oqý men úı tapsyrmasyn oryndaýmen shektelmeıdi. Onyń oılaý qabileti, zeıini men minez-qulqy – bári de durys tamaqtanýǵa tikeleı baılanysty. Zeıinniń turaqtylyǵy men este saqtaý qabiletiniń sapasyna eń aldymen taǵamnyń quramy men rejımi áser etedi.
Durys tamaqtaný – densaýlyq pen zeıin kepili
Balanyń mıy belsendi damyp jatqandyqtan, oǵan dárýmender men paıdaly maılar, aqýyz ben kómirsýlar teńdeı qajet. Tańǵy as — oqýshynyń kúni boıǵy sergektiginiń negizi. Eger bala tańerteń tek bir shyny shaımen nemese tátti toqashpen shektelse, birneshe saǵattan keıin qan quramyndaǵy qant tómendep, sharshaý men ashýshańdyq paıda bolady. Mundaı kúı zeıindi tómendetip, sabaqqa qyzyǵýshylyqty azaıtady.
Sol sebepti mektep asqanasynda beriletin taǵamdar balanyń jas ereksheligine, táýliktik energıa qajettiligine saı bolýy tıis. As mázirinde mindetti túrde aqýyz kózi (et, jumyrtqa, balyq), kókónis pen jarma taǵamdary, sondaı-aq sút ónimderi bolýy kerek. Bul taǵamdar tek qaryndy toıdyrmaı, aǵzany qýattandyrady.
Qant pen fastfýd – jasyryn qaýip
Qazirgi tańda balalar arasynda fastfýd pen tátti sýsyndarǵa áýestik artqan. Mundaı ónimder tez energıa berip, qysqa merzimdi sergektik syılaıdy. Birneshe saǵattan soń bala qaıta álsireıdi, ashýlanshaq nemese enjar kúıge túsedi. Bul – qan quramyndaǵy glúkozanyń kúrt ózgerisinen týatyn tabıǵı reaksıa.
Sondyqtan mektep asqanasynda gazdalǵan sýsyndar men maıly fastfýd taǵamdaryna shekteý qoıylyp, olardyń ornyna paıdaly balamalar usynylýy mańyzdy. Mysaly:
• Qunarly sorpa men botqa;
• Kókónis salattary;
• Aıran nemese sút negizindegi sýsyndar;
• Kepken jemister men jańǵaqtardan jasalǵan desertter.
Jaýapkershilik – mektep pen ata-anadan
Durys tamaqtanýdy tek asqana qyzmetkerleriniń mindeti dep qaraýǵa bolmaıdy. Bul – mektep ákimshiligi, muǵalimder men ata-analar arasyndaǵy ortaq jaýapkershilik. Úıde balanyń as máziri men tamaqtaný mádenıetin qalyptastyrmaı, mekteptegi bir rettik túski aspen nátıjege jetý qıyn.
Eger bala taǵamnyń paıdasy men zıanyn túsinip ósse, ol bolashaqta óz densaýlyǵyna beıjaı qaramaıtyn, sanaly urpaq bolyp qalyptasady.
Bıyl Qazaqstanda mektep asqanalaryn durys, paıdaly taǵamdarǵa aýystyrý boıynsha birqatar mańyzdy ózgerister engizildi. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi bekitken jańa taǵamdyq standartqa sáıkes:
• Taǵam quramyndaǵy tuzdy 5 ese, qantty shamamen 3,6 ese azaıtý.
• Kókónis, jemis, sút ónimderiniń mólsherin arttyrý talap etiledi.
• Gazdalǵan sýsyndar, fastfýd, tátti kámpıtter, maıly jáne tuzdy et ónimderi sıaqty zıandy taǵamdarǵa tyıym salý.
• Mektep býfetterinde jeńil kómirsýlar (gambýrger, chebýrek t.b.) satýǵa shekteý engizý.
Tegin ystyq tamaq – Bastaýysh synyp oqýshylaryna jáne áleýmettik osal toptaǵy balalarǵa tegin ystyq tamaq uıymdastyryldy.
Oqýshylardyń tamaq mázirinde tuz, qant jáne maı kóp kezdesedi, al kókónis, jemis, sút ónimderi jetkiliksiz. Bul balalarda artyq salmaq, tábettiń buzylýy, energıa tapshylyǵy sıaqty máselelerge ákeledi.
• Keı mektepterde ystyq taǵam daıyndaıtyn asqana joq, azyq-túlik jetkiliksiz nemese sapasy tómen.
• Asqana mázirin baqylaý, jetkizýshilerdiń sapasyn baǵalaý jáne sanıtarlyq-gıgıenalyq talaptardyń oryndalýy jetkiliksiz.
Maman pikiri
Pedıatr-dáriger Aıjan Sársenova:
«Mektep jasyndaǵy balanyń aǵzasy belsendi ósip jatqandyqtan energıany kóp qajet etedi. Sol sebepti kúnine úsh negizgi jáne eki qosymsha tamaqtaný rejımin saqtaý mańyzdy. Bala kún saıyn et, balyq, jumyrtqa sıaqty aqýyzǵa baı ónimderdi jeýi kerek. Al fastfýd pen gazdalǵan tátti sýsyndar júıke júıesine jáne asqorytýǵa zıanyn tıgizedi. Olar ýaqytsha sergektik syılaǵanymen, aǵzany álsiretip, ımýnıtetti tómendetedi. Ásirese kúz-qys mezgilinde balalardyń mázirine kókónis pen sút ónimderin jıi qosqan durys».
Nýtrısıolog Dınara Álimbek:
«Oqýshylardyń oılaý qabileti men zeıinine V toby dárýmenderi, Omega-3 maı qyshqyldary, temir men magnıı elementteri erekshe áser etedi. Mysaly, botqa, qaraqumyq, jańǵaq, jumyrtqa men balyq – mı qyzmetin jaqsartatyn tabıǵı kózder.
Mektep asqanasynyń mázirin jasaǵanda kalorıa sany ǵana emes, taǵamnyń qorektik qundylyǵy men tepe-teńdigi de eskerilýi tıis. Tátti toqash pen kartop frı emes, kókónis qosylǵan botqa nemese et kójesi balanyń oqý qabiletine áldeqaıda paıdaly».
Qorytyndy
«As – adamnyń arqaýy» degen qazaqtyń naqyly mektep jasyndaǵy balalarǵa da tikeleı qatysty. Durys uıymdastyrylǵan asqana men sapaly taǵam – oqý úlgerimine, minez-qulyq turaqtylyǵyna jáne jalpy ómirlik energıaǵa áser etetin basty faktor.
Sondyqtan mektep asqanasyndaǵy ár tabaq taǵam – jaı ǵana as emes, balanyń bolashaǵyna salynǵan ınvestısıa ekenin umytpaıyq.